Ərəstü Həbibbəyli
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Yüklə 81,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 132 nəzərə alsaq, Qərb-Türk qarşıdurmasında türklərin qələbəsinin onların hərbi məharətinə, əqidə birliyinə borclu olduğunu demək olar. Qərb sivilizasiya daşıyıcılarının Şərqə qarşı ekspansionist münasibəti qarşılığında səlibçilər köhnə dünyaya yeni dəyərlərlə qayıtdılar. Avropalılar Şərqdən yeni kənd təsərrüfatı bitkilərini, xüsusilə çəltik, qarabaşaq, limon, ərik, qarpız, şəkər çuğunduru əkib becərməyi, yel dəyirmanından istifadə etməyi, ipək parçalar toxumağı, güzgü istehsal etməyi öyrəndilər. Kağız, barıt və kompasla tanış oldular. Səlibçilər yeməkdən qabaq əllərini yumağı, isti hamamda çimməyi də Şərqdən öyrənmişlər. Türk sivilizasiya daşıyıcılarından tarixdə ən uzunömürlü dövlət olan Osmanlı (1299-1922) dövründə də Türk-Qərb münasibətləri islam-xristian qarşıdurması kontekstində davam etmişdir. 1516-cı ildə Sultan Səlimin xəlifə elan olunmasından 1924-cü ilədək xəlifəliyin ləğvinə qədər 407 il Osmanlı sultanları bütün danyada müsəlmanların xəlifəsi olaraq Qərb sivilizasiyası daşıyıcılarına qarşı sipər olmuşlar. Artıq XIV əsrdən Osmanlıların Avropa dövlətləri ilə mübarizəsində Qərb təmsilçiləri “xaç birliyi” yaratmışdılar. Bu birliyə müxtəlif zamanlarda serb, xorvat, alban, bolqar, macar dövlətləri, Avstria, Genuya, Venesiya, Bizans daxil olmuşdur və adından da göründüyü kimi, mübarizə yenə də islam-xristian qarşıdurması xarakteri daşımışdır. Türklərin Anadoludan Avropaya hücumunun qarşısında uzun müddət Konstantinopol (İstanbul) dayanmışdır. Osmanlı dövründə birinci dəfə Sultan Bayəzidin zamanında 1396-cı ildə İstanbul tutulsa da, fəth edilə bilinməmişdi. Yalnız 1453-cü ildə Sultan Mehmet Fatih tərəfindən İstanbul fəth edilmiş və bununla da Türk sivilizasiya tarixində ən böyük hadisələrdən biri baş vermişdir. Bütünlüklə Şərqə xas xüsusiyyətlərə Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 133 malik olan Türk sivilizasiyası coğrafi baxımdan Qərbə - Avropaya yol açmış və yerləşmişdir. Zaman-zaman türk mədəniyyətinin və dövlətinin sərhədləri Vyanaya qədər genişlənmiş, sonra əksər işğal etdiyi ərazilərdən çıxarılmış, amma İstanbulu heç vaxt əldən verməmişdir. Sivilizasiya müstəvisində də bu tarixi hadisənin mühüm əhəmiyyəti var. Öz tarixi inkişafında hər zaman “Çöl” etno- landşaftına bağlı olan Türk sivilizasiyası İstanbulu fəth etməklə dənizlərə çıxmış oldu. Beləliklə, tarixində ilk dəfə öz təbii landşaftından kənar çıxaraq özü üçün yad coğrafi şəraitdə möhkəmlənə bildi. Fikrimizcə, Türk sivilizasiyası Qərbin növbəti passionarlıq dövründə işğalçı siyasətinə qarşı məhz “dəniz” tipinə uyğunlaşdığı üçün davam gətirə bildi. Çünki Osmanlı dövründə türklər Hind okeanında Portuqaliya ilə, Aralıq dənizində Venesiya və Genuya ilə mübarizədə qalib gələ bilmişdi və artıq “dəniz” tipinin xarakterik xüsusiyyətlərinə bələd idi. Türk sivilizasiyası Osmanlı dövlətinin timsalında Avropanın dərinliklərinə doğru da irəliləyə bilmişdi. Sultan Süleymanın dövründə Macarıstanadək ərazilər işğal olunmuş, hətta 1529-cu ildə Vyana mühasirəyə alınmışdı. Lakin Vyana səddi heç vaxt aşıla bilinməmiş və bu məkanda yalnız türk mədəni irsini saxlamaqla kifayətlənmişdir. Vyana mühasirəsinin Türk-Qərb sivilizasiyaları arasında münasibətlərdə tarixi rolu ilə bağlı Türkiyənin hazırkı xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlu yazır ki: “Vyana mühasirəsi Avropa üçün də bir dönmə nöqtəsi olmuşdur və Osmanlı qarşısında yaradılan koalisiya ilk Avropalılıq süuru və fikrininin yaranmasında mühüm rol oynamışdır”. 104 Qeyd etməliyik ki, Qərb sivilizasiyası isə türklərin bu zəfər yürüşünü heç zaman unutmamışdır və onların gözündə müsəlman türk dövləti o zamandan bəri ən böyük rəqib və hətta düşmən 104 Ahmet Davutoğlu. Strateji dərinlik. İstanbul: Küre Yayınları, 2009, səh.66 Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 134 olmuşdur. Bu proses günümüzdə də davam edir. Fikrimizcə, Türkiyə Cümhuriyyətinin Avropa Birliyinə üzv olması qarşısında yaradılan maneələr bu tarixi hadisələrlə birbaşa əlaqədardır. Müasir dövrdə də geopolitik müstəvidə Türk sivilizasiya daşıyıcıları ilə Qərbin münasibətləri daha çox ziddiyyətləri ilə səciyyələnir. Bunun əsasında bir tərəfdən Qərbin qloballaşdırma adı altında dünyada hər şeyi qərbləşdirməyə çalışan kosmopolitizm meyli durursa, digər tərəfdən Türk sivilizasiyası üçün xarakterik olan azadlıq sevgisi ilə bağlı zorla sırınmağa çalışılan yad dəyərlərin qəbuledilməzliyi dayanır. Qərbin kosmopolit meylli siyasətinə qarşı reaksiya ilə bağlı Rusiyalı mütəxəssis A.İ.Utkin yazır: “Öz dəyərlərinin ümumiliyinə iddia etməsi Qərbi hər şeydən öncə İslam və Çin sivilizasiyası ilə toqquşduracaq”. 105 Fikrimizcə, Avropa - Türkiyə və ABŞ - Çin qarşıdurması hər iki istiqamətdə bu mülahizənin doğruluğunu göstərir. Günümüzdə Türk-Qərb münasibətləri geopolitik müstəvidən başqa cəmiyyətdaxili müstəvidə də fəal interaksiyadadır. Müasir dövrümüzdə sivilizasiyalar arasında münasibətlərin xarakterik xüsusiyyətlərindən biri də bu münasibətlərdə miqrasiya proseslərinin rolunun artması ilə bağlıdır. Bu isə sivilizasiyalararası münasibətləri bir cəmiyyət daxilində də müşahidə etməyə imkan verir. Hazırkı dövrdə miqrasiya prosesləri təkcə insanların mexaniki hərəkəti deyil, daha çox təmsil etdikləri sivilizasiyanın xüsusiyyətlərini getdikləri ölkədə təmsil etməsi və yad cəmiyyətdə belə öz sivilizasiyasının daşıyıcısı olması ilə seçilir. Yeni dövr üçün xarakterik xüsusiyyət ondan ibarətdir ki, miqrasiya prosesləri əksər hallarda Qərb sivilizasiya təmsilçisi olan ölkələrə (İran körfəzində ərəb ölkələrinə, Latın Amerikasında sənaye ölkələrinə və digər lokal miqrasiyalar 105 Уткин А.И. Глобализация: процесс и осмысление. Москва: Логос, 2001, стр. 185 Yüklə 81,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|