Əsmər Sadıq qızı Bədəlova

 
83 
         T
ədris planı  -məktəbdə tədris edilən fənləri və hər fənnə 
sinifl
ər üzrə  ayrılan  həftəlik və  illik  saatların  miqdarını 
göst
ərən sənəddir. Tədris  planında  şagirdlərin anlama 
s
əviyyəsinə  uyğun  olaraq  fənlərin tədrisinin  ardıcıllığı  əks 
olunur. Buna 
ardıcıllıq  prinsipi  deyirik. Məsələn, I sinifdə 
riyaziyyat öyr
ədilir.  Sonrakı  siniflərdə  onun  əsasında  cəbr, 
h
əndəsə, fizika və digər müvafiq fənlər tədris olunur. 
 
T
ədris  planında  nəzərə  alınan  digər pillə  varisliyin 
gözl
ənilməsidir.Yəni I pillə  sayılan  ibtidai təlimdə  öyrədilən 
f
ənlər  (ana dili, riyaziyyat, həyat bilgisi,  əmək təlimi, bədən 
t
ərbiyəsi, təsviri sənət, musiqi) təbiət və  cəmiyyət  haqqında 
ilkin t
əsəvvürlər yaratmağa xidmət edir. II pillə sayılan ümumi 
orta  t
əhsildə    ibtidai təlim  zamanı  öyrədilən fənlər üzrə  əldə 
edil
ən bilik, bacarıq və vərdişlər əsasında həmin fənlərlə bağlı 
daha sistemli kurslar öyr
ədilir. III pillə  sayılan  tam  orta 
t
əhsildə, yəni yuxarı siniflərdə sistemli kurslar davam etdirilir 
v
ə yeni fənlər öyrədilir.  
 
T
ədris planında bir qayda olaraq şagirdlərin maraqlarını 
t
əmin etmək üçün  fakultətiv məşğələlər,  dərnəklər və  fərdi 
m
əşğələlər  üçün də  saatlar  ayrılır.  Həmin saatlardan hər 
m
əktəb özü
 
mü
əyyən dərnəklər, yaxud  kurslar üçün istifadə 
edir v
ə  bu  iş  beşinci sinifdən etibarən başlanır. 
 
T
ədris  planı  toxunulmaz  rəsmi sənəddir,  lakin istisna 
hallarda, m
əsələn,  yerli  şərait,  imkansızlıqlar  səbəb olduqda 
pedaqoji kollektivl
ər və  təhsil  şöbələri  plana  yaradıcı  yanaşa,  
m
əqsədəmüvafiq kiçik  dəyişiklik  edə bilərlər; bu da sənədlər 
əsasında rəsmiləşdirilməlidir. 
 
T
ədris  proqramı  -tədris  planı  əsasında  hazırlanır. 
Proqram mü
əyyən fənn üzrə veriləcək bilik, bacarıq və vərdiş-
l
ərin həcmini,  ardıcıllığını  müəyyən edən sənəddir. Tədris 
planının  fənnə  ayırdığı  saatlar  proqramda  mövzular  arasında 
bölünür. 
Proqramın quruluşu sadədir:  o, izahat vərəqi ilə baş-
layır.  Burada  fənnin  qarşısında duran vəzifələr, onun    tədrisi 

---

 
84 
sah
əsində  metodik göstərişlər  şərh olunur. Sonra fənnin hər 
bölm
əsinin və mövzusunun məzmunu verilir. 
 
T
ədris proqramı üçün material seçərkən şagirdlərin yaş 
v
ə  anlaq səviyyəsi,  materialın  təlim və  tərbiyəvi  əhəmiyyəti 
n
əzərə  alınır.  Ümumitəhsil məktəblərində  elmlərin  əsasları 
öyr
ədildiyi üçün proqrama elmin əsas  anlayışları,  aparıcı  ide-
yaları,  ən mühüm fakt və  hadisələr daxil edilir. Mübahisəli, 
ç
ətin anlaşılan məsələlər proqrama daxil edilmir. 
 
D
ərslik  -tədris  proqramı  əsasında  hazırlanan  rəsmi 
s
ənəddir.  O,  şagirdlər üçün mühüm bilik mənbəyidir,  onların 
f
ənnə  meyl və  marağını  artırır.  Müəllim üçün isə  metodik 
b
ələdçi  rolunu  oynayır,  ona  lazımi  istiqamət verir. Dərsliyin 
keyfiyy
ətli  olması  üçün  ona  pedaqoji  tələblər verilir. Fənn 
proqramı və dərslikləri həmin sahə üzrə mütəxəsislər, pedaqoq 
aliml
ər, təcrübəli müəllimlər hazırlayırlar. 
 
Yaxşı dərslik təhsilin məzmunu ilə bağlı bütün tələblərə 
cavab verm
əlidir.  O,  maraqlı,  mümkün  qədər  qısa,  başa 
düşülən olmalı və məqsədyönlü illüstrsiyalarla estetik tərtibata  
cavab verm
əlidir.  
 
D
ərsilik  şagirdlərin təlim prosesində  şüurlu  və  fəal 
iştirakını  təmin etməlidir.  Bu  baxımdan,  dərslik  aşağıdakı 
funksiyaları yerinə yetirir: 
          
1.Motivasiyalaşdırılmış  finksiya.  Bu, o deməkdir ki, 
d
ərslik şagirdləri fənni öyrənməyə həvəsləndirməlidir. 
          
2.İnformasiya  vermə  funksiyası.  Bu, o deməkdir ki, 
d
ərslik  şagirdlərə  biliklərinin həcmini  genişləndirmək, 
dünyagörüşünü inkişaf etdirmək üçün imkan yaratmalıdır . 
         3.N
əzarət  -korreksiya  funksiyası.  Bu, o deməkdir ki, 
d
ərslik  şagirdlərə  təlimin  gedişini  və  nəticələrini  yoxlamağa, 
özünüqiym
ətləndirməyə,  korreksiyaya  imkan  yaratmalıdır. 
H
əmçinin bilik və  bacarıqları  möhkəmləndirərək    vərdişə 
çevirm
ək  üçün  çalışmaları  yerinə  yetirməyə  imkanlar 
yaratmalıdır. 

---

 
85 
         T
əlimin  daha  uğurlu  alınması  üçün  dərsliyə  yardımçı 
olaraq müxt
əlif  dərs vəsaitləri, o cümlədən müntəxəbat, lüğət 
v
ə məlumat kitabçaları, iş dəftərləri, imlia, ifadə, məsələ, misal 
v
ə ya çalışma məcmuələri, əyani vəsaitlər (cədvəl, sxem, şəkil, 
film, diafilm, slayd, disk v
ə s. ) hazırlanır. 
 
Bunlar hamısı birlikdə tədris komplekti adlanır  və dərs-
likd
ə  olduğu  kimi,  təlimin məzmununa, dövlət təhsil stan-
darlarına uyğun, aydın və məntiqli dillə yazılmalı, proqram və 
d
ərsliyin ideya istiqamətini tamamlamalıdır. 
  
 
 
 
 
 
Suallar 
  1.T
əhsilin məzmunu öz əksini hansı sənədlərdə tapır? 
            2.T
əhsilin məzmunu kimlərin köməyi ilə  və  necə 
mü
əyyənləşdirilir? 
            3.T
əhsilin məzmununu müəyyənləşdirmək nəyə  görə 
ç
ətindir? 
            4.Standart  v
ə  təhsil standartları  nə deməkdir? 
5.T
əhsil standartları hansı komponentlərdən ibarətdir? 
6.İnvariant  komponentin  xüsusiyyəti  nədir? 
7.Variativliyin özün
əməxsusluğu nədir? 
8.T
əhsil standartları sənədləşmə və təhsilvermə 
(t
əhsilalma) baxımından nələri nəzərdə tutur? 
9.T
əhsilin məzmunu öz əksini hansı sənədlərdə tapır? 
10.F
ənlər üzrə təhsilin məzmunu dedikdə nə başa 
düşülür? 
11.Kurikulum n
ədir? 
12.Kurikulumun quruluşu necə olur?  
13. Kurikukumun  
hansı funksiyaları vardır? 

---