Eylül 2016 İstanbul/Türkiye

66  

Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî

Nitekim, yüksek eğitim kurullarının Filoloji bölümlerinde Ahmet Yesevî 

hikmetleri diğer Özbek divan şairlerinin şiirleriyle kıyaslanarak analiz edil-

mektedir.

Zira, Ali Şir Nevâi Yesevî’yi tanımlarken şöyle yazmaktadır:

Türk piri kibi alemdin etekni silking,

Dostdin gayri temannai visal eylemengiz.

Yani, Türk eri gibi bu alemden etek silkiniz ve Dosttan başkasının visalini 

istemeyiniz.

Yahya Kemal Fuat Köprülüzade’ye ‘‘Ahmet Yesevî kim? Mirasının sırrı ne-

dir? Bunu iyice inceleyiniz. Işte o zaman milletimizin ilkelerini orada bulacak-

sınız’’, derken Yesevî’nin gelişigüzel zât olmadığını bir kez hatırlatmaktadır.

Özbekistan bağımsızlığı yıllarında Özbekistan’da Ahmet Yesevî’nin hik-

metlerini  yayımlama  ve  Özbek  halkının  istifadesine  sunma  çalışmaları  hız 

kazandı. Bu alanda Prof. Dr. Ibrahim Hakkulov, Prof. Dr. Necmeddin Kami-

lov, Dr. Sayfeddin Rafiddinov ve Doç. Dr. Nadirhan Hasanovların çalışmaları 

dikkate şayandır. 

1993 yılında Doç. Dr. Nadirhan Hasanov’un Türkiye’de Yessevişinaslık adlı 

kitabı  yayımlandı.  Nadirhan  Hasanov  bu  kitapçığında  Türkiye’deki    Yesevî 

konusunda araştırma yapan birçok Türk bilim adamıyla yaptığı demeçleri bir 

kitapçık hâline getirerek yayımladı ki bu Özbek bilim adamlarının kardeş ül-

kedeki meslektaşlarının Ahmet Yesevî hakkındaki görüşlerinden, çalışmala-

rından haberdar olma imkânını sağladı.

3

 

Konuşmayı  hazırlarken  Safiye  Selma  Hançer’in  TDV  tarafından  yayım-

lanan

4

  romanın  Özbekçe  tercümesi  de  bendenizin  önsözüyle  yayımlanmak 

üzereydi.

Vahdet yani birlik duygusu – dünyadaki en kudretli ve zeval bulamayan 

duygudur. Yegane bir meslek, itikad ve dünya görüşü etrafından binlerce in-

sanları birleştirmek ve halis, hayırlı işlere yönlendirmek için ilk önce işte bu 

duyguyu  oluşturmak  gerekmektedir.  Ahmet  Yesevî  hem  tarikat  kurucusu, 

hem yazar, hem mürşid-i kamil olarak işte bu cihanşümül vazifeyi yerine ge-

tirebildi.

3

  Nadirhan Hasanov, Turkiyada Yassaviyşunaslık, Taşkent 2005.

4

  ‘Su ve Ateş’ (Hoca Ahmet Yesevî), Roman, TDV Yayınları, Ankara 2014.

---

Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 

 67

Rivayete göre pervaneler şem’in mahiyetini incelemek üzere sırayla gön-

derilmişler. Ancak getirilen haberlerin hiç birisi onları tatmin etmemiş. Niha-

yet, pervanelerden birisi şem’in etrafında dolana dolana kendini ateşe atmış 

ve yanıvermiş. Şem’in mahiyetini anlayabilen yalnız o pervane olmuş.

Nitekim, Ahmet Yesevî de aşk alevinin gerçek pervanesi, aşkın mahiyetine 

erişmiş aşık mürşid idi.

Onun:

Şem’ini arayıp şagird oldum pervaneye,

Yanıp yanıp, ahgar olup uçtum işte, –

mısraları da aynen şu hakikatın bir ifadesidir.

Konuşmamızı ‘Sultanül Arifin’, ‘Pir-i Türkistani’ Hoca Ahmet Yesevî’nin 

şu hikmetiyle bitirmeyi uygun bulduk:

Hakka aşık bolub aydı Kul Hoca Ahmad,

Sıdkı birlan eşitganga yüz ming rahmat.

Duo kılay kormagaysen rancu mihnat,

Akil erseng bir söz bilan eda kıldım.

KAYNAKÇA

Güzel, Abdurahman, Yassaviyning ‘Faqrnoma’sı, Navröz Nashriyoti, Toshkent 2014.

Akademik Lise ve Kolejler için Edebiyat, “Okutuvçi” Yayınevi, Taşkent 2012.

Hakkul, Ibrahim - Hasan, Nadirhan, Hoca Ahmet Yesevî Devoni Hikmat, Taşkent 2006.

Rahmanov, Nasimhan, Özbek Mümtaz Edebiyatı Numüneleri, Üniversite Filoloji Fa-

kültesi Talebeleri için, Taşkent 2012.

Baltabayev, Hamidullah, İslam Tasavvufu Menbaları, Taşkent 2013.

Hasanov, Nadirhan, Turkiyada Yassaviyşunaslık, Taşkent 2005.

---

Ahmet Yesevî Felsefesi

Adnan ÖMERUSTAOĞLU*

Türk Islam tarihinde, hem Doğu Türkleri hem Kuzey Türkleri hem de Batı 

Türkleri  arasında  çok  geniş  bir  coğrafyada  tesirini  gösteren  tasavvufi  Türk 

kültürünün en başta gelen gönül mimarlarından olan Hoca Ahmed Yesevî, 

etkilediği coğrafya ile bugün buhran içindeki Türk ve Islam âleminin geleceği 

açısından büyük önem taşımaktadır.

Ahmet Yesevî’nin Divan-ı Hikmet adlı eseri, Yusuf Hac Hacib’in, Kutadgu Bi-

lig (Mutluluk Veren Bilgi ya da Devlet Olma Bilgisi) adlı eseri ve Edib Ahmed 

Yükneki’nin Atabetü’l Hakayık (Gerçeklerin Eşiği) adlı eserlerine bakıldığında, 

bizim medeniyetimiz için X. yüzyıl, XI. yüzyıl ve XII. yüzyıl, bir sıçrama, ay-

dınlanma dönemi olarak kabul edilebilir. Türkistan’dan (Orta Asya) doğan bu 

ışık bütün Türk Dünyası’nı aydınlatmıştır. ‘Gazi dervişler’, ‘Erenler’, ‘Baba-

lar’, Hacı Bektaş-ı Veli, Taptuk Emre, Yunus Emre, Sarı Saltuk ve daha birçok 

gönül eri, bu akan Yesevî nehrinin kollarıdır. Onların fikri mesaileri, düşünce 

ve yaşayışları, mücadeleleri Büyük Selçuklu, Anadolu Selçukluları, Osmanlı 

Devleti  gibi  siyasal  organizasyonların  oluşmasına  etki  etmiştir.  Ilim,  irfan, 

medeniyet ve devlet bu kaynaktan beslenmiştir. Bu kaynak en yalın ifade ile 

erdemli bir yaşamı önermektedir. Bunun sırrı da haddi bilmedir. Aslında bu 

haddi bilme, Antik Yunan’da da, Sokrates’te de vardır. Hikmet yolcuları hangi 

medeniyet çevresinde olursa olsun, aslında aynı yolun yolcularıdır. 

Ahmet Yesevî’nin XII. yüzyıldaki mesajının XXI. yüzyılda bir karşılığı var. 

Bu mesajın temeli; hakikat yolunda olma, haddini bilme, gönül kazanma, öte-

kileştirmeme, kul hakkına riayet etme, yaratılmışı ve yaratanı sevme, bencil 

olmama, cehalet ile mücadele etme vb. Bu mesajın her bir alt başlığından yeni 

bir medeniyet inşa etmek mümkündür. Insanlığın bugün ihtiyacı olan bu de-

*

  Prof.  Dr.,  Biruni  Üniversitesi,  Eğitim  Fakültesi,  Eğitim  Bilimleri  Bölümü  Öğretim  Üyesi, 

[e-mail]

---