Ərəstü Həbibbəyli
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Yüklə 81,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 123 paradoksal görünsə də, xristianlıq, zamanında Qərb sivilizasiyasını öz kulminasiya, intibah dövründən endirən, onu tənəzzülə uğradan bir proses olmuşdur. Qərb sivilizasiyasının müasir dövrümüz də daxil olmaqla bir çox meyarlarına görə ən yüksək səviyyəsi hesab edilən ellin mədəniyyətinin tənəzzülə uğramasının ən başlıca səbəblərindən biri xristianlığın qəbulu olmuşdur. Bununla bağlı professor Səlahəddin Xəlilovun fikirləri xüsusi maraq doğurur: ”Daha möhtəşəm bir ideyanın zirvəsində dayanan bir xalq bir siyasi hökmün qurbanı oldu. Cəhalət dünyası üçün nəzərdə tutulmuş, mifik təfəkkürdən hələ bir o qədər də fərqlənməyən, insanları ancaq möcüzələrlə heyrətləndirməyə çalışan bir dini dünyagörüşü, dibin qaranlığından işığa doğru, həqiqətə doğru təzəcə başlanan kiçik bir hərəkat möhtəşəm bir ideyanın zirvəsindən enməkdə olan, öz süqutunu yaşayan, amma hər halda hələ tam süquta uğramamış bir sivilizasiya ilə qarşılaşdı. Roma imperatorunun hökmü ilə xristianlıq böyük imperiyanın rəsmi dini kimi qəbul olundu və imperiyanın çökməsini sürətləndirən mühüm hadisələrdən birinə çevrildi. Axı, Roma imperiyası böyük yunan mədəniyyəti və fəlsəfəsi üzərində bərqərar olmuşdu. Bəşər tarixinin ən böyük nailiyyətlərindən biri olan klassik yunan fəlsəfəsinin romalılar tərəfindən mənimsənilə və dəyərləndirilə bilinməməsi, mənəvi həyatda boşluq yaranması və bu boşluğu doldurmaq üçün axtarış apararkən xristianlıqla üzləşməsi tarixin gedişatında sivilizasiya kontekstində böyük bir enişin başlanğıcını qoydu. Mənəvi dəyərlər kontekstində bir yüksəliş üçün təməl olan xristianlıq maddi mədəniyyət, elm və sivilizasiya üçün bir eniş, tənəzzül vəd edə bilərdi. Çünki xristianlığın prinsipləri sivilizasiya meyarları ilə uzlaşmırdı”. 100 100 Səlahəddin Xəlilov. Din və fəlsəfə: İslam fəlsəfəsi nə vaxtdan başlanır? 525-ci qəzet, 1 may 2010-cu il Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 124 Qərb - Türk sivilizasiyalararası münasibətləri tarix boyunca daha çox qarşıdurma və disharmoniya ilə seçilmişdir. Birinci nəsil sivilizasiya mərhələsində bu iki sivilizasiya arasında münasibətlərin xarakterik xüsusiyyətlərini səciyyələndirmək heç bir yenilik gətirmir. Çünki bu mərhələdə onların əlaqələri epizodik olmuş, bir-birinin siyasi, mədəni, sosial həyatına nüfuz edə bilməmişlər. Misal üçün, həm Roma imperiyasının ordularının Azərbaycana yürüşü, həm də “xalqların böyük köçü” zamanı müxtəlif türk tayfalarının Avropaya hücumu sivilizasiyaların bir-birinə təsir və ya əks-təsirində böyük iz qoya bilməmişdir və ya müasir tarixin dərin qatlarını açmaqda acizdir. Qərb və Türk sivilizasiyalarının əlaqələrində qarşıdurmanın pik səviyyəsi, yəni dəyərlərin toqquşması, disharmoniyası tam çılpaqlığı ilə “səlib yürüşləri” (bəzi ədəbiyyatlarda “xaç yürüşləri”də adlandırılır) dövrünə təsadüf edir. Səlib yürüşləri tarixə Qərb sivilizasiya daşıyıcılarının bəşəriyyətə dini ayrı-seçkilik gətirən hadisə kimi düşmüşdür. Tarixdə həmin dövrədək ərəblərin işğalı da daxil olmaqla heç vaxt sırf dini motivli ayrı-seçkilik tətbiq olunmamışdı. Misal üçün, ərəblərin Xilafətin genişləndirilməsi zamanı apardıqları müharibə islam dininin yayılmasına yönəlsə də, bu dini qəbul etməyənlər üçün də Ərəb Xilafətində, müəyyən hüquqların məhdudlaşdırılması ilə olsa belə yaşamaq imkanı var idi. Səlib yürüşləri zamanı isə xristian olmayan hər kəs düşmən idi. Misal üçün, Yerusəlimi işğal edərkən xristianlar müsəlmanlarla bərabər yəhudiləri də qırmış və şəhərdən qovmuşdular. Ümumilikdə, səlib müharibələri bəşər tarixində Qərb sivilizasiyasının cəmiyyətdə dini ayrı-seçkiliyin əsasını qoymasının ən bariz nümunəsidir. Nə qədər paradoksal olsa da, bu gün dünyada insan haqlarının, dini Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 125 dözümlüyün əsas müdafiəçisi kimi görünməyə çalışan Qərb sivilizasiya daşıyıcılarının özləri bu mənfi presedenti yaratmışlar. Xaç yürüşləri 1095-ci ildə Fransanın Klemon şəhərində Roma Papası II Urbanın “müqəddəs torpağın (Qüdsün) kafirlərdən azad edilməsi” çağırışı ilə bütün xristian dövlətlərinin qoşulduğu hərbi kampaniya ilə başlamışdır. Müəyyən fasilələrlə təxminən 200 ilə qədər davam edən bu yürüşlərin başlıca məqsədi qeyri-xristianların məhv edilməsi olmuşdur. Tarixdə bu məqsədlə aparılan 8 səlib yürüşü məlumdur. Bundan başqa, sonrakı dövrdə avropalıların osmanlılara qarşı birgə mübarizəsini də “səlib müharibəsi” adlandıranlar olmuşdur. Bu məqama xüsusi toxunmaq istərdik. Çünki tarixi proseslərin təhlili göstərir ki, səlib müharibələri ümumilikdə Qərbin qeyri-xristianlara qarşı yürüşü olsa da, əslində səlib müharibələrini daha konkret olaraq məhz xristian-türk qarşıdurması kimi də xarakterizə etmək olar. Çünki bütün bu yürüşlərdə xristian Qərbin qarşısına çıxanlar hər zaman türklər olmuşdur. Real baxdıqda səlibçilərin guya başlıca məqsədi olan “azad etmək” istədikləri müqəddəs şəhər Qüds coğrafi baxımdan ərəb torpaqlarında yerləşir. Amma səlibçilər hücum zamanı qarşılarında daha çox türkləri görmüşlər. Burda müxtəlif səbəblər ola bilər. Birincisi, səlib yürüşlərinin başladığı vaxt ərəblər öz inkişaflarında aktiv dövrü arxada qoymuş və passiv mərhələni yaşayırdılar. Bu zaman həmin coğrafi məkanda türklər hakim idilər. İkincisi, Aralıq dənizi sahilində yerləşən bu ərazi tarixi baxımdan Ərəb sivilizasiyasının deyil, birinci nəsil müxtəlif sivilizasiya daşıyıcılarının məskəni idi və etnik tərkib baxımdan çox müxtəlif idi. Bundan başqa, səlib yürüşləri başlayan zaman Bizansa məxsus olan Qüdsün yerləşdiyi Yaxın Şərq regionuna Səlcuq Sultanlığı yenicə yiyələnməyə başlamışdı və yerli əhali arasında daha sakit həyat Yüklə 81,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|