Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III. Menkıbelerde Dönüşümün Sebep veya Veçheleri
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 57
“dönüştürme”si Allah’ın ona bir ihsanıdır. Surililerin köpeğe dönüşmesi ise onlara bir cezadır. “Menkıbe”ye göre Hoca’yı çekmeyen ve ona iftira atmak isteyen Suri halkı yaptığı komplo neticesinde belaya uğramaktadır. Kestikleri bir sığırı gizlice Hoca’nın dergâhına koyan Suri halkı güya ona iftira atarak küçük düşürmek niyetindeler. Yine manevî gücü sayesinde durumdan haber- dar olan Ahmed Yesevî ses çıkarmaz ve dergâha girmek isteyen Suri halkına izin verir. Ancak onlar dergâha girer girmez Hoca bir “keramet” gösterir ve böylece onları köpeğe dönüştürür. Suri halkı ve oradakiler bu duruma çok şaşırır ancak Hoca merhamete gelir ve onları tekrar insana dönüştürür. “Men- kıbe” yine de onların kuyruğunun ibret için kaldığını ve onların neslinden gelenlerin hâlâ kuyruklu olduğunu anlatır. Kısaca “menkıbe”de bu defa Ho- ca’nın “keramet”iyle başkaları dönüşüme uğramaktadır. “Köpeğe dönüşme” hadisesi “şaman anlatıları”nda da sıklıkla karşılaşılan bir meseledir. Örneğin “Geleneksel Hongoray Şamanizmi” adlı eserde kamla- rın başka şamanlarla savaş anında kuş, balık, böcek gibi hayvanlara, erkek şa- manın tay, maral veya mus yanı sıra dört gözlü kara bir köpeğe dönüşebildiği yazılmaktadır. 25 Yine Yakutların Yölkön-Bırayı anlatısında onun düşmanları- nın ayı, kurt, boğa ve köpeğe dönüştüğü söylenmektedir. 26 Burada da “menkıbe”deki ve “şaman anlatıları”ndaki “dönüşüm”ün fizik- sel olmadığı anlaşılmaktadır. Nitekim tasavvuf geleneğinde “zahiri görünü- şü” adam olup “batıni sureti” hayvan olan birçok insan var, denilir. Bununla ilgili, şeyhlerin kerameti olarak görülen çok fazla anlatı mevcuttur. Yani bir şeyh, falan kişi insan görünümündedir ama ruhu eşek, köpek ya da başka bir hayvan suretindedir, diyebilmektedir. Bu ifadeyle aslında masum ve iyi niyetli insanların manevi sureti için olumlu hayvanlar, günahkâr ve azgınlarınki için- se olumsuz hayvanlar örneği verilmekte/kastedilmektedir. Bu düşünce Yakut- lardaki “tın”, “kut” ve “sür” inanışını akla getirmektedir. 27 Söz konusu durum ayrıca Yakut Şamanlığındaki “ine-kııl” hususuyla da açıklığa kavuşmakta ve bunlardaki örnekler tasavvuf düşüncesiyle benzerlik göstermektedir. Örneğin Yakutlarda “Her şamanın bir tane vahşi-anası veya vahşi-ilk sureti
28
25 Butanayev, a.g.e., s. 23, 67, 123 vd. 26 Ksenefontov, a.g.e., s. 280. 27 Sergey A. Tokarev, “Şamanizm”, TEKE Dergisi, 2014, s. 67. 28 Ksenefontov, a.g.e., s. 79. 58 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Hakasların şu “şaman anlatısı” da aynı mevzuu açıklığa kavuşturması bakı- mından önemlidir: “Polçek, avdan sonra evine dönmüş. Silber-tag dağında o, koşan üç karaca görmüş. Çok düşünmeden Polçek sadağını (oh-saadah) yakalamış, yayını çekmiş ve ateşleyerek altın boynuzlu, kulaklıklı erkek karacayı vurup yere sermiş. O hemen bir halsizlik hissetmiş ve bir müddet sonra kendi dağı Polçek’in tepesinde ölü gibi yere devrilmiş. Altın boynuzlu, kulaklıklı erkek karacada kahraman boyun ruhu bulunuyordu. Polçek kendi okuyla kendi ruhunu vurmuştu.” 29 Bu örneklere dikkat edilirse “ruh”un başka bir varlıkta mevcudiyeti dile getirilmektedir. Dolayısıyla gerek kuşa ve köpeğe dönüşümün gerekse uçma hadisenin, insanın “ruh” denen manevî yönüyle ilgili olduğu ve bunların fi- zikî manada gerçekleşmediği ortaya çıkmaktadır. Ancak zamanla bu hadise- lerin insan zihninde reel/gerçek veyahut fiziksel açıdan gerçekleştiği hissi oluşmaya ve buna inanmaya başladığı görülmektedir.
Peki, “şaman anlatıları”nda pek çok kuş türü yanı sıra boğa, ayı, kurt, kö- pek, geyik, karaca vb. değişik vahşi hayvanlara “dönüşme” söz konusuyken Ahmed Yesevî“menkıbe”lerinde niçin sadece kuş –özellikle turna 30 – ve köpe- ğe dönüşüm mevcuttur? Bu durumun birkaç sebebi var: 1) Ahmed Yesevî ile ilgili gün yüzüne çıkmamış başka “menkıbe”ler ola- bilir ve farklı evcil veya vahşi hayvanlara dönüşüm bu metinlerde yer alabilir. Ancak F. Köprülü’nün “Türk Edebiyatında Ilk Mutasavvıflar” adlı eserinde ve şimdilik ele geçen mevcut yazmalarda bunların örnekleri mevcut değildir. 2) Yeni girilen din ve medeniyet çevresi, ilkin bu tür anlatılara müsaade etse de sonraki zamanlarda bunları elemiştir. 3) Her kültür çevresinde, kendi doğa şartlarına bağlı olarak ilgili hayvanlar yer almaktadır. Ancak Islam buna mü- saade etmediği için bu hayvanlar en aza ve en sevimliye indirgenmiştir. Mesela kuş sevimli, temiz bir hayvandır onun için Ahmed Yesevî veya başka erenler çeşitli kuş donlarına girmektedir. Veyahut kötü kişiler kötü hayvana dönüştürülmektedir. Tıpkı Islam’da köpeğin necis/pis olmasından dolayı Suri halkının köpeğe dönüştürülmesi ve küçük düşürülmesi gibi. An- cak tekrar vurgulamak gerekir ki bu hadise fiziki değil hayalidir ve manevî 29 Butanayev, a.g.e., s. 35. 30 Büyük ihtimalle A. Yesevî vd. mutasavvıfların menkıbelerinde turnanın yer alması eski bir gelenektir ve Türk kültüründe çok kadim bir geçmişe sahiptir. Ayrıca turnanın, hem eski Türk kültüründe hem de günümüz Hakaslarındaki önemi ve özellikleri için bk. (Burnakov 2012). Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|