Ərəstü Həbibbəyli
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Yüklə 81,39 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası
Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 129 XI-XII əsrlərdə türklər Aralıq dənizi sahillərinə yenicə gəlməyə başlamışdılar. Bu vaxta qədər Türk sivilizasiyasının qərb sərhədləri Anadolunun hüdudlarını aşmamışdı. XI əsrdə isə səlcuqların timsalında Türk sivilizasiyasının sərhədləri Aralıq dənizi sahillərinə doğru genişlənməyə başlamışdı. 1071-ci ildə Malazgirt döyüşündə Bizans imperatoru Roman Diogen məğlub edildikdən sonra isə Böyük Səlcuq Sultanlığı Suriya və Fələstin də daxil olmaqla bu regionun əksər ərazilərinə nəzarət etməyə başlamışdı və regionda hökmranlıq uğrunda başlıca olaraq Misir Fatimilər Xilafəti ilə rəqabət aparırdı. Səlcuq hökmdarlarının bu regiona nəzarəti Mosul Atabəyliyi tərəfindən həyata keçirilirdi. Səlib yürüşləri zamanı Mosul Atabəyliyi türk Zəngilər sülaləsinin (1127-1222) hakimiyyətində idi. Türk hökmdarları və onların başlıca dayağı olan türklərdən təşkil olunmuş ordu Aralıq dənizi sahili ərazisində yerli əhalidən təcrid olunmuş həyat sürürdülər və onların burda güclü sosial dayağı yox idi. Yerli əhali onlara da növbəti gəlmə kimi baxırdı və buna görə də səlib yürüşləri zamanı türk hökmdarlarını tam dəstəkləmirdilər. Beləliklə, bu qənaətə gəlmək olar ki, səlib müharibələri zamanı Qərb sivilizasiyası birbaşa Türk sivilizasiyası ilə üz-üzə gəlmişdir. Maraqlıdır ki, həmin dövrdə regionda olan digər qüvvələrdən nə Misir Fatimilər dövləti, nə də yerli şəhərlərin hökmdarları səlibçilərlə mübarizəyə tam qoşulmamışdı. Bütün bunlara baxmayaraq, məhz türklər səlib yürüşlərinin qarşısını aldılar, xristian ideologiyasına qarşı çıxdılar və nəhayət səlibçiləri regiondan qovdular. Həm də türklərin islam dinini regiondakı digər müsəlmanlardan daha gec qəbul etməsinə baxmayaraq (səlcuqlar IX - X əsrlərdə islamı tam qəbul etmişdilər) xaç yürüşlərinin qarşısında məhz onlar islam dininin əsas qoruyucusu olmuşlar. Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 130 Səlib müharibələri zamanı bütün həlledici məqamlarda türklərin imzası var. Məlum olduğu kimi, səlibçilərin yürüşü zamanı onlar regionda 4 şəhər-dövlətin əsasını qoymuşdular: Edessa qraflığı (1098-1146), Antioxiya knyazlığı (1098-1268), Qüds krallığı (1099- 1291) və Tripoli qraflığı (1109-1289). Aralıq dənizinin sahillərində xristianlığın qalası hesab olunan bu dövlətlərə son qoyulmasında və ümumilikdə səlibçilərin regiondan qovulmasında türklərin müstəsna xidmətlərinin şahidi oluruq. Bu şəhər-dövlətlərdən ən şimalda olanı Edessa (müasir Türkiyə Cümhuriyyətinini ərazisindəki Şanlı Urfa) Mosul Atabəyi İmadəddin Zəngi (1085-1146) tərəfindən geri alınmış və bununla da səlibçilər ilk yenilgini dadmışdılar. Müharibədə psixoloji qırılma anı məhz bu türk hökmdarının sayəsində baş vermişdir. “Müqəddəs torpaqlar”, din uğrunda vuruşduqlarını düşünən səlibçilər öz yenilməzliklərinə olan inamı burda itirdilər. Ümumiyyətlə orta əsrlərdə insanların dünyagörüşündə mistika böyük rol oynayırdı. Həmin dövrdə Avropa zadəganları və ruhaniləri bu hərəkata qoşulanları inandırmağa çalışırdılar ki, “müqəddəs torpaq” Qüdsün azad olunması Allahın onlara tapşırığıdır, Qüdsü müsəlmanlardan Allah qoruyur və bu şəhər yenilməzdir. Buna görə də türk Zəngilər sülaləsinin hakim olduğu Mosul Atabəylər dövlətinin orduları sərkərdə Səlahəddin Əyyubinin (1138-1193) başçılığı altında 1187-ci ildə Qüdsü səlibçilərdən birinci dəfə azad edəndə bütün bu xristian fanatizminə də son qoymuş oldu. Səlahəddin Əyyubinin qələbəsi səlib müharibələrinin süni yaradılmış müqəddəs obrazını darmadağın etdi və onun işğalçı mahiyyətini açdı. Tarixi faktlar da bir daha göstərir ki, səlib müharibəsinin səbəbləri XI əsrin sonunda Avropada baş verən quraqlıq, aclıq və nəticədə çoxsaylı işsizlərin yaranması, kasıblamış feodalların varlanmaq hərisliyi, torpaqsız cəngavərlərin olması, ruhanilərin yeni Sivilizasiyaların kəsişməsində türk dünyası 131 torpaqlar ələ keçirmək istəyi idi. Sadəcə hərəkatın başlaması üçün ona dini don geyindirilmişdi. Səlibçilərin bu torpaqlardan tamamilə çıxarılması da türklərin adı ilə bağlıdır. Amma bu dəfə Mosul Atabəylərinin deyil, Misir Məmlük Sultanlığının (1250-1517). Şimali Qafqazdan əsir götürülən türk (daha çox qıpçaq) mənşəli əsirlərin Misirdə yaratdığı ordu aristokratiya dövlətinin başçısı Beybarsın hakimiyyəti dövründə (1260-1277) xaçlıların regiondan tamamilə çıxarılmasının şahidi oluruq. O, xaçlılara qarşı Suriyaya 21 hərbi kampaniya keçirmişdir. Onun rəhbərliyi altında 1268-ci ildə Antioxiya, 1291-ci ildə Qüds xaçlılardan alınmış və bununla da Yaxın Şərqdə səlibçilərin hakimiyyətinə son qoyulmuşdur. Səlib yürüşləri zamanı baş verən hadisələri araşdırarkən ermənilərin türklərə qarşı düşmənçiliyinin, eləcə də özlərinə məxsus satqın, etibarsız obrazının bir daha şahidi oluruq. Belə ki, 1098-ci ildə səlibçilərin hücumu zamanı həm Edessa şəhərinin, həm də Antioxiyanın tutulmasında ermənilərin satqınçılığı ilə rastlaşırıq. Hər iki şəhərin mühasirəsi zamanı ermənilər Səlcuq hökmdarlarına xəyanət edərək Qərbdən gələn xristian himayədarlarına yarınmaq üçün qalanın təslim edilməsinə səbəb olmuşlar. Bununla bağlı tarixi məlumatlar ərəb tarixçisi İbn əl-Qalanisi tərəfindən verilmişdir. 103 Beləliklə, səlib müharibələrinin bütün tarixi dövrünü izləyərək bu nəticəyə gəlmək olar ki, səlib yürüşləri Qərb sivilizasiyası ilə Türk sivilizasiyasının qarşıdurma mərhələsi hesab olunmalıdır. Türklərin həmin dövrdə bu ərazidə yalnız hakim elitanı və ordunun timsalında hərbi aristokratiyanı təmsil etdiyini, eyni zamanda Levantın yerli əhalisinin bu mübarizədə daha çox bitərəf qaldığını 103 Кэрол Хилленбранд. Крестовые походы. Взгляд с востока мусульманская перспектива. Москва: Диля, 2008, стр. 74 Yüklə 81,39 Kb. Dostları ilə paylaş:
|