ƏSƏD ƏLİyev
Yüklə 0,85 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Əsəd Əliyev
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 113 D ƏFN
- XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti
Əsəd Əliyev 112 öz el- obasını ayaqlayıb keçən və yurd-yuvasının talanmasına qol qoyan qorxaqlardır. Bel əliklə, aparılan araşdırmadan məlum olur ki, tədqiq etdiyimiz bölg ələrin əhalisi ailədə uşaqların tərbiyəsi məsələsinə ciddi yanaşmış, onları kökü minilliklərin dərinliyindən boy göst ərən özünəməxsus milli dəyərlərimizə, adət-ənənələrimizə hörm ət ruhunda böyütmüşlər. Sevindirici haldır ki, bu ənənəyə günümüzd ə də əməl olunmaqdadır. Bu isə xalqın öz tarixi keçmişindən yadigar qalan mənəvı dəyərlərinə qiymət verə bilm əsi və yaxşı nəyi varsa qoruyaraq gələcək nəsillərə ötürmək bacarığı ilə bağlıdır. XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 113 D ƏFN Ail ə məişətinin ən vacib, ağrılı və məsuliyyətli məsələlə- rind ən birini dəfn və yasla bağlı mərasimlər, adət-ənənələr təşkil edir. Cüzi transformasiyaya uğrasa da, bu mərasim və adət- ənənələr günümüzədək yaşadılmışdır. İlkin başlanğıcda heç bir dini təsəvvür və qayda-qanun- larla çarpazlaşmayan dəfn adətinin kökü insan cəmiyyətinin yaran dığı, meydana gəldiyi çox qədim dövrlə bağlıdır. Belə ki, “insan t əbiətə pənah gətirincə, çevrəyə, ondakı hadisələrə ibtidai şəkildə olsa da inam yarandıqca ölübasdırma adəti yaranmış, çağlar keçdikcə daha yeni mənalarla zənginləşmişdir” (70,350). Bu haqda arxeoloq aliml ərin əsərlərində də maraqlı məlumatlar verilir (45,236). Etnoqrafik materiallar göst ərir ki, tədqiq etdiyimiz bölg ələrin kəndlərində hər hansı bir ailədə sağalacağına ümid olmayan ağır xəstə olardısa, həmin evdə hazırlıq işləri görülər, h əyət-baca sahmana salınar, xəstənin əl və ayaq dırnaqları tu- tular, çimizdiril ər, alt paltarları dəyişilər və yataq dəstlərinin (yor ğan-döşəyinin, balışının) üzü təzələnərdi. Burada bir mə-qa- ma da diqq ət çəkək ki, uzun müddət xəstə yatan yaşlı adamlar daima b ədənlərini, alt paltarlarını təmiz saxlamağa cəhd edər- dil ər. Təsadüfi deyil ki, ölümün istənilən anda baş verə bilə- c əyini xatırlatmaq üçün xalq arasında “canını təmiz saxla, qəfil ölüm g ələ bilər” kimi deyim də formalaşmışdır. Əsəd Əliyev 114 X əstənin dili söz tutub, yoluxmağa gələnlərini tanıya, seçə bildiyi günl ərdə qohum-qonşular, tanış-bilişlər halallaşmaq üçün ona baş çəkərdi. Özünü simsar hesab edən hər bir şəxs bunu özünün m ənəvi borcu sayırdı. Ö lüm ayağında olan xəstələrin vəsiyyət etməsinə xüsusi diqq ət çəkilərdi. Bu amacla ailə üzvlərindən və ya yaxın qohumlardan biri x əstənin yanında ordan-burdan söz salar, al dill ə onun arzusunu, istəyini, kimi görmək istədiyini və s. öyr ənərdi. Xəstə könlündəkiləri açıqladıqdan sonra həm ailə üzvl ərinin nigarançılığına son qoyular, həm də demək istədikləri ür əyində qalmadığı üçün xəstə özü rahatlanardı. Vəsiyyətin vacibliyi bar ədə “Qurani-Kərim”in Maidə surəsinin 106-cı ay əsində də məlumat verilir: “Ey iman edənlər. Birinizə ölüm g əlib çatınca vəsiyyət edin və vəsiyyət edəcəyiniz zaman aranız- da iki ədalət sahibi şahidlik etsin. Yaxud səfərdə ikən başınıza ölüm müsib əti gəlmişsə, sizdən olmayan iki şahid tuta bil ərsiniz”. Yaşlı adamların dediyinə görə, ömrünün son dəqiqələrini yaşayan xəstənin yaxınları evə molla çağırar və onun müşaiyəti il ə xəstəni yönü qibləyə tərəf uzadardılar. Molla “can verən” şəxsin başı üzərində onun eşidə biləcəyi tərzdə “Qurani- K ərim”in “Yasin” surəsini oxuyardı. Həmin anda nə səs-küy olmasına, nə də kiminsə hündürdən ağlamasına yol verilmirdi. Əks təqdirdə bu, xəstənin daha çox əzaba, ağrıya düçar olacağı kimi düşünülürdü. Can verən adamın yanında ucadan danışmağı v ə ağlamağı şəriət də təqdir etmirdi (39,49). XIX-XX əsrin əvvəllərində Gürcüstan azərbaycanlılarının ailə məişəti 115 X əstə can verən zaman onun ayaq tərəfində dayanmağa icaz ə verilməzdi. İnama görə, Əzrayıl xəstənin canını almaq üçün ayaq t ərəfdən gəlirdi. Onun yolunda dayanmaq, qarşısını k əsmək isə Əzrayılın narazılığına səbəb olduğundan, digər bir canı da alacağı kimi yozulurdu. Əzrayılla bağlı ümumazərbaycan türkləri arasında söyl ənilən rəvayətlərin birində deyilir ki, insanı yaratmaq üçün Allaha torpaq lazım olur. O, bu məqsədlə Cəbrayılı, Mikayılı və İsrafili növbə ilə yerə göndərir. Lakin onların hər üçü torpağın qışqırığından təlaşlanaraq bu işin öhdəsindən gələ bilmir. Axırda bu vəzifə Əzrayıla tapşırılır. Əzrayıl torpağın ah- nal əsinə baxmayaraq, Allahın tapşırığına əməl edir. Elə buna gör ə də insanların canını almaq Əzrayıla həvalə olunur (74,19). Az ərbaycanın bu və ya digər yerlərində olduğu kimi, t ədqiq etdiyimiz bölgələrin əhalisi arasında belə bir inam yayğındır ki, guya Əzrayıl “xəstənin gözünə müxtəlif formada, qiyaf ədə görünə bilir. Əgər xəstə əməlisaleh isə Əzrayıl ona yaxşı münasibətlə yaxınlaşır. Heç incitmədən gül iylətmək, şərbət içirtmək və s. kimi yollarla ona ölüm şərbəti içirir, canını alır. Pis adamlar isə Əzrayılı çəngəl-bıçaqlı, qorxunc qiyafədə görürl ər. Belə xəstələr əl-qol atıb xırıldayırlar” (49,186). Q ədim insanların düşüncəsində ölüm ruhla da əlaqələndirilirdi. “Guya ruh bədəni həmişəlik tərk etdikdə adam ölür, ruh qayıtdıqda isə həmin adam dirilir”di (25,17). Aldığımız məlumata görə, çətin can verən xəstə barədə bel ə düşünülərdi ki, o, uzaqda olan oğlundan, qızından və ya Yüklə 0,85 Mb. Dostları ilə paylaş:
|