F. Köçərli adına
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ədəbiyyat siyahısı Əsərləri Məhsəti Gəncəvi nəğmələri
- Rübailər.
- Şeirlər //
- Hüseynov R.
- Məhsəti xanım obrazı bədii ədəbiyyatda
- Rəfibəyli N.
- Humanizmi, nikbinliyi ilə seçilən şairə (metodik vəsait)
52
Məhsəti: Deyirdim ölsəm də nə qəm, ellərə Mən ki, bir xəzinə qoyub gedirəm. Xanəmlə dağıldı yazdıqlarım da, Hanı, dünyada nə qoyub gedirəm? Cəngi mənə verin, dinləyim barı Onun telindəki hıçqırıqları. Məhsəti əlinə çəngi götürüb çalır. Mənə nə bilirdin, zaman eylədin Gücün çatan qədər divan eylədin. Çırpdın daşdan – daşa, ruzigar, məni. Bəs yara neylədim, atdı yar məni, Deyirdim o çətin unudar məni. Eşqim məhbus oldu dərdli sinədə, Döndərdi xəzana o bahar məni. İlyas Məhsəti xanıma təskinlik verir. Yox, Məhsəti xanım, bahar sizsiniz, Siz gözəl Gəncədə əvəzsizsiniz. Ömrünü bitirib ötdükcə illər, Sizi sinəsinə yazacaq ellər.
Mən haqqın yolunda sönən bir şamam, Tufanlı səhərdim, indi axşamam. Lütf edib dinləyin, ey növcavanlar, Ölüm ayağında sizə sözüm var. Gözünüz önündə qoyub həyatı. Dinləməyin əsla puç xurafatı. Elin çağrılmamış qonağıdır o, İnanmayın, böhtan çanağıdır o, İlyas, bir yaxın gəl, gəl dinlə məni, Sənə tapşırıram dərdli vətəni, Yaz, qoy yazdıqların bir aləm olsun, Yaralı vətənə o məlhəm olsun.
53
İlyas onun başını dizləri üstə alaraq söyləyir: Sən bir ülkər idin, işıq saçardın, Bu işıq gözü kor dövrana düşdü. Şadlığı çox sevən o böyük qəlbin Əfsus! Gülzara yox, tufana düşdü.
Aman, yandı canım, bu ölüm nədir? Özün demirdinmi vətən canımdır? Ayrılıb dünyadan bir dünya gedir, Axı, sən deyirdin el dərmanımdır. Budur, dövrəndədir sevdiyin ellər, Əzizim, torpaqlar yaraşmır sənə. Deyirdin qürbətdə ölərsəm əgər, Vətən torpağında dirilləm yenə. Hanı, dediklərin söylə bəs hanı? Söndürdü xurafat ömür şamını, Fəqət rahat uyu, ey mehribanım, Alar oğulların intiqamını.
Fəqət üz çevirmiş zəmanəsindən. O öz atəşiylə nura büründü, Əsrin göylərində parladı, söndü. Fəqət inanıram, gələcək zaman. Onun göylərinin aydınlığından. Can alıb yuxudan o oyanacaq, O ulduz parlayıb yenə yanacaq.
kitabın özündə də Məhsətiyə rəğbət hissi duyulur, onun yüksək istedadı, mərdliyi, xoş təbiəti göstərilir. Məhsəti Gəncəvi
54
yaradıcılığına rəvayətlərə əsasən yanaşmaq, əlbəttə, böyük səhv olardı. Məhsəti şairənin təxəllüsüdür. Necə ki, Xaqani, Nizami, Xətai də olduğu kimi. Əsrlər keçməsinə baxmayaraq dərin insani duyğuların tərcümanı olan şeirlərin müəllifi Məhsəti unudulmamış, həmişə sevilmişdir. Məhsəti Gəncəvi bəzən Dəbir deyə xatırlanmışdır. XII –XIII əsrlərdə yaşamış görkəmli İran şairi Fəridəddin Əttar “İlahinamə” poemasında Məhsətini Dəbir adlandırmışdır. Məhsəti dövrünə yaxın olan Əttar şairəni təmiz gövhərli Dəbir adlandırır. Dəbir katib, yazan, yazı işlərini aparan mənasını daşıyır. Dəbir yüksək savada, gözəl xəttə malik olmalı, hazırcavablığı, incə zövqü, diplomatik keyfiyyətləri ilə seçilməli idi. Məhsəti Gəncəvidə bu xüsusiyyətlərin hər biri var idi. Şairənin bədahətən şeirlər deyə bilməsi də bu işdə köməyinə gəlirmiş. Bizə görə, Məhsətinin Dəbir deyə xatırlanması onun yüksək savada malik bir ziyalı olduğunu, Sultan Səncər sarayında aparılan yazışmalarda yaxından iştirak etdiyini göstərir. I aparıcı: Təzkirə və tarix müəllifləri də Məhsətidən gəncəli şairi kimi bəhs etmiş, əsərlərindən nümunələr vermişlər. Məhsəti haqqındakı məlumatlar göstərir ki, o, XII əsr Azərbaycan şeirinin istedadlı nümayəndələrindən biri olmuşdur. Məhsətinin ədəbi irsi zamanı keşməkeşləri nəticəsində pərakəndə düşmüş, bütöv bir məcmuə, ya divan şəklində gəlib bizə çatmışdır. Lakin xoşbəxtlikdən bu gözəl qadın şairənin irsi tamamilə itib batmamışdır. Şeir və sənət həvəskarları onun şeirlərini əzbərləmiş, haqqında rəvayətlər düzəltmiş, şeirlərindən əldə edə bildiklərini dəftərlərinə köçürmüşlər. Məhsətinin lirik
qəhrəmanı məhz dövrün mənəvi buxovlarından azad olmuş insandır. Şairənin rübailərində insanın psixologiyası çox təbii və inandırıcı əks olunur. Psixoloji cəhətdən şeir o qədər məharətlə qurulmuşdur ki, həsrət və düşüncə məngənəsində sıxılan aşiqin əhvali-ruhiyyəsi haqqında 55
oxucuda aydın təsəvvür yaradır. Məhsətinin rübailərinin qəhrəmanı Məcnunun müasiridir. Məhsətinin ayrı-ayrı peşə sahiblərinə həsr olunmuş rübailəri tarixilik baxımından da əhəmiyyətlidir. Həmin şeirlər ümumi şəkildə olsa da, o dövrkü Azərbaycan şəhərlərində olan sənət və sənətkarlar haqqında məlumat verir. Məhsətinin peşə və sənət adamlarına belə rəğbətli münasibəti onun əxilərə, əxi görüşlərinə yaxınlığı haqqında düşünməyə imkan verir. Şairənin Gəncədə yaşadığı Xarabat məhəlləsi əxilərin də çox toplaşdığı yer idi. Məhsətinin sadə əmək adamları ilə bağlılığı bu şeirlərdə aydın hiss olunur. Məhsəti rübainin imkanları daxilində mədhiyyə ənənələrinə sadiq qalaraq çox maraqlı əsərlər yaratmışdır.
Üç min il dolanıb günəş dünyanı, Yaradar bir qızıl, ya gövhər kanı. Əlimi, ovcumu bir sözlə, ey şah, Sən etdin həm qızıl, həm gövhər kanı.
Bu rübaidə də Məhsəti böyük ustalıqla ona nə münasibətləsə bolluca bəxşiş verən hökmdara öz minnətdarlığını bildirir. Məhsəti özünü qolsuz-qanadsız, zəif bir quşa, zəmanəsini isə onu pərvazlanmağa, ürəyinin istəyincə qanadlanmağa macal verməyən bir qəfəsə oxşadırdı. Şairə bu rübaidə öz qüdrətini nümayiş etdirə bilmişdir. Şairə hökmdarın səxavətini tərifləmək üçün onu üç min il ərzində bir qızıl mədəni yetirən günəşlə müqayisə edir. Məhsəti folklor havalı, folklor ruhlu bir sənətkardır. Məhsəti bir şair kimi ədəbiyyatımızın qanunauyğun inkişafı ilə, öz yaradıcılığı ilə bu tərəqqiyə yeni izlər qoydu, söz sənətimizin yüksəlişinə təsirli xidmətlər göstərdi. Fars, ərəb, türkdilli şeirdə on üç əsrlik zəngin ənənəsi olan rübaiçilikdə Məhsətinin xüsusi yeri var. O, Xəyyamla birgə Şərq ədəbiyyatında ən qüdrətli rübai ustası kimi şöhrətlənmişdir.
56
Onun ədəbi irsindəki yeni mövzular, cəsarətli ideyalar, sələflərindən tamamilə fərqlənən obrazlar sistemi rübaiçiliyi zənginləşdirmiş, ideya-tematik hüdudlarını bir qədər də genişləndirmiş, ifadə tərzini bir qədər də əlvanlaşdırmışdır. Məhz elə buna görə sonralar rübaiyə üz tutan bir çox sənətkarlar Məhsəti ənənələrini davam etdirmiş, Məhsəti rübailərinə nəzirələr, bənzətmələr yazmışlar. II aparıcı: Məhsətinin yaşadığı dövrdən keçən bir zaman ərzində heç kəs onun bir şairə kimi tarixi şəxsiyyət olmasına şübhə ilə yanaşmamışdır. Məhsəti Gəncəvinin tarixi şəxsiyyət olmasını bir çox orta əsr şair və alimlərinin müxtəlif qeydləri təsdiq edir. Öz incə ruhlu şeirlər ilə şöhrətlənən şairə ömrünün müəyyən müddətini Sultan Mahmud Səlcuqi və Sultan Səncər saraylarında keçirmişdir. O, rübai janrının ən görkəmli nümayəndəsi kimi tanınmışdır. Məhsətinin həyatı və şeirləri öz zəmanəsindən başlayaraq şeir və sənət adamlarının diqqətini cəlb etmişdir. Qadın, onun mənəvi haqqı, idealları, arzu və istəkləri Məhsəti şeirində heyrətamiz bir ustalıqla qələmə alınmışdır. Bu baxımdan ədəbiyyatlarımızın Məhsətidən çox sonrakı inkişaf mərhələlərində də gəncəli şairənin ucaldığı səviyyəyə qalxan ikinci
sənətkar görmürük. Məhsəti Azərbaycan şeirində ilk dəfə şəhraşüb janrına müraciət etmiş, bütün Şərq şeirində rübai – şəhraşüblar silsiləsinin ən mükəmməl örnəklərindən birini qələmə almışdır. Məhsəti irsinin poetik incəlikləri saysız – qədərsizdir. Bəli Məhsəti söz tariximizin ilk böyük şairəsidir.
asimanında öz yeri olan, gözə tez çarpan parlaq ulduzlardan biridir. Məhsətinin Nigar Rəfibəyli tərəfindən ustalıqla Azərbaycan türkcəsinə çevirilmiş rübailəri oxucular tərəfindən rəğbətlə qarşılanmış, dönə - dönə çapdan çıxmışdır.
57
ifasında rübailərə qulaq asaq. I Oxucu: Hər iki dünyanın kərimi Sənsən Qocaya, cavana kömək edənsən! Sənin rəhmətinə əminik, Allah, Könlümüz şad olur sənin feyzindən. II Oxucu: Məni kam almağa qoymadı zaman, Gücü çatan qədər elədi divan Deyəsən əhd etmiş,dolandıqca hey Məni də özüylə hərlətsin dövran. I Oxucu Özgədən heç zaman gözləmə kömək, Quru budaq kölgə salmaz, ey ürək! Qənaət əzizlər, tamah xar edər, Az olan şeylərə qənaət gərək. II Oxucu: Ey ürək! Ömrünü vermisən badə, Gülüb yetməmisən kamə, murada. Kimsə yetişmədi dadıma, heyhat! Mən sənin əlindən gəldim fəryadə. I Oxucu: Yudun xətaləri, sən ey lütfkar, Qulluq sırğan bütün qulaqlarda var. Günahın yükünü götür, ey Allah, Dar gündə kimsəni sən eyləmə xar!
Gəncəli şairənin poetik yadigarlarının sərhədi getdikcə böyüyür. Rübailər almancaya, fransızcaya, ingiliscəyə, italyancaya və s. dillərə çevrilib. Bir sözlə, Məhsəti şöhrətinin, Məhsəti fəthlərinin fəzaları hüdudsuzdur. Məhsəti sözünün cazibəsi doqquz yüz il bundan əvvəl olduğu məqamında qalır, yenə oxucusunu heyran edir Bu gün dünyada bizi – Azərbaycanı həm də Məhsətiyə görə tanıyırlar. Məhsəti Gəncəvi ölməz sənəti ilə bütöv Azərbaycanda özünə abidə ucaldıb. Təsəvvürümüzə
58
sığmayacaq qədər nəhəng zamanlar boyu Məhsətinin adı və şeirləri illərimizi aydınladacaq, köhnəlməyən gerçəkləriylə köhnə dünyaya hayan olacaq. Ötkəm şəxsiyyəti, üstün ağlı, sərhədsiz duyğular dünyasıyla vəhdətdə olan qələminin bəhrələrini xalqına əbədi miras edən Məhsətinin millətinə və məmləkətinə xidmətlərindən biri də adının yanında Gəncə sözünün olmasıdır. Məhsəti uca varlığıyla, yaşarı irsiylə adının yanındakı vətəni hər zaman qorudu. Məhsəti nəğməsinin, Məhsəti sözünün, Məhsəti adının yeni əsrdə, yeni minillikdə daha böyük diqqətlərə və sevgilərə layiq görüləcəyinə hamımız inanırıq. Məhsətinin söz övladları, şeir balaları doqquz yüz əsrdən çoxdur diridir, sağdır. Onun əsərləri zehinlərdə, könüllərdə daim yaşayacaq və yeni doğulacaq əsərlərdə əks-səda verəcək... Ədəbi hadisə olan Məhsəti Gəncəvi tək milli şeirimizin, tək Şərqin deyil, bütün dünya ədəbiyyatının bəzəyi olmağa layiqdir.
Azərbaycanın birinci xanımı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, UNESCO-nun və İSESCO-nun xoşməramlı səfiri Mehriban Əliyevanın dəstəyi ilə Azərbaycanda, Avropanın Fransa, Avstriya, İtaliya kimi dövlətlərində, Şərqin və dünyanın digər ölkələrində musiqi axşamları, sərgilər, ədəbi gecələr, teatrlar təşkil edilib. Bəli, XI əsrin sonu – XII əsrin əvvəllərində yaşamış böyük Azərbaycan şairəsi Məhsəti Gəncəvi mədəniyyətimizin intibahının parlaq nümayəndəsi olub. Bu gün dünyada bizi – Azərbaycanı həm də Məhsətiyə görə tanıyırlar. Məhsəti Gəncəvi ölməz sənəti ilə bütöv Azərbaycanda özünə abidə ucaldıb. Təsəvvürümüzə sığmayacaq qədər nəhəng zamanlar boyu Məhsətinin adı və şeirləri illərimizi aydınladacaq, köhnəlməyən gerçəkləriylə köhnə dünyaya hayan olacaq. Millətinə bağışladığı bu əbədi birincilik və o birinciliyin gətirdiyi milli iftixar duyğusu Gəncəli Məhsətini həmişə gənc edəcək!
59
Əsərləri Məhsəti Gəncəvi nəğmələri : Məhsəti Gəncəvi rübailəri Rafael Hüseynovun farscadan tərcümələrində və Rizvan Sədirxanovun bəstələrində - Bakı : Şərq-Qərb, 2013. - 71 s. Rübaidən - rübaiyə : Seçmə tərcümələr. - Bakı : Elm və Təhsil, 2012. - 208 s.
Azərbaycan Ədəbiyyatı). Rübailər //
- Bakı : Avrasiya Press, 2005. – S. 12-19. (Ədəbiyyat antologiyaları). Şeirlər // Seçilmiş əsərləri. - Bakı : Çaşıoğlu, 2006. - 232 s. - (Azərbaycan Ədəbiyyatı).
s. - kiril əlifbası ilə. Hüseynov R. Məhsəti Gəncəvi-özü, sözü, izi. - Bakı : Nurlan, 2005. - 560 s. Hüseynov R. Məhsəti Gəncəvi: portret-oçerk. - Bakı : Şərq- Qərb, 2013. - 80 s. - Kitab Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Məhsəti Gəncəvinin 900 illik yubileyinin keçirilməsi haqqında 16 yanvar 2013-cü il tarixli Sərəncamına əsasən nəşr olunur. - Kitab Azərbaycan Milli Elmlər
Akademiyasının Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyində hazırlanmışdır. - Frontispisdə verilmiş Məhsəti Gəncəvinin portretinin müəllifi rəssam Güllü Mustafayevadır. 60
Şərq-Qərb, 2013. - 560 s.
1998. – S. 205.
Azərbaycan qədim və orta əsrlərdə. Görkəmli şəxsiyyətlər. - Bakı : OKA ofset, 2012. - S. 136-146.
Lider, 2007. - S. 249-270. Kəmalə. Məhsəti : 4 pərdəli mənzum pyes // Məhsəti : mənzum pyeslər. - Bakı : Yazıçı, 2001. – S.5-96. Ordubadi M.S. Qılınc və qələm. – Bakı : Şərq-Qərb, 2005. – 344 s.
Rəfibəyli N. Məhsəti : dramatik poemadan bir parça // Seçilmiş əsərləri. - Bakı : Şərq-Qərb, 2004. - S. 244-253.
61
(metodik vəsait)
Ünvan:AZ-1022 Bakı şəh.,S.Vurğun küç.88; E-mail:info@clb.az URL:www.clb.az
F.Köçərli adına Respublika Uşaq Kitabxanasında çap olunmuşdur. Sifariş: 21 Çapa imzalanmışdır: 27.02.2018 Tirajı:100 Pulsuz
Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|