Ərəstü Həbibbəyli
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Yüklə 81,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 101 ərazilərinin genişlənməsi və Rusiyanın Avrasiyanın aparıcı imperiyalarından birinə çevrilməsinin mühüm rolu olmuşdur. Geopolitik baxımdan Türk sivilizasiya daşıyıcıları ilə münasibətlər və geosiyasi hökmranlıq uğrunda mübarizə dövrü isə mərkəzləşdirilmiş rus dövlətinin yaranmasından sonrakı dövrə təsadüf edir. Rus geosiyasi nəzəriyyələri ölkənin gələcək inkişafı, Qərbə yaxud Şərqə doğru inkişaf yönümünə üstünlük verilməsindən asılı olaraq formalaşmışdır. Rusiyanın Qərbə doğru inkişafının tərəfdarları iki fərqli nəzəri məktəbi təmsil edirdilər: qərbçilər və slavyanofillər. A.İ.Gertsen, K.D.Kavelin, N.V.Stankeviç, Q.Belinskinin təmsil etdiyi qərbçilər cəbhəsi hesab edirdi ki, Rusiya ümumdünya sivilizasiyasının inkişaf yolu ilə gedərək Qərbi Avropa ilə birgə hərəkət etməlidir. Onlara görə, Rusiyanın Qərbdən fərqlənən və özünəməxsusluğu ilə seçilən keçmiş tarixi inkişafı I Pyotr tərəfindən dayandırılmış və Qərbə, ümumi sivilizasiyaya doğru bir istiqamət almışdır. Onlar Pyotrun bu siyasətini dəstəkləyərək belə hesab edirdilər ki, Rusiya yalnız Qərbə doğru istiqamət almaqla bəşəri sivilizasiya istiqamətində hərəkət etməlidir. Slavyanofillər isə hər bir ölkə və xalqın özünəməxsus mədəniyyətə malik olduğunu iddia edirdilər. Bu cərəyanın tərəfdarları qərbçilərin əksinə olaraq I Pyotrun Rusiyanın milli mənafeyinə zərbə vurduğunu, tamam fərqli mədəniyyətə, mentalitetə malik olduğu halda onu zorla avropalaşdırdığını, Qərb dəyərləri ilə yerli adət-ənənələri qarışdırdığını və bununla da mənfi nəticələrə apardığını düşünürdülər. Onlar hesab edirdilər ki, Rusiya öz yolu ilə gedərək Avropanın xristian əhalisinə pravoslavlığı təbliğ etməli və onları ümumslavyan sivilizasiyası ətrafında Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 102 birləşdirməlidir. Bu cərəyanın tərəfdarlarından olan Vladimir İvanoviç Lamanski (1833 - 1914) təklif edirdi ki, slavyanlığı vahid bir prinsip və ideya kimi bütün Avropaya qəbul etdirərək, Avrasiyanın aparıcı geosiyasi ideyalarından birinə çevirmək lazımdır. Onun fikrincə, “Rusiya imperiyası Mərkəzi Asiyanın ərazilərini tərkibində birləşdirməklə və alternativ ideya ortaya qoymaqla Avropada ən geniş yayılmış və ən çox inkişaf etmiş roman-german dünyasına və dünyagörüşünə qalib gələ bilər”. 87 Beləliklə, fərqli yanaşmalar olsa da, qərbçilər və slavyanofillər Rusiyanın inkişafını və taleyini Qərbə bağlayırdılar. Buna görə qeyd olunan geosiyasi yanaşmalarda Rusiyanın Türk sivilizasiya daşıyıcıları ilə münasibətlərinə toxunulmur. Bu baxımdan, geosiyasi müstəvidə Rusiyanın Türk sivilizasiya daşıyıcıları ilə əlaqələri ilə bağlı nəzəri yanaşmalara digər geosiyasi cərəyan və nəzəriyyələrdə rast gəlirik. Hətta Rusiya imperiyasının yalnız slavyanlardan təşkil olunmasının onun ümumdünya ruhuna xələl gətirdiyini, Avrasiya və dünya sivilizasiyasına yolunu bağlaması ilə əlaqədar iddialarla çıxış edən Avrasiyaçı məktəbin nümayəndələri Rusiyanın imperiya maraqlarına xidmət etsə belə, Rusiyanın taixi keçmişində və gələcək inkişafında Şərqə üstünlük verir, dolayısı ilə Türk sivilizasiyası ilə əlaqədar məqamlara da toxunurlar. Uzun illər davam edən Osmanlı-Rusiya qarşıdurması, XX əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasının dağılması və Rusiyanın fövqəldövlət statusuna keçməsi ilə yeni mərhələyə qədəm qoydu. Bu dövrdən sonra hər iki sivilizasiya daşıyıcıları arasında münasibətlər bir tərəfən Rusiya-Türkiyə, digər tərəfdən isə Rusiya- 87 Исаев И.А., Золотухина Н.М. История политических и правовых учений России XI-XX вв. Москва, 1995, стр. 258 Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 103 Sovetlər Birliyi daxilində, sonradan isə müstəqillik qazanan yeni türk dövlətləri ilə əlaqələr istiqamətində inkişaf etməkdədir. Əslində üçüncü bir istiqamət olaraq Rusiyanın öz daxilindəki türk xalqları ilə münasibətlərini də müəyyənləşdirmək nəzəri cəhətdən mümkündür. Sadəcə, hazırda Rusiya Federasiyası daxilində türk dövlət qurumları və cəmiyyəti müstəqil siyasi-mədəni tip olaraq hələlik özünəməxsus cəhətləri tam formalaşdıra bilməmişlər. Buna görə də üçüncü istiqamətdə münasibətlərə geosiyasi yanaşma özünü doğrultmaya bilər. İlk növbədə Rusiya geosiyasətində türkçülüyə dair mövqeyi əks etdirən bəzi məqamlara aydınlıq gətirmək üçün bir sıra nəzəri yanaşmalara toxunmağı zəruri hesab edirik. Ukraynalı alim professor Vladimir Aleksandroviç Derqaçev geopolitik səhnədə Turanı Rusiyanın siyasi maraqları qarşısında ən böyük maneə görür. O yazır: “Pantürkizm nəzəriyyəsi və eynidinli, eyniqanlı Türkiyə ilə türk dövlətlərinin birliyinin - “Böyük Turan”ın yaradılması ideyası slavyan geotipli avrasiyaçılığa qarşı ən güclü qütbdür”. 88 Bu mülahizələrdən belə görünür ki, Türkiyənin Sovet imperiyasından azad olmuş müstəqil dövlətlərlə birliyi, eləcə də Rusiya daxilində türk respublikalarında türkçülük ideyasının dalğalanması Rusiyanın siyasi maraqları üçün başlıca təhlükə hesab edilir. Başqa bir rus ideoloqu Aleksandr Serqeyeviç Panarin (1940 - 2003) də Rusiyanın Qərbə qarşı mübarizəsində ənənəvi müttəfiqlər sırasında Türk sivilizasiyası daşıyıcılarını görmür. Qütbləşmə mərhələsində türk dünyasını daha çox rəqib hesab edir. Onun fikrincə, “artıq Rusiya Qərbin meydan oxumasına qarşı Şərq cavabını vermək fazasındadır. Yaradılacaq yeni ikiqütblü dünyada bir tərəfdə ABŞ-ın başçılığı ilə Qərb, digər tərəfdə isə Hindistanla, 88 Дергачев Владимир Александрович. Геополитика. Киев, 2000, стр. 249 Yüklə 81,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|