Ərəstü Həbibbəyli
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Yüklə 81,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 126 tərzinə üstünlük verənlər və ya yeni hökmdarlara (türklərə) qarşı olanlar çoxluq təşkil edirdi. Bu səbəbdən də yerli əhalinin səlibçilərə qarşı nisbətən loyal münasibəti müşahidə edilirdi. Ancaq bununla belə, səlib müharibələrinin hansı sivilizasiya təmsilçilərinin toqquşmasını əks etdirməsi ilə bağlı ortaya sual çıxır. Yəni, səlibçilərin qarşısında Türk, yoxsa Ərəb sivilizasiya təmsilçiləri dayanmışdılar. Çünki əgər ərəbləri nəzərdə tuturlarsa, belə olan halda VII əsrdən aktiv passionarlıq dövrü yaşayan ərəblərin zamanında səlibçilərin iddia etdikləri müqəddəs torpağı azad etməyə ehtiyac yox idimi? Digər halda Osmanlı imperiyasının Qərbə doğru genişlənməsi zamanı ona müqavimət göstərən Avropa dövlətləri xristian işbirliyi ideyası ilə birləşmişdilər. Lakin ərəblərin İspaniyanı ilhaqı və İspaniyadan Avropaya doğru hücumları zamanı niyə xaç birliyi ideyası yaranmırdı? Belədə aydın görünür ki, xaç yürüşləri Qərb sivilizasiyasının məhz Türk sivilizasiyasına qarşı mübarizəsi olmuşdur. Səlib yürüşlərinin niyə Qərb - Şərq sivilizasiyalarının (Şərq dedikdə həmin dövr bu ərazidə mövcud olan Türk, Ərəb, İran sivilizasiya daşıyıcılarının birliyini nəzərdə tuturuq) toqquşması deyil, məhz Qərb - Türk sivilizasiyalararası qarşıdurma olduğuna aydınlıq gətirmək üçün bu hadisələrin baş verdiyi dövrdə regionun tarixi mənzərəsinə baxmaq lazımdır. Səlibçilərin yürüşlərinin əsas hədəfi olan “müqəddəs torpaqlar”ın yerləşdiyi Aralıq dənizi sahili (bu ərazi tarixi mənbələrdə Levant adlanır) ərazi XI əsrdə Bizans imperiyasının, Misir Fatimilər Xilafətinin (909-1171-ci illər) və Böyük Səlcuq Sultanlığının nüfuz dairəsində idi. Türklərin şərqdən aramsız hücumları qarşısında zəifləyən Bizans imperiyası bu regionda böyük ərazilər itirmişdi və mövqeləri zəifləmişdi. Bizans səlibçiləri öz ərazisindən ötürməklə düşmənlərini real təhlükə Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 127 qarşısında qoymaq və bununla türklərə zərbə vurmaq istəyirdi. Digər tərəfdən Fatimilər Xilafəti Misir, Tunis, Siciliya, Malta, Levant, Hicaz (Yəmən) və Suriyadakı Aralıq dənizi limanlarına nəzarət edirdi. Fatimilər Xilafətinin artıq əsas rəqibi Bizans deyil, Səlcuq Sultanlığı idi. Belə bir şəraitdə Ərəb sivilizasiyasının daşıyıcısı olan Fatimilər səlibçilərə qarşı aktiv mübarizə aparmadılar, xristian ideyası altında birləşən müxtəlif Qərb xalqlarına qarşı səlcuq türkləri ilə birgə ittifaq yaratmadılar. Əksinə, tarixi hadisələrin göstərdiyi kimi, türkləri zəiflətmək üçün onları səlibçilərlə mübarizədə meydanda tək qoydular. Əslində həmin dövrdə Aralıq dənizində limanlara sahib olan Fatimilər dənizdə səlibçilərə qarşı vuruşaraq və onları limanlara buraxmamaqla lap əvvəldən bu yürüşün qarşısını birdəfəlik ala bilərdilər. Doğrudur, tarixi mənbələrdə Fatimilər Xilafətinin ordularının səlibçilərə qarşı bir neçə döyüşləri haqqında faktlar var. Belə ki, 1099-cu ildə vəzir Əl-Əfdalın rəhbərliyi altında Fatimilər Fələstinə ordu çıxartmış, 1109-cu ildə Tripoli işğal olunduqdan sonra Misir donanması köməyə gəlmişdi (donanma 8 gün yubandığından döyüşün taleyinə təsir göstərə bilməmişdi). Amma fakt faktlığında qalır ki, Misir Xilafəti səlibçilərlə mübarizədə əsaslı rol oynaya bilməmiş və ya bunu heç istəməmişdir. Alman tədqiqatçısı M.A.Kyeler bəzi müsəlman mənbələrinə istinad edərək iddia edir ki: “Fatimilər istəmirdilər ki, Suriyanın türk hökmdarları onların birbaşa qonşusu olsunlar və ümumilikdə onlar özləri ilə türklər arasında bufer zonanın saxlanmasında maraqlı idilər. Ona görə də Fatimilərin səlibçilərə qarşı döyüşlərinin məqsədi bir dəniz dövləti kimi öz maraqlarına uyğun olaraq Suriya limanlarının müdafiəsi idi. Digər hallarda onların səlibçilərə qarşı münasibəti düşünülmüş şəkildə formallıqdan başqa bir şey deyildi. Bu səbəbdəndir ki, Misir ordusu Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 128 və donanması səlibçilərə qarşı əhəmiyyətli bir təsir göstərə bilməmişdir”. 101 Digər tərəfdən Suriyanın yerli əhalisi də türklərə sadiq deyildilər və onlar da Fatimilər kimi səlibçilərlə razılaşmalara üstünlük verirdilər. Hələbdən olan tarixçi İbn əl-Ədimin məlumatlarına görə “Hələbin siyasi elitası səlibçilərin (frankların- ərəb mənbələrində səlibçiləri həmin dövrdə “firəng” adlandırırdılar) Suriyada davamlı qalmasına razılıqla baxırdı, çünki bu onların şəhərinin müstəqil statusunun həmişəlik saxlanılmasına kömək edirdi”. 102 Həmin dövrdə səlibçilərlə razılığa gedən, zaman-zaman ittifaq yaradan üçüncü bir qüvvə isə “assasin”lər olmuşlar. İsmailiyyə təriqətinin gizli bir qrupunu təşkil edən assasinlər əsasən siyasi terrorla məşhurlaşmışdılar. Həsən Sabbahın (1035-1124) dövründə İranda Ələmut qalasında möhkəmlənən bu mistik qrup həmin dövrdə bir çox görkəmli dövlət xadimi və sərkərdələrin öldürülməsində şübhəli bilinirdilər. Hətta Böyük Səlcuq Sultanlığının vəziri Nizamilmülkün (1018-1092) də qətlini təşkil etmişdilər. Səlib yürüşləri zamanı onların ayrı-ayrı cəngavərlərə qarşı sui-qəsdlər təşkil etmələri haqqında da məlumatlar var və elə bu səbəbdən hətta Avropada belə assasinlər vahimə yaradırdılar. Amma tarixi mənbələrdə onların bəzən səlibçilərlə - cəngavər ordeni “tampliyer”lərlə birgə hərəkət etməsi, ittifaq qurması ilə bağlı məlumatlar da var. Beləliklə, göründüyü kimi, səlib yürüşləri zamanı Qərb sivilizasiyasının qarşısında duran əsas qüvvə Türk sivilizasiya daşıyıcıları olmuşdur. Regionda digər sivilizasiya daşıyıcıları müxtəlif səbəblərdən Qərbin xristian hücumuna cavab verməmiş, hətta bəzən türklərə qarşı onlarla əlbir olmuşlar. 101 Кэрол Хилленбранд. Крестовые походы. Взгляд с востока мусульманская перспектива. Москва: Диля, 2008, стр. 92 102 Yenə orda, səh. 99 Yüklə 81,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|