F. Köçərli adına
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
5
Azərbaycan klassik ədəbiyyatı yüksək bəşəri ideallar, təmiz, müqəddəs və xeyirxah hisslər xəzinəsidir. XII əsr Azərbaycan klassik ədəbiyyatının görkəmli nümayəndəsi, şeir məktəbinin yaradıcılarından biri olan Məhsəti Gəncəvi ədəbiyyatımızın inkişafında mühüm rolu olan sənətkarlardandır. Onun yazıb-yaratdığı dövrdən 905 il keçməsinə baxmayaraq şeirləri bu gün də sevilə-sevilə oxucularına zövq verir, dünyanın gözəlliklərindən ilham almağa çağırır. Məhsəti xanım Azərbaycan ədəbiyyatının çiçəkləndiyi bir dövrdə yaşamışdır. Bu dövrdə Nizami, Xaqani kimi dahi sənətkarlar yetişmiş, Mücrəddin, Əbül -Üla kimi şairlər yazıb-yaratmışlar. Təqribən 1113-cü ildə (bəzi mənbələrə görə 1089) Azərbaycanın qədim mədəniyyət mərkəzlərindən olan Gəncə şəhərində dünyaya göz açmış Məhsəti, uzun və səmərəli ömür sürmüş, müasiri dahi Nizami kimi mükəmməl təhsil almış, poeziya, fəlsəfə, musiqi, şahmat və başqa sahələrdə dövrünün kişi sənətkarlarından heç də geri qalmamışdır. Onun müxtəlif qaynaqlardan toplanmış 200-dən artıq rübaisi Orta əsrlər Azərbaycan renessansının klassik örnəkləri cərgəsində özünə əbədi yer tutmuşdur. Mütəfəkkir şairənin əsərləri əsrlər sonra da aktualdır, sevilə-sevilə oxunur. O, şeirləri, xüsusilə fəlsəfi dərinliyi ilə seçilən rübailəri ilə oxucularda həyata məhəbbət oyadır, onları nikbinliyə, dünyanın gözəlliklərindən ilham almağa çağırır. Məhsəti Gəncəvi xalqını tərki - dünyalıqdan, zahidlik və vaxtı keçmiş adət-ənənələrdən uzaq olmağa səsləyir. Məhsətinin tarixi şəxsiyyət olması, Ömər Xəyyamdan əvvəl və yaxud da sonra yaşaması haqqında bəzi məlumatlar var. Böyük Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin “Xosrov və Şirin” poemasının müqəddiməsində, sufi şair olan Fəridəddin Əttarın “İlahinamə” əsərində də Məhsətininin adı çəkilmişdir. İlk dəfə Mirabbas Mirbağırzadə XX əsrin 20-30-cu illərində Məhsətidən 6
söhbət açmış və bildirmişdir ki, şairənin anadan olma tarixi məhz “Əmir Əhməd və Məhsəti” dastanında verilmişdir. Məhsətinin 20 yaşı olduğu zaman Sultan Mahmud Səlcuqinin sarayı ilə əlaqəsi olmuşdur. Məhsəti lirikasının əsasını məhəbbət təşkil edir. Rübailərində humanizm, dünyəvilik, nikbinlik öz əksini tapır. Şairə məhəbbəti yüksək, nəcib bir hiss kimi ifadə etmişdir. Onun yaradıcılığında, şərq qadınının azad və xoşbəxt həyatı haqqında arzuları da əks olunmuşdur. Məhsətinin ən böyük nailiyyəti, bir ömür bahasına qazandığı ən başlıca xoşbəxtliyi budur ki, o, şairə olaraq əbədi dirilik, ölməzlik qazanmışdır. Məhsəti hüsnüylə, təravətli rübailəriylə, sətrəncdəki istedadıyla, musiqidəki səriştəsiylə, büründüyü şöhrət və diqqət haləsiylə tarix içində, doğrudan da, xanımlar xanımı kimi ucalmışdır. İlk dəfə olaraq Səhab Tahiri tərəfindən Məhsətinin müxtəlif mənbələrdən rübai, qitə və qəzəlləri toplanmış və 1957-ci ildə 200-ə yaxın şeir parçasından ibarət divanını tərtib etmişdir. Məhsəti tərəqqidə olan, intibah havasıyla nəfəs alan, əlvan, səs-küylü, get-gəli bol, bazarları rəvaclı, mədəni yüksəlişin qanadlarında ucalan Gəncədə yaşadı. Bu şəhərdə hörmət - izzət, sevgi də gördü, təntənəli yığıncaqlara dönə - dönə qonaq da çağırıldı, qonşu ölkələrin şəhərlərinə hörmətli mehman, şair kimi səfərlərə də çıxdı. Dostlarla, pərəstişkarlarla əhatə olundu, həyatın dadlarından, zövqlərindən bəhrələndi. Bu intibah şəhərində Məhsətinin başçılıq etdiyi şairlər məclisi də vardır. Azərbaycanın poetik məclislərindən danışarkən bu şairlər yığnağının adı ilkin anılmalıdır. Rəziyyə Gəncəvi, Doxtəre – Səti, Doxtəre – Salar, Doxtəre Gavə, Doxtəre – Xətib... Gəncədə Məhsətiylə yanaşı qələm çalırdılar və bu, tək ədəbiyyat tariximiz üçün deyil, həm də ümumən ictimai həyatımızın dünənindəki işıqlı, mədəniyyət baxımından vacib bir hadisənin dərki üçün vacibdir. Məhsəti özü şəhər mədəniyyətinin elçisi olan kimi,
7
onun rübailəri də əsil şəhər poeziyası, Azərbaycan ədəbiyyatı nümunələri idi. Ədəbiyyatşünasların fikrincə şəhər həyatının, şəhər mədəniyyətinin əsasını təşkil edən əsnaf təbəqəsini – sənət və peşə sahiblərini klassik şeirimizdə Məhsəti səmimiyyəti və Məhsəti qüdrəti ilə öyən ikinci sənətkar yoxdur. O, yaradıcılığının böyük bir hissəsini məhz bu zümrəylə bağlayaraq sənətkarlardan ibarət zəngin obrazlar yaratmışdır. Məhsəti irsinə bu prizmadan baxarkən onun əsil sənətkar böyüklüyünü anlayırıq və ədəbi hünərinin mahiyyətini dərk edirik. Məhsəti o sənətkarlarımızdandır ki, poetik yadigarlarının bəxtinə sərhədlərdən çıxmaq, ölkələr aşmaq və hər yerdə də qonaq kimi deyil, doğma kimi qarşılanmaq düşür. Məhsəti rübailərinin benqal dilinə tərcümə edən Bitoşok Bhottoçarco yazırdı: “Şeirlər orta əsrlərin müsəlman Şərqi şəraitində, yəni qadınların hələ çadra altında gəzdiyi bir şəraitdə yazılsa da, bugünkü həyatla səsləşir. Məhsəti xanım Gəncəvi dərin lirik və fəlsəfi düşüncələrin məhsulu olan bu rübailərini bizim üçün qoyub getmişdir”.
Ədəbiyyat tariximizin bu mübariz, bənzərsiz şairəsi Məhsətinin rübailərinin əksəriyyəti məhəbbətə həsr olunmuşdur. Bu rübailərdə sevən bir qəlbin həyəcanlarını, saf və real bir eşqin ifadəsini görürük. Dərin mənalı rübailəri Yaxın Şərqin hər tərəfinə yayılaraq, Məhsətinin həyatı, yaradıcılığı və şeirləri əsasında “Məhsəti və Əmir Əhməd” adlı dastan yaranmışdır. Məhsəti ilə Gəncə xətibinin oğlu Əmir Əhmədin müşairəsi əsasında yaranan bu dastanın əlyazması nadir nüsxə olmaqla XV əsrdə yazılmışdır. Məhsəti və Əmir Əhməd dastanından çıxış edən müəllif yazır: “Deyirlər ki, Gəncə şəhərində Məhsətidən yaxşı şətrənc oynayan yox idi”. Tarixi qədim olan şahmat oyununa Şərq ölkələrində, xüsusən qadınların hələ orta əsrlərdə maraq göstərdiklərini bilirik. Şərq qadınları şahmat oynamaqda yüksək istedad sahibi olmuşlar. Bu
Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|