Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2- Altın Orda ve Türk Tasavvufu
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 37
gesi Tokat-Çorum-Amasya üçgeninde, Baba Ishak’ın ön ayak olduğu Babailer isyanının merkezi olmuştur. Bu bölge, isyanın bastırılmasından sonra da bu özelliğini uzun yıllar koruyacaktır. Rumeli ve Balkanlardaki yeni uç bölgeleri de bu karaktere daha yakın bir durumda olmuştur. Bunlar içerisinde Anado- lu’yu dolduran Türkmen babalarından pek farklı olmayan Sarı Saltuk üzerinde durulması gereken bir şahsiyettir. 17 Aşağıda bu konuya ayrıca eğileceğiz. Türk tasavvuf tarihi bakımından büyük bir öneme sahip olan Kalenderilik ve Haydarilik de Anadolu’ya Cengiz istilası sonrasında gelmiş gayr-i Sünni karak- terli tarikatlar olarak Anadolu’nun dini tarihinde derin izler bırakmışlardır. 18
releri gibi daha çok kırsal kesimde göçebeler arasında yayılmıştır. Babailik’in uzantısı olan bu abdallar, birbiri içine geçmiş müfrit Alevi inançlar taşıyan, eski şamanlara benzeyen Türk dervişlerdi. Onların yaşantıları ve dünya gö- rüşleri Anadolu’daki beylerin anlayışına daha yakın geldiği için kolayca kök- leşmişlerdir. Selçuklu sultanlarından, Anadolu’da beyliklerine ve ilk Osmanlı hükümdarlarına kadar bu abdallar yüksek derecede itibar görmüşlerdir. Sınır boylarındaki yaşam biçimine uygun dünya görüşünü yayan, buralardaki köylü ve göçebe Türkmenlerin dini hayatı üzerinde belirleyici etkiye sahip olan bu dervişler, Hıristiyan halkın ihtidasında da başat rolü oynamaktaydılar. Bunlar 14-16. yüzyıllarda Bektaşilik şalı altında eriyeceklerdir. 19 Anadolu Selçuklu devleti, resmi dini siyaseti hususunda, Abbasi meş- ruiyetine yaslanan Büyük Selçuklu geleneğinin mirasçısı olarak Sünniliğe, özellikle de Hanefiliğe dayanıyordu. Sarayda, mahkemelerde, medreselerde, bu anlayış hâkim olurken 13. yüzyılda sayıları giderek artan şehir merkezle- rindeki tarikatlar da bu eğilimde oldular. Ancak merkezden uzak bölgeler- de yaşayan çoğunluk eski hüviyetini korumuştur. Bu şekilde halk ile devlet arasında dini anlayış bakımından bir ikilik meydana gelmiş oluyordu. Ancak başlangıçta daha az olan bu ayrışma, zaman içerisinde giderek büyüyecektir. Bu şekilde merkezden taşraya doğru ilerleyen resmi anlayış yönündeki zorla- yıcı evrim, Anadolu’daki daha sonraki hükümetlerin de dini siyaseti olacak- tır. Bu dönemde Sünni tarikat olarak Halvetilik, Mevlelik ve Rifa’ilik kendini Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2010, s. 15. 17 Osman Turan, a.g.e., s. 425 18 Bkz. Ahmet Yaşar Ocak, Osmanlı İmparatorluğu’nda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII Yüzyıllar), Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2009. 19 Köprülü, Osmanlı İmparatorluğunun Kuruluşu, s. 160-171; İlk Mutasavvıflar, s. 48-55. 38 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî göstermektedir. Bu ayrışmaya karşın çoğu kere Alevilik ve Sünnilik sınırları kaybolmaktaydı. Ibn Battuta, Deşt-i Kıpçak’ta Kuma ırmağı boyunda bulu- nan Macar şehrinde Rifa’î zaviyesine de rastlamış ve burada konaklamıştır. Ahmed Rifa’î’nin halifesi olan Iraklı Şeyh Muhammed Batâihî’nin idare ettiği bu zaviyede sayıları yetmişi bulan Türk, Arap, Iranlı ve Rum asıllılardan olu- şan karışık bir derviş topluluğu ile karşılaşmıştır. Herkesin büyük bir tazimle bağlı olduğu bu zaviye halkın olduğu kadar hanın ve hatunlarının yardımları ile ayakta durmaktaydı. 20
Cengiz imparatorluğunun ki içlerinde önemli oranda putperest Türk ka- bilelerini de barındırıyordu, Islamlaşması süreci, 13. yüzyıl ortalarından 14. yüzyıl başlarına kadar yarım asır kadar bir zaman içerisinde Türk tasavvu- funun muvaffakiyeti olarak gerçekleşmiştir. Ilhanlı sahasında da Islamlaşma konusunda yine Türk mutasavvıflarının etkin bir rol oynadığını biliyoruz. Bu mutasavvıfların da heteredoks (gayr-i sünni) inanışlara sahip oldukları bilin- mektedir. 21 Cengiz ulusları içerisinde en batıda yer alan Altın Orda hanlığının daha kurulduğu dönemden itibaren devlet içerisinde gücünü giderek artıran bir Müslüman fırkasının varlığından söz edebiliriz. Batu zamanından başlayarak Müslümanlar büyük saygı ve himaye görmüşlerdir. 22 Müslümanlar Cengiz imparatorluğunun kalan kısmında daha güçlü olan Hıristiyan fırkası ile bu sahada daha çetin bir rekabet hâlinde idiler. Berke ve Sartak arasındaki iktidar savaşı bir anlamda Müslüman fırkası ile Hıristiyan fırkası arasında yaşanmış- tır. Bu rekabet hızla Müslümanların lehine gelişecek, Berke’den başlayarak Cengiz ulusları içerisinde en erken Islamlaşan Cuci Ulusu olacaktır. Döneme tanıklık eden Cûzcanî, Batu’nun kardeşi Berke’nin her ne kadar bizzat babası Cuci’nin tercihi ile Müslümanlık üzere yetiştirildiğini 23 söylese de bu pek mümkün görülmüyor. Ancak onun dayandığı unsurlar ve tâbiiye- tine düşen kavimlerin söz konusu Müslüman fırkası ile yakın olduğu söyle- 20 İbn Battûta, s. 316-317. 21 Bkz. Mustafa Uyar, a.g.m., s. 214 vd. 22 A. Yu. Yakubovskiy, Altın Orda ve Çöküşü, Çev. H. Eren, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1992, s. 32- 33. 23 Minhâc-ı Sirâc el- Cûzcânî, Tabakât-I Nâsırî (Moğol İstilasına Dair Kayıtlar), Çeviri ve Notlar: Mustafa Uyar, Ötüken Yayınları, Istanbul, 2016, s. 181- 182. Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|