F. Köçərli adına
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
8
müdrik oyunla maraqlanan sevimli şairəmiz Məhsəti Gəncəvi olmuşdur. Əmir Əhmədlə şahmat taxtası arxasında oyun zamanı Məhsətinin əqil və fərasəti, istedad və bacarığı sayəsində bədahətən dediyi rübailər onun şahmat oyununun incəliklərinə vararaq, ondan zövq almaq bacarığını göstərir. Azərbaycan qızının yüksək şahmat istedadı alman alimi, şərqşünas F.Meyerin də diqqətini cəlb edir. 1963-cü ildə Visbadendə alman dilində nəşr etdirdiyi “Gözəl Məhsəti” kitabında o, şairənin həyat və yaradıcılığını öyrənmək, onun ədəbi irsini toplayıb nəşr etmək sahəsində faydalı addım ataraq, Məhsətinin Gəncədə doğulduğunu, onun şair, musiqişünas, xanəndə olduğunu, həm də çox gözəl arfa çaldığını göstərmişdir. Məhsəti öz dövrünün humanist poeziyası ilə yaxından bağlı olduğundan insanı, onun gözəlliyini, istək və arzularını ifadə etmiş, onun həyat eşqinə, duyğularına bəraət qazandırmışdır. Rübai ilə nəfəs alan, onunla yaşayan Məhsəti “Mənimsə kəbinim bir rübaidir” – deyir. Məhəbbət nəğmələri yaradan şairə səmimi, təmiz insan münasibətlərini təmsil edərək, sevən qəlbin çırpıntılarını, sevincini rəngarəng boyalarla qələmə alır. O, rübailərində elm və sənət adamları ilə yanaşı, sadə zəhmət adamlarını sənətkar, peşəkar və xırda tacir təbəqəsini vəsf edən şəhraşubları ilə də ədəbiyyat tariximizdə birinci şəhraşubun söz ustası kimi tanınır. İnsanın əməyi, işi, gücü, fəaliyyəti tərənnüm edilən şəhraşublar Məhsəti qələminin ən uğurlu inciləridir. Musiqi zərifliyi Məhsətinin rübailərinə çökübsə, şahmat mürəkkəbliyi onun taleyindən keçib. Rafael Hüseynov yazır: “Məhsətinin şeirlərini oxuduqca sezirsən ki, bu səs qadın səsidir... Mən qadınam və mən də duymağa, sevməyə, nifrət etməyə, öz sözümü deməyə layiqəm. Və həm də qadirəm”. Bu səsdə, bu nəfəsdə qadın şəxsiyyətinin, qadın ləyaqətinin, istedadının ucalığının sönməz alovunu, məşəlini görürük. Şairənin müəmmalar zəncirini xatırladan 9
həyat və yaradıcılığını izləyən Rafael Hüseynov onun xəyal, mif, əfsanə olması barəsindəki yanlış qənaətləri, dolaşıqlıqları elmi cəhətdən araşdırıb Məhsətinin gerçək şəxsiyyət olması haqqındakı həqiqəti üzə çıxarmışdır. Məhsəti surətinə müraciət edən rəssamlarımız, heykəltəraşlarımız öz düşündükləri kimi bu obrazı yaratmışlar. Vüqar və əzəmət ilə nəzər diqqəti cəlb edən, Gəncənin qiymətli incisi sayılan musiqişünas şairə Məhsəti xanımın şeir dünyamızda öz dəsti-xətti var. Məhsətiyəm oldum gözəllərə tağ, Hüsnümü vəsf edir Xorasan, İraq. deyən şairənin ömür yoluna nəzər saldıqda görürük ki, həqiqətən də Məhsəti xanımlar xanımıdır. Təqiqatçılar dastanda adı keçən Əmir Əhmədin də tarixi şəxsiyyət olmasını təsdiqləyir: “Əmir Əhməd də tarixi vəsiqələrin danılmaz təsdiqləməsinə müvafiq olaraq yaşamış, yaratmış, söz tariximizdə iz qoymuş bir sənətkardır”. Məhsəti Gəncəvi həqiqi bir şairə oldu, dünyanı daha dərindən duydu, hiss etdi, insan ağrılarına biganə qala bilmədi... Bu böyük xoşbəxtlik idi ki, ona nəsib olmuşdu. Azərbaycan rübaiçiliyinin hələ öyrənilməmiş sahələri, açılmamış sirləri çoxdur. Belə ki, monoqrafiyada Parisdə Viktoriya Albert muzeyində üzərində Məhsəti xanımın rübailəri həkk olunmuş bir sürahi saxlandığı haqqında da məlumat verilir. Məhsətinin surətini düşüncələr aləmində, xəyalında canlandıran, onun həyat səhifəsini vərəqləyən oxucu şairəyə məftun olur. Dilimizin gözəlliyindən, incəliyindən məharətlə istifadə edən, xalqın kədər və sevincini, mənəvi aləmlərini dərindən duyan şairə təkcə Şərqin deyil, bütün dünya ədəbiyyatının bəzəyi olmuşdur. XII əsrdə yaşayıb – yaratmış Məhsəti Gəncəvi və müasirlərinin ədəbi irsi o vaxtdan indiyədək yalnız bədii sözə məftun olan, onu oxumaqdan, dinləməkdən, əzbərləməkdən 10
zövq alanları deyil, şeirşünasları, ədəbiyyat tarixçiləri və nəzəriyyəçilərini də daim cazibəsində saxlayıb. Məhsəti irsini sevimli edən, bu irsə müasirlik qazandıran cəhətlər şairənin poetik irsindəki əsas istiqamətlərin məhəbbət lirikası, sosial motivlər, fəlsəfi düşüncələr, xalq gülüş mədəniyyətinin inikasının olmasıdır. Məhsəti irsi rübailər toplusu deyil, bir düşüncədən, vahid poetik üslubdan doğan ədəbi hadisədir. Məhsəti Gəncəvinin tərcümeyi-halı şeirləridir. Şairə ən çox sevilən, ən çox mübahisələr doğuran və ən az öyrənilmiş söz ustalarındandır. Məhsəti Şərq poeziyasına bir səhər mehi kimi gəldi. Onun şeir nəfəsi təmiz, ətirli olub, ürəkdən qopub ürəklərə hopurdu. O, poeziyamızda azadfikirliliyin ilk carçılarındandır. Şəhər həyatının, şəhər mədəniyyətinin əsasını təşkil edən sənət və peşə sahiblərini klassik şeirimizdə Məhsəti səmimiyyəti və Məhsəti qüdrəti ilə öyən ikinci sənətkar yoxdur. Məhsəti Gəncəvi o sənətkarlarımızdandır ki, poetik yadigarlarının bəxtinə sərhədlərdən çıxmaq, ölkələr aşmaq və hər yerdə qonaq kimi deyil, doğma kimi qarşılanmaq düşür. Orta əsrlərdə, qadın hüquqlarının olmadığı bir dövrdə Məhsəti kimi istedadlı şairənin yetişməsi təsadüfi deyildir. Əldə olan şeirləri göstərir ki, o yaxşı təhsil almış, ərəb, fars dillərini öyrənmiş, şərq poetikasının incəliklərini mükəmməl bilmişdir. Məhsətinin həyatı, şəxsiyyəti barədə mənbələrdə dəqiq məlumat yoxdur. Şairə haqqında ancaq əsərlərindən gətirilən nümunələr əsasında fikir söyləmək olar. Bu da ondan irəli gəlir ki, orta əsrlərdə qadının şeir yazmağı qəbahət sayılmışdır. Məhsəti şairənin təxəllüsüdür. Məh sözü ay və böyük mənasındadır. Siti burada xanım mənasında işlədilmişdir. XI əsrin sonları – XII əsrin əvvəllərində yaşamış böyük Azərbaycan şairəsi Məhsəti Gəncəvi Azərbaycan və müsəlman intibahının parlaq nümayəndəsi olmaqla öz şeirlərində sənətkar, şair, müğənni obrazlarını tərənnüm edən yeni şəhər peziyasının Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|