Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- D- Emir Nogay ve Sarı Saltuk’un İslamlaşmadaki Rolü 1- Emir Nogay
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 41
nun da etkinlik alanını genişletmesine imkân vermiş olmalıdır. Sultan Keyka- vüs’ün siyasi mücadelesi de ilginç bir şekilde Türk tasavvufunun etkinliğini daha da geliştirecek siyasi bir zemin hazırlamıştır. Şöyle ki, sığındıktan sonra Bizans’ın Enez’de (Ainos) hapse koyduğu sultan, Berke Han’ın Emir Nogay kumandasında gönderdiği ordunun Balkanları istilâsı esnasında kurtulma şansı bulacaktır. Berke Han’ın baskısı karşısında kurtarılan ve maiyeti ile bir- likte Saray şehrine götürülen sultana yine han tarafından Suğdak bölgesi iktâ olarak bırakılmıştır. Bu siyasi şartlar altında Anadolu’nun bazı ileri gelen- lerinin Keykavüs ile bağını korumuş oldukları görülüyor. Mesela bunlardan Sâhib Ata, Selçuklu iktidarını ele geçirmiş olan Muineddin Pervâne tarafından Keykavüs ile irtibatta olduğu iddiası ile Osmancık kalesine hapsettirilmiştir. Anadolu’da Keykavüs’ün temsil ettiği milli çizgiye yakın olan unsurlar, Bay- bars’ın 1277 yılında Anadolu seferinden dönmesinden sonra durumun kendi aleyhlerine dönmesi karşısında artık Batı Anadolu’daki uç bölgelerine çekil- mişlerdir. 29 Bu şekilde uç bölgeleri, hem siyasi, hem coğrafi ve hem de manevi olarak Deşt-i Kıpçak’la ilişkilerin üssü durumuna gelmiştir. Bu dönemde uç- larda kendini yeniden üreten Türk tasavvufu, hem Anadolu’da ve hem Deşt-i Kıpçak’ta siyasi gelişmeleri yönlendiren itici manevî güç olacaktır. Altın Orda adına yürütülen bütün bu askeri ve dini faaliyetlerin başında Emir Nogay bulunuyordu ki Sarı Saltuk ile birlikte onun üzerinde özenle durmak gerekir.
Türk tasavvufunun Anadolu ve Deşt-i Kıpçak’taki ortaklığı, Ilhanlılara karşı Altın Orda-Memluk siyasi ittifakının yarattığı vasatta gelişmiştir. Berke Han zamanında başlayan bu ittifakın gaza kültürü ile birleşerek Hıristiyan Ortodokslara yönelmesi bilhassa Emir Nogay’ın Altın Orda’da kırk yılı bulan iktidarı zamanında olmuştur diyebiliriz. Ilk olarak Berke Han zamanında Hü- lagü’ye karşı yürütülen savaşlarda kendini gösteren Emir Nogay, 1262- 1266 yılları arasında Ilhanlı ve Bizans seferlerinde bizzat ordunun başında bulun- muştur. 30
29 Osman Turan, a.g.e., s. 458-590. 30 Bertold Spuler, İran Moğolları: Siyaset, İdare ve Kültür, İlhanlılar Devri, 1220-1350, Çev. C. Köprülü, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1987, s. 79. 42 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî dış siyasetini belirleyerek Altın Orda Hanlığı’nın Mısır ve Anadolu ile yakın temasında başlıca rolü oynamıştır. Bununla bağlantılı olarak Emir Nogay, Al- tın Orda içerisinde Islâm fırkasının uzun bir süre de reisliğini yürütmüştür. Onun çevresindekilerin Deşt-i Kıpçak’ta giderek yönetimi ele geçirmesi ve buna karşı oluşan tepkilerin doğurduğu feodal savaşların ideoloji ihtiyacını, Türk tasavvufu kolayca karşılamaktaydı. Feodal kavga kızıştıkça dini atıflarn daha sıklık kazandığı bu süreçte, Türk tasavvufu, Altın Orda sahasında vücut bulan Tatar, Nogay, Özbek, Kazak gibi bütün etnik oluşumların kimliğinin ayırt edici özelliği olmaktaydı. Içeride Müslüman fırkasına öncülüğüyle kabileler arası iç iktidar kavgasını kendi lehine çeviren Emir Nogay, dışarıda da Bizans ve Rus Kinezlerine karşı sert tutumu ile Islamlaşma yönünde dönüşümünü hızlandırmıştır. Başta Mangıtlar olmak üzere onun dayandığı kabileler, daha çok ticaret yolları güzergâhında aşağı Idil boyu ve Astarhan çevresinde ya- yılmış olmaları sebebiyle Islâmî etkilere daha açık bir durumdaydı. Ayrıca iktidarı devrinde Emir Nogay’ın öz yurdu, Bizans ucunda yer alıyor ve Özi (Dineper) ırmağına kadar uzanıyordu. Hükümet merkezi ise Tuna ırmağının ayağında bulunan yeni adı Dobruca olan Isakçı kasabası idi. 31 Tokta Han ile giriştiği mücadeleyi kaybeden Altın Orda’nın bu kudretli emiri, 1299 yılına yakın bir tarihte öldürülmüştür. Nogay’ın ölümü Altın Orda’nın Bizans ucun- daki faaliyetlerini aksatacaktır. Kudretli zamanında onun organizasyonunda yer alan 7 bin kişilik paralı Alan askerinin Bizans hükümeti tarafından acilen kiralanmış olması yanında bazı Katalan ve Türk paralı askerlerini de hizme- te alması Batı Anadolu’da Türk ilerleyişinin kritik yıllarına denk gelir. An- cak Bizans, bu artan maliyeti karşılayabilecek durumda değildi. Bu sıralarda, akıncı veya paralı asker olarak faaliyet gösteren Türk askeri birlikleri, Aydın hanedanından Umur Gazi ve Osmanlı hanedanından Orhan ile oğlu Süley- man Paşa gibi güçlü liderlerin yönetiminde birleştiler. Bu birliklerin içerisin- de Emir Nogay’ın dağılan birlikleri de bulunuyordu. Onun adını alacak olan birliklerin bir kısmı 14. yüzyılda Balkanlardaki siyasi gelişmelerde belirleyici bir rol üstlenmişlerdir. Bulgaristan’da Şişman oğullarının (Şişmanid) yükse- lişi Moldovya’da Dobruca’da prensliklerin kuruluşu bölgede Emir Nogay’ın dağılan birliklerinin (Kuman-Nogay) yayılması ile ilgilidir. 32 Emir Nogay’dan 31 Mustafa Kafalı, Altın Orda Hanlığının Kuruluş ve Yükseliş Devirleri, Istanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, Istanbul, 1976, s. 58- 61. 32 Inalcık, a.g.m., s. 339. Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|