C
əsur qardaşlar
320
verdi. 1920-ci ilin 20 iyulunda N.N
ərimanova göndərdiyi təcili diplomatik
teleqramda Çiçerin hikk
əli formada yazırdı: “İndiyə qədər nə siz, nə də oradakı
kommunistl
ər bizə izah edə bilirsiniz ki, nə üçün Rusiya qoşunlarının Qarabağı və
Z
əngəzuru tutmasının əleyhinə, bu ərazilərin Azərbaycana birləşdirilməsini
dönm
ədən tələb edirsiniz. Biz Ermənistanla işlərimizi qaydaya qoymalıyıq.
Türkiy
ə bizə qarşı çevrildiyi təqdirdə hətta daşnaq Ermənistanı belə türk hücumuna
qarşı bizim ön istehkamımız, forpostumuz olacaq”.
Göründüyü kimi tarixin ist
ənilən dönəmində ruslar ermənilərin tərəfini
saxlamış, onlara üstünlük vermiş və erməniləri Azərbaycana, Türkiyəyə qarşı
qoymuşlar, Azərbaycanın adlı-sanlı adamlarına qeyri türk adlarını peyvənd etməyə
c
əhd göstərmişlər, Azərbaycan türkü adını qəbul etməmişlər.
Sultan b
əyi ruslar və ermənilər XX əsrin əvvəllərində bir xalq düşməni türk
kimi q
ələmə verdikləri halda, sonralar tatar, müsəlman və nəhayət kürd deməklə
nöqt
ə qoymuşlar. Bu təbliğata uyan bəzi insanlar isə Sultan bəylə yanaşı, digər,
c
əmiyyətdə nüfuz sahibi olanları da türk kimi görmək istəməmişlər, baxmayaraq
ki, kürdl
ərin də qədim kökü Qurd türk tayfaları ilə bağlıdır.
Z.N
əbibəyli özünün “Zəngəzurun altun tacı Laçın” kitabında yazır:
“Az
ərbaycanı istəməyən ermənilər və bəzi kürd əsilli lakin tarixi bilməyənlər
erm
ənidən eşitdiyi fikirləri təkrar etmişlər. Bunlardan biri də rəhmətlik Şamil
Əsgərovdur ki, Qurdgəzi kəndinin yaxınlığında Sultan bəy Sultanovun mülkü
olduğundan onu da kürd kimi başa düşmüşdür. Onun bu fikrinə etirazını bildirən
M
əcid bəy Bülövlüklü dostluq etdiyi Şamil Əsgərova şeirlə sərt cavab vermişdir və
əslində Sultan bəy əslən Qurdgəzi kəndindən deyil. Həmin şeirdən qısa nümünə:
Z
əngəzur qartalı o sultan bəydir,
Sultana kürd dem
ək qəlblərə dəydi.
S
əni doğru yoldan söylə, kim əydi?
Vallahi kürd deyil Sultan, ay Şamil,
Çox yaman b
əladır böhtan, ay şamil.
L
ənət olsun nifaqi ortalığa atana,
L
ənət olsun yuxuda igidliyə çatana,
L
ənət olsun ortalığa şər atıb, şər qatana,
L
ənətə düçar olsun birdə Şeytan, ay Şamil!!
Əşir Bəşiroğlu
321
“Yaxşı” eksponatdı, qoy müzeyə qəzeti,
Az
ərbaycan öyrənsin belə bir “həqiqəti”,
Kimdir düşmən eyləyən iki qardaş milləti?
Vallahi kürd deyil Sultan, ay Şamil.
Görmürs
ənmi dağlarda belə tufan, ay şamil.
Türk dillidir, kürd deyil, b
əydi Sultan, ay Şamil.
Sağalmaz bir yaradır açıq böhtan, ay Şamil!”
Vallahi kürd deyil Sultan, ay Şamil.
Bolşeviklərin Azərbaycanı işğalının ilk günlərində ermənilər Zəngəzur
əhalisinin əsasən ermənilərdən və bir az da kürdlərdən ibarət olduğunu bəhanə
ed
ərək onun Ermənistana birləşdirilməsini tələb edirdilər.
N.N
ərimanovun Zəngəzurun və Naxçıvanın Ermənistana verilməsini bəyan
ed
əndən (1923-cü ildə N.Nərimanovun Leninə yazdığı məktubda öz səhvini etiraf
etmişdi) iki gün sonra, 1920-ci ilin 2 dekabırında Gümrü müqaviləsinə alternativ
kimi imzalanan Rusiya-Erm
ənistan hərbi-siyasi müqaviləsində Zəngəzur qəzasının
Erm
ənistanın tərkibinə keçdiyi tanınırdı. Hansı ki, inqilab astanasında rusların
keçirdiyi
əhali sayına görə Zəngəzur qəzasında 123095 nəfər müsəlman (yəni
türk), 99257 n
əfər erməni yaşayırdı.
Z
əngəzurun bir hissəsinin Ermənistana verilməsindən sonar Qarabağ və
Z
əngəzurun fövqəladə komissarı Şamil Mahmudbəyov 24 dekabrda Nərimanova
gönd
ərdiyi və onun tapşırığı ilə surəti Orconikidzeyə (Azəzrbaycanın qatı
düşmənlərindən biri) göndərilən məruzəsində yazırdı: “4 sahədən ibarət olan Aşağı
Z
əngəzurun nümayəndələri mənim yanıma gələrək Azərbaycan Sovet
hakimiyy
ətinin idarəçiliyində qalmaq istədiklərini qəti olaraq bildirirlər. Əgər
onların təklifi nəzərə alınmazsa, onlar xahiş edirlər ki, bu əhalinin hara
köçürül
əcəyi yer müəyyənləşdirilsin”
Şamil Mahmudbəyov 1920-il 30 dekabrda N.Nərimanova və Həmid
Sultanova gönd
ərdiyi növbəti məktubunda Zəngəzurda Sultan bəydən, Xosrov
b
əydən sonra erməni daşnakların dahada fəallaşdıqlarını söyləyir və qeyd edir ki,
əgər Mərkəz (Moskva) siyasi mənada bu diyarda hər şeyin uğurlu olacağına əmin
C
əsur qardaşlar
322
olub yüz verstl
ərlə sahədən orduları çıxarırsa, onda bizim özümüzə icazə versin
Qarabağ və Zəngəzuru gözlənilməz hücumlardan qorumaq üçün öz qüvvələrimizi
s
əfərbər edək. O, əlavə edir ki, biz bunu mümkün və zəruri hesab edirik.
1921-
ci ilin 15 fevralında Ş.Mahmudbəyov 24 dekabr məruzəsinə əlavə
olaraq N.N
ərimanov, Həmid Sultanov və Əliheydər Qarayevin adına məlumat
gönd
ərir. O, daşnakların daha da azğınlaşdığını yazır, Qarabağın və Zəngəzurun
müs
əlman əhalisini erməni taranlarından qorumaq üçün Bakıdan yardım istəyirdi.
O, t
əklif edirdi ki, Qarabağ və Zəngəzurda böyük nüfuzu olan Sultan bəyin
imkanlarından istifadə etmək lazımdır. Bunun yeganə yolunu isə o, əvvəl Qarabağ
v
ə Zəngəzurun general-qubernatoru olmuş, azərbaycanlı əhalinin erməni
qırğınlarından qorunmasında müstəsna rol oynamış, ermənilərin təkidi ilə həbs
edilmiş Xosrov bəy Sultanovun həbsdən azad olunmasında görürdü. Hətta, Ş.
Mahmudb
əyov məlumatın sonuna öz əl yazısı ilə əlavə etmişdir ki, “Xosrov bəy
Sultanov azad edil
əcəyi təqdirdə onun etibarlılığına şəxsən cavabdeh olacaq, onun
bütün h
ərəkətləri üçün məsuliyyəti öz üzərinə götürəcək”
Göründüyü kimi, tarix
ən ermənilər ruslarla, digər xristianlarla, türk dünyasını
ist
əməyən istənilən qüvvələrlə birləşərək Azərbaycanı məhv etməyi qarşılarına
m
əqsəd qoymuşlar və bu siyasət hazırda da davam etməkdədir. Azərbaycanın
çıxışı sıx milli birlik yaratmaqla öz doğma torpaqlarını azad etməyə nail olmaqdır.
G
əlin payız buludları kimi boş-boş guruldamayaq....
XVIII FƏSİL
PROFESSOR Z.NƏBİBƏYLİNİN DEDİKLƏRİ
XX
əsrin 60-cı illəri idi. Ali təhsilimin ilk illəri idi. Atam mənə Əli
(Alm
əmmədi) müəllimi görməyi tapşırmışdı. Onların hər ikisinin özləri də ailələri
d
ə bolşeviklərdən çox əziyyətlər çəkmişlər. Əli müəllim böyük tarixi şəxsiyyət
olsa da, ail
əni əsasən rəssamlıqla, fotoqraflıqla dolandırırdı. Atamın tapşırığını heç
kim bilm
əməli idi. O, tapşırmışdı ki, Əli müəllim bacarsa Xosrov bəy Sultanovun
şəklini onun üçün tapsın. Atamla Xosrov bəy Almaniyada tapışmışdılar və hər ikisi
eyni amal uğrunda mübarizlik etmişdilər. Atamın cavan, Xosrov bəyin isə ağsaqqal
vaxtı olub.
M
ən, Əli müəllimin Muxtadir küçəsindəki evinə (o, əvvəllər içəri şəhərdə
yaşayıb) gəlib həyət qapısını açanda onun özü ilə qarşılaşdım. Görüşdük, istədim
Dostları ilə paylaş: |