Eylül 2016 İstanbul/Türkiye
Yüklə 4,91 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- II. Menkıbe
- III. Menkıbe
- I. Kuş donuna girme
52 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî materyalinde bir sınırlamaya gidilmiştir. Diğer olağanüstü “menkıbe”lerin ele alınması hâlinde araştırma bildirinin sınırlarını aşacağı için bu yola başvurul- muştur. Bu bağlamda Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar adlı eserde Ahmed Yesevî’nin Şamanizm bağlantılı “dönüşüm” motifiyle ilgili üç“menkıbe”si kullanılmıştır. 12 Bunun dışında araştırmada kullanılan diğer materyalleri ise Hakas, Yakut ve Altay Şamanizm’ine ait “şaman anlatıları” oluşturmaktadır. Bu metinle- rin incelendiği kitaplar ise V. Ya. Butanayev’in “Geleneksel Hongoray (Ha- kas) Şamanizmi”, G. V. Ksenefontov’un “Yakut Şamanlığı” ve W. Radloff’un “Sibirya”dan adlı eserlerdir. Butanayev’in kitabı Rusça olup henüz tercüme edilmemiş, diğer iki kitap ise Türkçeye çevrilmiştir. Ahmed Yesevî’ye ait “menkıbe” metinleri aşağıda verilmiştir. Ancak Sibirya Şamanlığına ait örnek metinler yazılmayıp mukayese kısmında bunlardan bahsedilmiştir.
Ananeye göre, Horasan erenleri ona [Ahmed Yesevî] büyük bir kıymet vermekle beraber, hakiki derecesinin yüksekliğini layıkıyla bilmiyorlardı. Bir defa büyük bir toplantı tertip ederek Hoca Ahmed’i de oraya davete karar verdiler ve içlerinden birisi turna donuna (kıyafetine) girerek Hoca’ya haber vermek üzere yola çıktı. Batın kuvveti ile bu işi haber alan Hoca, müritlerine yedi velinin geleceğini söyleyerek yanına bazı dervişlerini aldı ve yine turna şekline girerek onları karşılamağa çıktı. Semerkant sınırındaki bir büyük ne- hirde iki taraf karşılaştılar. Horasan erleri, Hoca’nın bu kudretine karşı aciz ve hayran kaldılar. Musahabe sırasında, Hoca, nehre bir nazar kıldı: Bir bezirgân, bütün malı, davarları ile sudan geçerken hepsini su almış ve bezirgân, kurtul- duğu takdirde malının yarısını bağışlayacağını vaat etmişti. Hoca bunun üze- unsurlarını tasnif etmiş ve bunların arasında “ruhları bedenlerini terk edip tekrar dönme”, “at üstünde göğe yükselip Tanrı ile konuşma”, “sihirli uçuş” vb. gibi maddelere (2005: 141) yer vermiştir. Esas itibarıyla bu üç unsur da “dönüşüm” motifiyle ilgilidir. 12 Eserin 33, 35 ve 39. sayfalarında yer alan bu menkıbelerin alındığı kaynakları da belirtmek gerekir. Örneğin 33. sayfadaki menkıbe için dipnot veren F. Köprülü, bunun “Velayet-Name-i Hacı Bektaş Veli” isimli yazmadan alındığını belirtmektedir. Abdülbaki Gölpınarlı tarafından hazırlanan “Vilayet-Name” adlı eserde (1995) bu menkıbeye rastlamadık. Ancak Köprülü, çalışmasında hususi kütüphanesindeki bazı “Velayet-Name” örneklerinden yararlandığını ifade etmektedir. Kısaca bu ilk menkıbenin “Velayet-Name”den alındığı ama bunun hangi nüsha olduğu açık değildir. F. Köprülü, diğer iki menkıbeyi ise “Cevahirü’l-Ebrar min Emvaci’l-Bihar” adlı eserden aldığını verdiği dipnotlarla dile getirmektedir.
Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî 53
rine hemen elini uzatıp bezirgânı kurtardı ve hemen şeklini değiştirerek insan kıyafetine girdi. Bezirgân derhal kurtarıcısının eline sarıldı ve bütün malının yarısını ona verdi. Hoca Ahmed, bu kadar mal ve serveti alıp Horasan’a geldi, hepsini oranın erenlerine bağışladı. 13
Baba Maçin, Ahmed Yesevî’ye intisaptan önce, Horasan erlerinden dört yüz yaşında meşhur bir veli idi. Her gün herkesin gözü önünde yirmi dört fersahlık mesafeye uçup giderdi. Eriştiği bu manevi rütbeye mağruren, gelip, Hoca Ahmed Yesevî’ye –meclisinde kadın erkek bulunduğundan dolayı- mu- ahazede bulunmak istedi; lakin Hoca Ahmed’in emriyle Hâkim Ata ve Sufi Muhammed Danişmend onu yakaladılar. Tekkenin direğine sıkıca bağlayarak beş yüz kere vurdular; hiç tesiri olmadı. Tekrar bir defa daha vurdular. Ar- kasında bir nişane peyda olarak ağlamağa başladı. Bunun üzerine direkten çözdüler. Hazreti pire biat ve inabet kıldı. Buyurdular ki: “Baba Maçin’in arka- sında kuvvetli bir cin yerleşmişti. Her gün nice fersah yer uçardı. Beş yüz defa vuruştan müteessir olarak, nihayet Baba Maçin’in arkasını bıraktı, kaçtı. Son darbe, Baba Maçin’e onun için tesir etti ve ondan halas oldu”. Baba Maçin, bundan sonra “erbain” ve “halvetler” çıkardı; hatta Hoca Ahmed Yesevî ile beraber üç defa halvete girdi. Nihayet, Şeyh’in en ileri gelen meşhur halifele- rinden biri oldu. 14
Hoca Ahmed Yesevî’nin şöhreti etrafa yayıldıkça, Surililer fena hâlde hid- detleniyorlardı. Nihayet onu hırsızlıkla suçlandırabilmek için bir plan tertip ettiler: Bir sığır parçalayıp gizlice tekkenin içerisine getirip bıraktılar. Mevsim yaz olduğu için müritler dışarıda vakit geçiriyorlardı; bu yüzden hiç kimse paralanmış sığırı göremedi. Ertesi sabah sığırlarını aramak bahanesi ile Suri halkı erkenden tekke önüne toplandılar ve Şeyh’e, içerisini aramak istedik- lerini söylediler. Hoca Ahmed Yesevî münafıklara hitaben, “Girin itler, girin köpekler!” dedi. Girdiler, fakat Allah’ın hikmetiyle derhal birer köpek şekline tahavvül edip, parçalayıp getirdikleri sığırı yemeye başladılar. Dışarıdan bu hâli seyreden arkadaşları fena hâlde korktular. Hemen tevbe ve istiğfar ile 13 Köprülü, a.g.e., 1976, s. 33. 14 Köprülü, a.g.e., 1976, s. 35. 54 Geçmişten Geleceğe Hoca Ahmed Yesevî Şeyh’e rica ettiler. Onları hemen insan şekline döndürdü, lakin bu fenalıkla- rının yadigârı olarak kuyrukları baki kaldı ve bu kuyruk bütün zürriyetlerine intikal etti. 15
Halk anlatılarının değişik türlerinde sıklıkla karşılaşılan ve “donuna gir- mek” veya “şekil değiştirmek” olarak da ifade edilebilen “dönüşüm” kavramı hakkında A. Yaşar Ocak şu bilgileri vermektedir: “Genellikle üstün bir güç (yerine
16 “Menkıbe”lerde her ne kadar bir mükâfat yahut ceza var ise de “şaman anlatıları”nda durum biraz farklıdır. Yukarıdaki bilgilerden hareketle “menkıbe”ler ile “şaman anlatıları”nın mukayesesinde tespit ettiğimiz bulgular aşağıda sıralanmıştır.
Ahmed Yesevî ile ilgili ilk iki “menkıbe”de “kuşa dönüşme” veya “uçma” motifi dikkatlerden kaçmamakta ve bunlar esas itibarıyla bir mükâfat olarak yansıtılmaktadır. Nitekim ilk “menkıbe”de Horasan erenleri bir toplantı ter- tip etmekte ve onu davet etmek için de içlerinden biri turna donuna girerek yola revan olmaktadır. Manevî yolla bu durumdan haberdar olan Hoca, yanına bazı dervişlerini almakta ve turna şekline girerek onları karşılamaya çıkmak- tadır. Ikinci “menkıbe”de kuş donuna girmekten ziyade bir “uçma” hadisesi söz konusudur. Baba Maçin, 400 yaşında meşhur bir veli olup her gün 24 fersah uçmaktadır. Elbette burada “uçma” hadisesi mantık açısından kuşları akla getirdiği için ilk etapta “kuşa dönüşme” akla gelmektedir ancak “menkıbe” buna dair bir ipucu vermiyor. Belki uçan kişi, herhangi bir varlığın donuna girmeden de “uçma” fiilini gerçekleştirmiş olabilir. Kendisine bahşedilen bu ihsandan dolayı mağrur olan Baba Maçin, Hoca Ahmed’e güya şeriata riayetsizlikten 15 Köprülü, a.g.e., 1976, s. 39. 16 Ocak, a.g.e., s. 206-207. Yüklə 4,91 Mb. Dostları ilə paylaş:
|