Entomologiya p65
Yüklə 3,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
68 Oddiy oltinko‘z mamlakatimiz biolaboratoriyalarida don kuyasi tuxumlarida, mum parvonasi va sun’iy ozuqa muhitida ko‘paytiriladi. Oltinko‘zni biolaboratoriyada yangi sun’iy ozuqada ko‘paytirish usuli mamlakatimiz olimlari tomonidan ishlab chiqilgan va amaliyotda qo‘llanilmoqda. Brakonoidlar. Bu oila vakillari parda qanotlilar turkumiga mansub 5—15 mm kattalikdagi hasharotlar hisoblanadi. K o ‘ p c h i l i k v a k i l l a r i q i s h l o q x o ‘ j a l i k o ‘ s i m l i k l a r i n i n g zararkunandalarida tashqi va ichki parazitlik qilib hayot kechiradi. Brakonoidlarga mansub brakon xebetor turi karadrina, beda tunlami, makkajo‘xori kapalagi va g‘o‘za tunlami kabi zararkunanda hasharotlari lichinkalarining paraziti hisoblanadi. Mazkur brakon qizg‘ish-qoramtir rangda bo‘lib, tanasining uzunligi 2—3 mm, qanotlarini yozganda esa 4—5 mm keladi. Urg‘ochisining qorin bo‘limi oxirida nayzasi, ya’ni tuxum qo‘ygichi mavjud. Shu tuxum qo‘ygichi yordamida zararkunanda qurtlar tanasini teshadi va avval ularni falajlaydi. So‘ngra zararkunanda lichinkasi tanasiga o‘rtacha 15—20 dona tuxum qo‘yadi. Bir dona urg‘ochi brakon hayoti davomida 100 tadan 800 tagacha tuxum qo‘yadi. Brakon tuxumlaridan ko‘sak qurti kabi zararkunanda hasharotlar lichinkasining tanasi ichida brakon lichinkalari chiqib zararkunanda lichinkasining tanasi bilan so‘rib oziqlanadi. Natijada zararkunanda lichinkalari butunlay nobud bo‘ladi. Brakon lichinkalari zararkunanda lichinkasida voyaga yetib o‘sha joyda g‘umbakka aylanadi. Bir yilda brakon 12 martagacha avlod berib rivojlanadi. Brakonning rivojlanishi uchun laboratoriyada optimal haroratni 27—32 0 C, havo namligini esa 80% saqlash zarur. Shunday sharoitda brakon 8—12 kunda to‘liq rivojlanadi. G‘o‘za tunlami va boshqa zararkunandalarga qarshi laboratoriya sharoitida brakon, trixogramma va oltinko‘z mum parvonasining qurtlarida ko‘paytiriladi. Foydali hasharotlarni ko‘paytirish uchun avval mum parvonasi ko‘paytirilib olinadi. Mum parvonasi kapalaklar turkumiga mansub hasharot bo‘lib, undan laboratoriya sharoitida bir yilda 7—8 marta avlod olish mumkin. Mum parvonasi tabiiy sharoitda esa 3—4 marta avlod beradi. Mum parvonasini laboratoriya sharoitida ko‘paytirish uchun professor X. Kimsanboyev va boshqalar (1999) tavsiya etgan ozuqalardan foydalanish mumkin. 69 Birinchi ozuqa — 1 kg bug‘doy uni, 2 kg shakar, 4,8 kg meva qoqi, 1,8 l sut, 200 gr margarin, 200 gr qatiq aralashmasini avtoklavda 40—45 daqiqa davomida 2 atm. bosimda pishirib olinadi. Ikkinchi ozuqa — 2 kg shakar, 2 l sut, 5,8 kg makkajo‘xori uni, 200 gr margarin aralashmasini avtoklavda 40—45 daqiqa davomida 2 atm. bosimda pishirib olinadi. Uchinchi ozuqa — 2 kg shakar, 3,8 l sut, 2,8 kg bug‘doy uni, 200 gr margarin, 200 gr qatiq aralashmasini avtoklavda 40—45 daqiqa davomida 2 atm. bosimda pishirib olinadi. To‘rtinchi ozuqa — 200 gr olma qoqi, 200 gr o‘rik qoqi, 200 gr olxo‘ri qoqi, 300 gr shakar va 100 ml suv aralashmasi qaynatilib qiyom tayyorlanadi. 3 litr hajmdagi shisha ballonlarga 100 grammdan 1-ozuqadan va 50 grammdan meva qoqi solinadi. Ozuqa solingan ballonlarga 100 donadan katta yoshdagi mum parvonasining qurtlaridan solinadi va idish og‘zi havo almashinadigan qilib mato bilan berkitiladi. So‘ngra ballonlar ustidan namlangan mato yopiladi. Ballonlarda kapalaklar paydo bo‘la boshlashi bilan har biriga 25 gramm asalari mumi yoki 25 gramm 2-ozuqadan solinadi. Kapalaklar 8—10 kun davomida 2-ozuqaga yoki asalari mumiga tuxum qo‘yadi. Qurtlar tuxumdan chiqmasdan oldin har bir ballonga 25 grammdan 3-ozuqadan, so‘ngra esa har 3 kun orasida jami to‘rt marta 50 grammdan 1-ozuqa beriladi. 25— 30 kun davomida qurtlar oziqlangach, ballonlar maxsus metall idishlarga (sadoklarga) bo‘shatiladi. Har bir sadokka 5—6 dona 3 litrli ballondagi qurtlar bo‘shatiladi va har kuni 1—1,5 kg 3—ozuqa berib boriladi. Sadokdagi ozuqa ustki tomonidan qalin mato bilan berkitiladi. Har kun sadok matosidan katta yoshdagi qurtlar terib olinadi va brakon yoki oltinko‘z ko‘paytirish uchun ishlatiladi. Brakonni mum parvonasida ko‘paytirib olish uchun katta yoshdagi qurtlar yig‘ib olinadi va har bir 3 litrli ballonga 400 donadan solinadi. Uning ustiga qurtlar o‘rnashib olishi uchun bir necha marta buklangan (garmoshka qilingan) qog‘oz solinadi va ballon og‘zi berkitiladi. Ballonlar qorong‘u joyda 4—5 soat davomida saqlansa, qurtlar qog‘ozga o‘rnashib oladi. Ehtiyotlik bilan qurtlar o‘rnashgan qog‘oz ballondan olinib, o‘rtacha otalangan 200 dona urg‘ochi brakoni mavjud bo‘lgan ballonlarga solinadi. Ballonlar 4 soat qorong‘uda saqlanadi. Bu davrda brakon barcha mum parvonasi qurtlari tanasiga o‘z tuxumini joylashtiradi. 70 Zararlangan qurtlardan 8 kunda brakon uchib chiqadi. Brakonlar boshqa ballonlarga yig‘ib olinadi. Brakon g‘o‘za tunlami (ko‘sak qurti) qurtlariga qarshi 3 marta o‘n kundan oralatib 1:15, 1:10 va 1:5 nisbatda tarqatiladi. Bunda 1 soni brakon miqdori bo‘lsa, 15, 10 va 5 sonlari zararkunanda (ko‘sak qurti)ning miqdorini bildiradi. Oltinko‘z va trixogramma yetishtirish uchun mum parvonasining tuxumini olish zarur bo‘ladi. Kapalaklar tuxum qo‘yishi uchun maxsus tayoqchalar boylamidan foydalaniladi. Savollar Foydali hasharotlar qanday ahamiyatga ega? Qanday foydali hasharotlarni bilasiz? Respublikamiz biolaboratoriyalarida qaysi foydali hasharotlar ko‘paytiriladi? Foydali hasharotlarni ko‘paytirish uchun qanday ozuqalar tayyorlanadi? Yüklə 3,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|