F. Köçərli adına
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- F. Meyer
- Savalan Fərəcov
- Kitab sərgisi
- Oxucularla söhbət Mövzu: Məhsəti Gəncəvi rübailərinin poetik xüsusiyyətləri Kitabxanaçı
24
Məhsəti Gəncəvi öz dövrünün humanist poeziyası ilə yaxından bağlı olduğundan insanı, onun gözəlliyini, istək və arzularını ifadə etmiş, onun həyat eşqinə, duyğularına bəraət qazandırmışdır. F. Meyer, Şərqşünas
XII əsrdə Məhsəti Gəncəvi kimi şairənin yetişməsi Azərbaycan xalqının ictimai-siyasi və mədəni həyatında qazandığı nailiyyətlərin təzahürüdür. O, intibah dövrünün Azərbaycan ədəbiyyatında öz yeri və dəst-xətti olan görkəmli sənətkarlardandır. Savalan Fərəcov, jurnalist
25
26
27
Mövzu: Məhsəti Gəncəvi rübailərinin poetik xüsusiyyətləri Kitabxanaçı: Məhsəti Gəncəvi Azərbaycan mədəniyyətinin, ədəbiyyatının qədimliyinin timsalıdır. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinə ilk qadın şairə kimi daxil olmuş və dərin məzmunlu lirik şeirlər (rübailər) müəllifi kimi tanınmışdır. Doğrudur, Azərbaycan ədəbiyyatının Ə. Xaqani, N. Gəncəvi, İ. Nəsimi, M. Füzuli kimi klassik söz sənətkarları da rübai şeir şəklinin nümunələrini yaratmışlar, lakin Azərbaycan ədəbiyyatında rübai dedikdə, hamıdan əvvəl, Məhsəti Gəncəvi, Məhsəti dedikdə rübai yada düşür. Məhsəti Gəncəvinin rübailərindəki məzmun zənginliyi, ifadə əlvanlığı, deyiliş gözəlliyi həmişə oxucusunu məftun edib. Nizami yaradıcılığı üçün məsnəvi, Füzuli yaradıcılığı üçün qəzəl səciyyəvi olduğu kimi, Məhsəti Gəncəvi yaradıcılığı üçün də rübai səciyyəvidir. Məhsəti Gəncəvinin həyatı, yaradıcılığı haqqında geniş məlumat yoxdur, lakin əsrlərin süzgəcindən keçib dövrümüzə qədər gələn şeirlərindən aydın nəticəyə gəlmək olur ki, Məhsəti Gəncəvi lazımi təhsil görmüş, şeir texnikasına dərindən bələd, bədahətən şeir demək qabiliyyətinə malik olan bir şairə kimi tanınmışdır. Məhsəti Gəncəvi şeirləri – rübailəri indi də sevilə-sevilə oxunur. Şairənin əsərlərinin çox maraqla oxunmasının səbəbi məzmunla yanaşı, poetik tələblərə cavab verməsidir. Nəzərdə tutulan məzmunu ifadə edəcək müvafiq söz seçimi, qafiyə zənginliyi Məhsəti şeirinin əsas xüsusiyyətidir ki, yaddaqalmanı asanlaşdırır. Nümunə kimi, aşağıdakı rübaini nəzərdən keçirmək olar: Bu dünya bir qızıl kuzəyə bənzər, Suyu gah şirindir, gah da ki, zəhər Çox da öyünmə ki, uzundur ömrün, Əcəl köhlənində hazırdır yəhər. 28
Göründüyü kimi, rübaidə, insan həyatının keşməkeşliyini ifadə edən məzmun oxucunun diqqətini cəlb edir. İşlədilən sözlərin sırası, xüsusilə qafiyə təşkil edən, “bənzər”, “zəhər”, “yəhər” sözləri şeirdə qüvvətli ahəng yaradır. Doğrudur, şairənin rübailəri arasında hökmdarlara həsr olunmuş parçalar da var. Bir nümunəyə nəzər salmaq olar: Ey şahım, hamıdan üstün bilərək Bəxt atını sənə bəxş etdi fələk. Qızıl nallı atın batmasın deyə Yerlərə sərmişdir gümüş bir örpək. Məhsəti Gəncəvi haqqında aparılan tədqiqatlardan aydınlaşır ki, o, Sultan Səncərin sarayına yaxın olmuşdur. Şah məclislərinin birində Məhsəti də iştirak edir. Məclisin müəyyən anında şairə bayıra çıxır və qar yağdığını görür, qayıdanda şah havanın necə olduğunu soruşur, Məhsəti şahın sualına cavab olaraq yuxarıdakı rübaini deyir. Lakin Məhsəti şeirlərinin qəhrəmanları, əsasən papaqçı, dərzi, bənna, çörəkçi və s. kimi sənətkarlardır. Papaqçı sevgilim şövq ilə bayaq Tikirdi əlində atlazdan papaq. Hər papağa yüz-yüz afərin dedim, Dördünə biri də bəs idi, ancaq… Yaxud:
Çörəkçi yanında şagird olmuşam, Müəzzindən qabaq yandıraram şam. Oddan, sudan, undan qızıl çıxarıb, Xərabatda qızıl ələrəm axşam. Məhsəti Gəncəvi təsadüf etdiyi əhvalatla əlaqədar şeir deməyi bacaran, həm də dediyi şeirdə dərin fəlsəfi məna ifadə 29
edən bir şair olmuşdur. Nümunə kimi, aşağıdakı misraları nəzərdən keçirək: Ey ağııllı qoca, deyilsən naşı, Torpaq ələyənin cavandır yaşı. De yavaş ələsin, çünki bu torpaq, Pərviz bədənidir, Keyqubad başı. Bu rübainin fəlsəfi mənasını, ondan çıxan tərbiyəvi nəticəni təsəvvür etmək çətin deyil: insan həyat ünsürlərindən biri olan torpaqdan yarandığı kimi, öləndən sonra da torpağa qarışır, qoca cavanı, bilən bilməyəni, böyük kiçiyi, usta şagirdi öyrətməlidir. Bunlar heç vaxt köhnəlməyən, hazırda əməl olunması zəruri sayılan mənəvi tələb hesab olunur. Məhsəti Gəncəvi lazımi təhsil görmüş, poetik tələblərə dərindən bələd olan, ədəbiyyatda rəmzləşən ifadələri öz məqamında işlətməyi bacaran müqtədir bir sənətkar olmuşdur. Klassik ədəbiyyatda bədən üzvlərinin formasına görə
əski əlifbanın müxtəlif hərflərinə bənzədilməsinin rəmzləşdiyi məlumdur. Məhsəti Gəncəvi şeirlərində bu rəmzləri ustalıqla, sənətkarlıqla işlədir. Fikir aydınlığı üçün aşağıdakı şeir parçalarına baxmaq olar: O mim ləbindədir bu dodaqlarım, O gümüş qoynundur güllü baharım… İki ayrı canda bir ürəyik biz, Bilirəm qədrini, nadir mirvarım! “Mim” əski əlifbasında “m” hərfinin adıdır. İnsanda kiçik ağız gözəllik əlamətidir və m hərfinə bənzədilir. Yaxud:
O sərraf oğlunun aşiqiyəm mən, Eyn, şin və qafa vurğunam qəlbən. İnsanam, axır sin, nun, kaf deyiləm, Nə istər o süzgün baxışlı məndən? Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|