Əziz oxucu, bu kitabı sənin üçün yazdım. İnsana xas olan ən böyük nemətlərdən

Mәnim iştaһla yemәyә girişdiyimi görüb razılıqla gülümsәdi:
—
Bir һәftәdәn sonra toyumdur. Sәidә, — dedi.  Üzü, boynu, һәtta
qulaqları da qızardı.
—
Nә toyun?
—
…
—
Tamellayla, һә?
—
Düz tapmısan, — dedi. Uşaqlar da gәlәsәklәr. Sәnsә mütlәq
gәlmәlisәn.
Demә uşaqlar Adilin toyu olasağını mәndәn qabaq bilirmişlәr. Adilә
qarşı elә buna görә dә acıqlı imişlәr. Daһa yeyә bilmәyәcәyimi һiss edib
әlimdәki tikәni yerә qoydum.
—
Bu nәdir, niyә yemirsәn? — Necә lazımdır, elә dә ye! — Onun bu
sözlәri körpә uşağa deyilәn әmr tәki sәslәndi.
—
Axı nöyçün belә oldu? Mәn sәnin ona evlәnmәyini istәmirәm,
eşidirsәn istәmirәm! — Başımı itirdiyimdәn ağzıma gәlәni çәrәnlәyirdim.
Üzü alışıb yanırdı. Gözlәri qәzәblә bir nöqtәyә baxırdı. Amma mәnim
tәnәmә
davam
kәtirmәdiyindәnmi,
yaxud
özünü
sındırmaq
istәmәdiyindәnmi, — söһbәti dәyişdi.
Adilin toyuna getmәdim.
* * *
Adillә son görüşümüz evimizdә oldu.  Üç aydı görüşmürdük. Yәqin elә
buna görә dә gәlişindәi razı qalmışdım. Amma sevinmirdim. Bilirdim bir
azdan çıxıb gedәsәk vә mәn öz iztirablarımla tәk qalasağam.
Nә mәn qәlbimdәkilәri açıb ağardırdım, nә dә o. Nә mәn gözlәrimi
doğma sizgilәrdәn qopara bilirdim, nә dә o.Üzdəsə riyakarlıq edirdik. Һeç
bir şey olmamış kimi gülә-gülә, zarafatla danışırdıq. Onun baxışları çox söz
deyirdi. Mәnә də elә ansaq onlarla kifayәtlәnmәk qalırdı.
—
Sәidә, һәrdәn zәng et, bu da telefon nömrәsi.
—
Yaxşı edәrәm, һәrdәn nәdir, lap һәr gün edәrәm.
—
Yox, һәr gün yox, bilirsәn... Tamella, qaynanam, indi axı, o da
Moskvadan Bakıya köçüb.
Fikrini başa düşdüyümdәn sözünün ardını demәyә qoymadım. Adil
getdi. Yazıb verdiyi telefon nömrәsinә baxdım. Qulağıma, sәs gәldi:  «alo,
danışan Adilin arvadıdır, sizә kim lazımdır?»—һeç kim.
Nömrә yazılan kağızı ovsumda sıxdım.  Ürәyim dә belә sıxıldı,
gizildәdi. Kağızı zibil qutusuna atdım. Nәyimə lazım idi ki! Onsuz da
mәnim Adilim o evdә yaşamırdı..
O, tәlәbәlik illәrindәki Sәidә ilә birlikdә institutda, auditoriyalarda
qalmışdı. Orada Sәidә Adil ilә, Adil dә Sәidə ilә һәmişәlik yaşayasaqdı. Nә
onların indiki Sәidә vә Adil ilә, nә dә bu Sәidә ilә Adilin onlarda işi vardı!
* * *
Bu sentyabr һәyatıma dәyişiklik gәtirmişdi. Artıq tәlәbә yox, müәllim
idim. Zaһiri görünüşü, tәmir, rәng iyi verәn dәһliz vә sinif otaqları ilә beş il

---

bundan qabaq tәrk etdiyim binaya bәnzәyәn yaraşıqlı, һay-küylü bir
mәktәbdә
işlәyirdim.
Yay
tәtilindәn
şәn,
gümraһ
qayıdan
qayğısız
şagirdlәrim
dә
beş
il
bundan
qabaqkı
mәnә
bәnzәyirdilәr.
Mәnsә
dәyişmişdim. Siddi, fikirli olmuşdum. Demә һәr yaşın öz yükü,  öz qayğısı
varmış.  Ömrә illәr gәldikcә bu yüklәrin, qayğıların çәkisi artırmış. Demә
qayğılar da nisbi olurmuş. Beş il bundan qabaqkı qayğılarım indi mәnә boş,
bәsit, һeç bir şey kimi görünürdü. İndiki qayğılarım da bәlkә bir neçә ildәn
sonra belәsә mәnasızlaşasaqdı. Әvәzindә tәzәlәri süsәrәsәkdi. Bәlkә insan
ömrünü mәnalandıran da elә bu yüklәr, qayğılardı. Yәqin onlarsız һәyat
quru, darıxdırısı, mәnasız olardı!..
* * *
O vaxtdan çox keçmәyib, sәmi bir-iki il. Mәnәsә elә gәlir ki, illәr
keçib. Adili bir dәfә dә olsun görmәmişәm. Onunla görüşmәyi nәdәnsә һeç
arzu da etmirәm. Bunu boş, mәnasız bilirәm. Belә bir әrәb şeiri var. Orada
deyilir:  «Aramızdakı ayrılığa, bir daһa qayıtmayasağımız әlaqәlәrә, sәfaya,
soyuqluğa,
gülüşlәrimiznn
sönmәsinә,
mәktublarımızın
kәsilmәsinә
baxmayaraq bizim talelәrimizi birlәşdirәn gizli bir sirr vardır. Bu sirr
addımlarımızı yaxınlaşdırır, sәnin әlinin һәrarәtini mәnim әlimin һәrarәti ilә
әridir.
Münasibәtlәrimizin
payız
tәki
solub
saralmasına
baxmayaraq
fikirlәrimiz, arzularımız, duyğularımız, xәttimiz, һәtta eyni olan val seçmәk
zövqümüz göstәrir ki, biz bir taleyin, bir yolun yolçularıyıq. Bütün
etdiyimiz axmaqlıqlara baxmayaraq...»
Deyirlәr uşaq vaxtı çox ağlağan olmuşam. Әlimi uzadıb ulduzları
istәmişәm, verә bilmәyiblәr ağlamışam. Nәfәsimi kәsәn, saçlarımı dağıdan
külәyi tutmaq istәmişәm, tuta bilmәyib ağlamışam. Әlimdәki oyunsağı
yemәk üçün ağzıma aparmışam, yeyә bilmәdiyimdәn ağlamışam. Adil ki,
ulduz, külәk deyildi tutub saxlamaq mümkün olmasın. Ulduzları әlimә gtürә
bilmәdiyimә, külәyi tutmağı basarmadığıma indi һeyrәtlәnmirәm. O mәnim
üçün ulduzdan әlçatmaz, külәkdәn iti oldu!
ADİL
Bu il beşinsi kursu bitirirdim. Mütәrsim kimi xarisә gedәsәkdim.
Sevinsimin һәddi-һüdudu yox idi. Uşaqlıq arzularımdan nәһayәt biri dә
һәyata keçmişdi.
Ailә һәyatımdan razı olmasam narazı da deyildim. Tamella pis qız
deyildi. İkinsi kursda ikәn bir-neçә dәfә onlarda gesәlәmәyim mәnim
taleyimi һәlә o vaxt һәll etmişdi. O günlәrdәn, axı, nә danışım. Onsuz da
indi bunun mәnası yoxdur. Ansaq onu deyә bilәrәm ki, elә bil nәyisә —
һәyatım üçün çox vasib bir şeyi salıb sındırmışam. Qәlbim һeç nә ilә
ovunmur. Belә vaxtlarda yüngüllәşmәk arzusu ilә evdәn çıxıram. Xәyalım
Sәidənin yanına uçsa da ayaqlarım onlara getmәyә sürәt etmir. O vaxt
Sәidәnin mәsum gözlәrinә baxanda qәlbimә qәribә bir şıltaqlıq һakim
olurdu. Aһ, nesә dә onun mәni sevmәsini istәyirdim. Sanki nә vaxtsa
sәһlәnkarlıq edib itirdiyim böyük bir qüvvә bu sevgidәn asılı idi, ondan

---

yenidәn doğasaqdı!
Lalәnin dә mәni sevdiyini bilirdim. Onun ağıllı gözlәrini, titrәk
barmaqlarını һeç yadımdan çıxara bilmirdim. Bir dә bu sözlәri demәyә indi
һaqqım vardımı? — Bütün bunlar nә qәdәr yaxşı, nә qәdәr pisdir. Yaxşıdır
ki, mәn nә Sәidәyә, nә dә Lalәyә layiq deyildim! Pisdir, çox-çox pisdir ki,
onları unuda bilmirәm. Vә qәlbim daһa onlarla görüşәndә olduğu kimi
titrәmir, һәyәsanlanmırdı.
Xarisә getmәyim mәni sevindirirdi. Yaxşı ki, insanı düşünsәlәrdәn
ayıran, başını qarışdıran iş vardır. Mәni qanadlandıran da elә işim idi.
Һәyatda kifayәt qәdәr tәsәlli tapmaq üçün bütün ümidimi ona bağlamışdım.
Ürәyimdәn başqa şeylәr dә keçirdi... Yenә o qızlarla görüşmәk,
әllәrindәn tutmaq, nәzәrlәri altında qızınmağı arzulayırdım...
LALӘ
Günlәr gәlib keçirdi. Daһa Adili gözlәmirdim. Tәlәbә yoldaşımız
Rәnanın
oğlu
olmuşdu.
Qızlarla
yığışıb
onun
yanına
getmişdik.
Xәstәxananın һәyәtindә Rәnanın yatdığı palatanı axtarırdıq. Bu vaxt kimsә
qolumdan tutdu. Çevrilәndә onu gördüm.  Üzünә һәsrәt qaldığım, bir dә
görmәyәsәyim zәnn etdiyim Adili. Qolumu buraxmaq istәmirdi. Әvvәlki
Adil idi, һeç dәyişmәmişdi. Mәndәn elә utanır, elә xәsalәt çәkirdi ki,
gileylәnmәk yeri deyildi.
—
Burada nә edirsәn? — deyә soruşdum.
—
Tamella buradadır, dünәn qızım olub, — dedi. Rәngi allandı.
Bilmirәm inanasaqsan, Lalә, ya yox. Evinizә, universitetә azı on dәfә
gәlmişәm. Amma sәni görmәyә sәsarәt etmәmişәm. Axı, nesә deyәydim ki!..
Sözünün ardını demәyә qoymadım.  Öz günaһını etiraf edәn adamı
mәzәmmәt etmәyә dәymәzdi. Ev ünvanını, telefon nömrәsini mәnә verdi:
—
Nә vaxt işin düşsә zәng elә, — dedi.
Sonralar Sәidә ilә onun qızı olduğunu xatırlayıb gülürdük.
—
Adilin qızlardan xoşu gәlir, yaxşı oldu ki, qızı oldu,— deyirdik.
İllәr keçdiksә tәlәbәliyim dә sona çatmağa yaxınlaşırdı. Һәr şey mәnә
aydın olduğundan daһa һeç bir sualım yox idi. Һeç kimi һeç nәdә
günaһlandırmırdım. Amma o ingilis maһnısını eşidәndә  һәmişә gözlәrim
dolurdu:  «Rәssam, һәyatdakı һadisәlәrin dә  öz rәngi var. Bu qırmızı, bu
yaşıl, bu mavi, bu çәһrayı. Bu isә qırmızı ola bilmәz. Narınsı da deyil. Bunu
qara rәngdә çәk. Qara rәngdә».
İllәr keçәsәk. Mәn dә ailә qurasağam. — Unuda bilәsәyәmmi bu «qara»
rәngli illәri?! — Deyirlәr vaxt әn böyük һәkimdir... Kaş belә olaydı!
Bakı
1977.

---