Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- C- Anadolu’nun Deşt-i Kıpçak İle Dini İlişkisi
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 39
nebilir. Cûzcânî’nin onun ordusunda dini ibadetlerini rahatça gören 30 bin Müslüman’ın varlığına işaret etmesi bununla ilgilidir. Batu’nun yerine geçen oğulları Sartak ve Ulakçı’nın birbiri ardınca ölmeleri bu Müslüman fırkası- nın devlet içerisinde yer etme mücadelesinin sonucu olabilir. Yine bu konuda Cûzcanî’nin Sartak’ın Mengü Han tarafından zehirlendiğini iması 24 bu ölüm- lerin normal ölümler olmadığına bir işaret sayılabileceği gibi, Berke’nin de içinde olduğu ve söz konusu bu Müslüman fırkasının dâhil olduğu bir saray entrikası ile daha da mümkün görülüyor.
den önce Hârezm’de bulunduğu sırada Islâm ulemasından Şeyh Seyfeddin Bâherzî ile irtibat kurmuş ve onun tesiri ile Müslüman olmuştur. O Cengiz’in Hârezm’i istilası sırasında direnirken ölen Şeyh Necmeddin Kübrâ’nın halefi olarak bilinmektedir. 25 Han’a uyarak eşi Çiçek, küçük kardeşi Tugay Timur ve diğer devlet adamları da Islâmiyet’i kabul ettiler. Müslüman olduktan sonra Berke Han, Bağdat’taki Abbasi Halifesinin dini hâkimiyetini kabul etti ve sü- rekli olarak halifeyle yazışmalarda bulundu. 26 Bu dönemde Altın Orda ahalisi üzerinde esas etkili olan tarikat yine Ye- sevîlik idi. Hârezm’de bu işlevi üstlenen Yesevîlik merkezi ise Bakırgan yahut Bakırgan-Ata şehri olmuştur. Göçebe bozkır ahalisi nüfus bakımından Altın Orda sahasında çoğunluğu oluşturmuyordu. Buna karşın orta ve aşağı idil boyunda Bulgar, Kazan, Saray bölgesi, Kırım’ın kıyı şehirleri, Kafkasya’nın kuzey bölgeleri ve nihayet yüksek bir ziraat kültürüne sahip bulunan Hârezm bölgesi Altın Orda devleti sınırları içerisinde kalabalık yerleşik unsurları bün- yesinde barındırmaktaydı 27 . Ancak Altın Orda’nın bu yerleşik ahalisi, askeri unsurlarını oluşturan göçebeler ile medeniyet bakımından bir tenakuz oluş- turmamış olması ilginçtir. Sadece devletin kuruluş dönemi sırasında gözlem- lenebilen göçebe yönetici seçkinler ile bu yerleşik nüfus arasında yaşanan
tı birleştiren bir ortak zemin meydana çıkmıştır. Bunu büyük oranda temin 24 Cûzcânî, a.g.e., s. 186. 25 Bakarzî’nin Berke Han’ın Müslümanlaştırılmasındaki rolü için bkz. Jean Richard, “La Conversion de Berke et les Debuts de I’Islamisation de la Horde d’Or”, Revue des Etudes
26 Kafalı, s. 54-55 27 A. Yu. Yakubovskiy, Altın Orda ve Çöküşü, Çev. H. Eren, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992, s. 57.
40 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî eden kuşkusuz Türkleşme ve Islamlaşma sürecinin de arkasındaki itici güç olan, Türk tasavvufudur. Türk tasavvufu, etnik ve sosyal yönden ayrı olan Kıpçaklarla Moğolları, Hârezm ile Bulgar’ı aynı potada eritmeyi başarmıştır. Kırım ve Astarhan bölgesi Islamlaşma sürecinde Anadolu ve Mısır’ın dini ve ticari üssü durumuna gelecektir. Tuda Münge Han zamanında 1287 yılın- da Kırım’da Salgat’ta yapılan Memluklerden Sultan el-Melik el-Mansur adına yapılan camii buna iyi bir örnektir. Yine bu dönemde artan Türk tasavvufu- nun etkisi ile Müslüman olan han, dervişane bir hayatı tercih ederek tahtan çekilmiştir. 28 Islamlaşma siyasetinin devlet siyasetine dönüştüğü Özbek Han devrinde 1314 yılında aynı Salgat bölgesinde yapılan camii ve medrese bu siyasetin somutlaştığı anıtsal eserlerdir. C- Anadolu’nun Deşt-i Kıpçak İle Dini İlişkisi Anadolu’nun Deşt-i Kıpçak ile ilişkisi, başka bir ifade ile Anadolu Selçuk- luları’nın Altın Orda ile teması 1243 Kösedağ felâketinden iki yıl sonrasına denk gelir. Gıyâseddin Keyhüsrev, Şemseddin Isfahânî’nin başkanlığında bir heyeti Batu Han’a göndermiştir. Bundan Iran Moğollarının tahakkümünü dengelemeyi uman Sultan, bu sayede Klikya Ermenilerine karşı askeri faali- yette bulunma iznini de alabilmiştir. Anadolu Selçukluları artan Ilhanlı baskısı karşısında, Altın Orda-Memluk ittifakını kendi çıkarlarına uygun buluyorlar- dı. Ancak Selçuklu yönetiminin bu uğurdaki gayretleri çoğu kere Ilhanlıların Anadolu’ya yönelik baskı ve öfkesini daha da artırmaktan başka bir işe yara- mamıştır. Deşt-i Kıpçak ile ilişkiler, II. Izzeddin Keykavüs’ün 1249’dan sonra kardeşleri ile ortaklaşa yürüttüğü saltanatı zamanında en üst seviyeye çıka- caktır. O, kardeşleri ile sürdürdüğü iktidar kavgasında, Ilhanlılara karşı hep bir dış destek arayışında olmuştur. Içeride de halkı kendi etrafında toplamaya hizmet edeceğini umduğu gazayı öne alan bir manevi iklim, siyasi çıkarlarına daha uygun bulunuyordu. Bu yüzden dönemin Selçuklu sultan namzetleri içerisinde Türkmenlere ve onların manevî önderleri mutasavvıflara en yakın olan kişi haliyle yine II. Izzeddin Keykavüs idi. Ne var ki, onun bu yöndeki faaliyetleri tersine siyasi sonunu hazırlamış, 1262 yılında Ilhanlılar karşısında yenilerek Bizans’a sığınmak zorunda kalmıştır. Bu dönem, aynı zamanda Altın Orda-Memluklu ittifakı ile İlhanlı-Bizans itilafının yarattığı rekabetin en yoğun yaşandığı bir dönem olarak da belirginleşir. Bu ittifak düzeni, Türk tasavvufu- 28 Mehmet Alpargu, Nogaylar, Değişim Yayınları, Istanbul, 2007, s. 16-17. Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|