F. Köçərli adına
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
30
Məhsəti Gəncəvi misralarda süzgün baxışların təsvirindən doğan dərin məhəbbət hissinin yaranmasını ifadə etmişdir. Bu məhəbbət hissini ərəb əlifbasında hərflərin yaratdığı iki sözün müqayisəsi yolu ilə ifadə etməkdə çox böyük ustalıq göstərmişdir. Belə ki, ikinci misrada adları çəkilən “eyn”, “şin”, “qaf” hərflərinin birləşməsindən yaranan “Eşq” sözü, üçüncü misrada adları çəkilən “sin”, “nun” və “kaf” həriflərinin yaratdığı “səng” (daş) sözü ilə (ərəb əlifbasında sait səslər yazıda ifadəsini tapmır) müqayisə etmişdir. Lirik parçanın məzmunu belədir: “Sənin baxışların məndə sənə qarşı olan eşqin (məhəbbətin) ifadəsidir. Mən daş deyiləm, bu süzgün baxışların mənasını başa düşürəm: Məhsəti Gəncəvi sözün müxtəlif çalarlarından məqamında məharətlə istifadə etməyi bacaran bir şairdir. Eyni sözün müxtəlif mənalarda işlədilməsi Məhsəti rübailərinin poetik xüsusiyyətlərindəndir. Aşağıdakı rübaini bu baxımdan nəzərdən keçirməyi lazım bilirik. Xöşbəxtdir rüxünə rüx qoysa hər kəs, Rüxün eyləyəni şah edə bilməz. Mən oyuna baxım, yoxsa rüxünə? Bu halda neyləyim, mat qalmayım bəs? Şair həmin rübaidə bu gün də fikri prosesin, düşüncənin fəallığı üçün çox mühüm vasitə olan şahmat oyununun xüsusiyyətindən danışır. Cəmi 4 misradan ibarət olan şeir parçasında rüx sözü bir neçə dəfə təkrar olunur, lakin həmin sözlər ayrı-ayrı mənalarda işlənir: Birinci misrada rüx sözü fars dilində üz mənasında işlədilmişdir. İkinci misradakı rüx sözü gedişi ilə fərqlənən şahmat oyunundakı fiqurun adıdır. Yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Məhsəti Gəncəvinin bədahətən söz demək qabiliyyətinə malik olmasıdır ki, rübaidə öz əksini tapır. Belə ki, bütün tədqiqat əsərlərində deyildiyi kimi, Məhsəti Gəncəvi gözəl şahmat oynamağı sevirmiş. Bu rübainin yaranma tarixçəsi belə olmuşdur: həyat yoldaşı Xətiboğlu ilə şahmat
31
oynayır. Rübaidən də aydın olduğu kimi, Xətiboğlu simaca gözəl bir adam olub. Xətiboğlu oyun prosesində rüxlə(vəzirlə) şah elan edir. Məhsəti xanımın şahı gizlətməyə yeri olmadığı üçün mat vəziyyətdə qalır. O, pərt olmamaq üçün bədahətən həmin rübaini deyir. Rübainin lirik məzmunu ondan ibarətdir ki: sən o qədər gözəlsən ki, sifətinin gözəlliyi mənim diqqətimi cəlb elədi, fikrim oyundan yayındı. Belə halda mən necə mat olmayım. Gətirilən nümunələrdən aydın olur ki, Məhsəti Gəncəvi təsirləndiyi hər kiçik hadisə ilə bağlı bədahətən şeir deməyə qadir olmuşdur. Həm də bu şeirlər poetikanın tələblərinə cavab verən ahəngi, qafiyə sistemi, ölçüsü ilə oxucunun diqqətini cəlb edən, dərin fəlsəfi məna daşıyan nümunələrdir. Məhsəti Gəncəvi rübailəri başqa klassik söz sənətkarlarının əsərləri kimi, xalqın milli sərvətidir. Doqquz əsrin sənət süzgəcindən keçib gələn bu nümunələri gəncliyə çatdırmaq isə bizim vəzifəmizdir. Hazırda, başqa sahələrdə olduğu kimi, ədəbiyyatda da kirikulum və dərsliklərin hazırlanması üzərində iş davam edir. Azərbaycan ədəbiyyatında M.Gəncəvinin yerini nəzərə alaraq, inteqrasiya yolu ilə Məhsəti rubailərinin mahiyyətinin gəncliyə çatdırılması məqsədə uyğun olardı. Belə ki, həmin rübailər şagirdin düşünmə qabiliyyətinin artırılmasına, nitqinin inkişaf etdirilməsinə fayda verəcəyi şübhəsizdir. Orta yaş qrup oxucular arasında Məhsəti Gəncəvinin yubileyi münasibətilə sual-cavab gecələri, testlər və ya ədəbi viktorinalar təşkil oluna bilər. Sual-cavab gecəsi kitabxanaçı tərəfindən təşkil olunur və oxuculara suallar təqdim olunur. Suallar: 1.Məhsəti Gəncəvi neçənci əsrdə yazıb-yaratmışdır? Cavab: M.Gəncəvi XII əsrin əvvəllərində yazıb-yaratmışdır. 2. Məhsəti Gəncəvi kimdir? Cavab: Məhsəti Gəncəvi gözəl şairə, rübai ustası, tarixi şəxsiyyətdir. Onun tarixi şəxsiyyət olmasını Fəridəddin Əttar, 32
Şəmsəddin Məhəmməd Ben Qeys Razi, Həmdullah Qəzvini, Dövlətşah Səmərqəndi, Əmin Əhməd Razi, Qiyasəddin Xondəmir və başqa şairlər təsdiq edirlər. 3. Məhsəti Gəncəviyə həsr olunmuş əsərlər haqqında nə məlumatınız var? Cavab: Gövhəri Zərgərin “Əmir Əhməd və Məhsəti” dastanı, Mirvarid Dilbazinin “Məhsəti” pyesi, Nigar Rəfibəylinin “Məhsəti” poeması, Kəmalə Ağayevanın “Məhsəti” pyesi, Fəridə Ləmanın “Məhsəti” şeiri və s. 4. Məhsəti Gəncəvi haqqında yazılmış kitablar haqqında nə məlumatınız var? Cavab: Rəfael Hüseynovun “Məhsəti necə varsa”, “Məhsəti Gəncəvinin özü, sözü, izi”, Frits Meyerin “Gözəl Məhsəti” kitabları və s. 5. Məhsəti adı nə məna kəsb edir? Cavab: Məh sözü ay və böyük mənasını, siti isə xanım mənasında işlənmişdir. 6. Hansı şairlər Məhsəti Gəncəvi ilə eyni dövrdə yazıb, yaratmışlar? Cavab: Nizami, Xaqani, Əbül-Üla, Mucirəddin və s. 7. Hansı şairlərin, yazıçıların əsərlərində Məhsətinin adına rast gəlmisiniz? Cavab: Məhsəti Gəncəvi haqqında ilk qeyd Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” əsərində verilmişdir. Bundan başqa M. S. Fəridəddin Əttarın “İlahinamə” əsərində, M. S.Ordubadinin “Qılınc və qələm” romanında da tarixi şəxsiyyət kimi Məhsətinin adı keçir. 8. Məhsəti Gəncəvi şairlikdən başqa, hansı qabiliyyətlərə malik idi?
Cavab: Gəncənin intibah havalı münbit ədəbi mühitində solmaz rübailər yaradan Məhsəti həm də mahir musiqiçi və usta şahmatçı idi.
Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|