F. Köçərli adına
Yüklə 1,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
14
Gəncəvinin Azərbaycan poetik fikrindəki bənzərsiz yerindən, ədəbiyyatımızın inkişafındakı xidmətlərindən, zəngin
yaradıcılıq axtarışlarından söhbət açarkən onun nə qədər istedadlı şəxsiyyət olduğunu görürük. Yaxın Şərqdə bir-birindən az zaman fərqi ilə iki böyük rübai ustası yetişdi: İran şairi Ömər Xəyyam və azərbaycanlı Məhsəti Gəncəvi. Məhsəti nəinki Xəyyamdan rübai estafetini qəbul edib ləyaqətlə davam etdirmişdir, həm də onu məna və məzmun baxımından zənginləşdirmiş, ona türk ruhu və intonasiyası gətirmiş, yeni lirik obrazlar, poetik təsvirlər, ürəkaçan deyimlərlə zənginləşdirmişdir. Elə buna görə də, o, Xəyyam ilə yanaşı, öz rübai məktəbini yaratmış, dünya lirik şeir dəftərinə öz imzasını qoymuşdur. Təsadüfi deyildir ki, doqquz yüz ilə yaxın bir müddət ərzində Məhsətinin əsərləri müxtəlif qaynaqlarda qoruna-qoruna bizə gəlib çatmışdır. Yüksək sənətkarlıq örnəyi olan bu poetik dördlüklər ilk dəfə Almaniyada ədəbiyyatşünasların diqqətini cəlb etmişdir. Görkəmli şərqşünas Helmut Ritterin ardınca Frits Meyer Məhsəti irsini toplayaraq alman dilinə tərcüməsi ilə birgə çap etdirmişdir. Lakin keçən əsrin 60-cı illərindən sonra Azərbaycanda Məhsəti irsinin çağdaş elmi səviyyədə öyrənilməsi, tərcüməsi və nəşri böyük vüsət almışdır. Məhsətinin birbaşa varisi, Gəncə ədəbi mühitinin yetirməsi, xalq şairi Nigar Rəfibəylinin tərcümələri ilə Məhsəti rübailəri Azərbaycanda daha da populyarlaşmış, bu böyük sənətkar haqqında bir sıra elmi və bədii əsərlər yazılmışdır. Məhsəti Gəncəvinin 900 illik yubileyinin YUNESKO xətti ilə beynəlxalq səviyyədə qeyd edilməsi Azərbaycanda ədəbi – mədəni irsimizə nə qədər yüksək qayğı və diqqət göstərilməsinin birbaşa sübutudur. Məhsəti Gəncəvi XII əsr Azərbaycan şeirinin tarixində şərəfli bir yer tutmuşdur. Məhsəti Azərbaycan və Şərq ədəbiyyatının intibah dövründə yaşayıb. Həmin dövrdə Şərqin
15
ədəbi səmasında Nizami Gəncəvi, Əfzələddin Xaqani kimi dahi sənətkarlar şəfəq saçıb, Əbülüla Gəncəvi, Fələki Şirvani və Mucirəddin Beyləqani kimi görkəmli şairlər yaşayıb – yaradıb. Bu bir həqiqətdir ki, orta əsrlərdə qadın hüquqlarının məhdudlaşdığı bir dövrdə Məhsəti Gəncəvi kimi istedadlı şairənin yetişməsi özlüyündə əhəmiyyətli hadisə idi. Parlaq şəxsiyyətləri ulduzlara bənzədənlər çox haqlıdırlar. Sönmüş ulduzların işığı yüzillər, minillər boyu insanlara çatmaqda davam edir. Məhsəti kimi ulduzların da işığının bizlərə gələn yolu alışdığımız təqvimlərlə, saatlarla deyil, işıq illəri ilə ölçülə bilər. Məhsəti Gəncəvinin bizə gəlib çatan şeirləri göstərir ki, o, ərəb, fars dillərini, Şərq poetikasının incəliklərini gözəl bilib. Şərq poetikasının incəliklərini mükəmməl mənimsəyib. Əsərlərində işlətdiyi bədii vasitələr göstərir ki, o, yüksək istedada, incə zövqə və dərin mütaliəyə, geniş dünyagörüşünə sahib olub . XII əsr Azərbaycan şeirinin tarixində Məhsəti Gəncəvi şərəfli bir yer tutur. Məhsətinin rübailəri içərisində ayrı-ayrı peşə sahiblərinin tərənnümünə həsr olunmuş bir sıra şeirlər vardır. Qeyd etmək lazımdır ki, bu şeirlər Yaxın Şərq ədəbiyyatında Məhsətidən əvvəl də məlum idi. Ayrı-ayrı sənət və peşə sahiblərinin ədəbiyyata gətirilməsi, onların əməyinin hər hansı şəkildə olursa-olsun, tərənnüm olunması, şübhəsiz, humanizmin, eləcə də intibahın təzahür formalarından biri sayılmalıdır. Düzdür Məhsəti rübailərində, məsələn, Nizami əsərlərində olduğu kimi sadə zəhmət adamlarının əməyi öz geniş əksini tapa bilmir. Məhsəti əmək adamlarının yadda qalan ümumiləşdirilmiş obrazlarını yaratmır. O, rübai kimi son dərəcə kiçik həcmli şeirlərdə belə bir vəzifənin öhdəsindən gələ bilməzdi. Lakin bununla belə Məhsətinin rübailərindən bəzilərində əmək adamlarından danışılması, onlara məhəbbət izhar olunması heç də təsadüfi deyildir. Məhsəti rübailəri ilə və 16
eləcə də bütünlükdə öz poeziyası ilə göstərilir ki, o, hər hansı konkret bir papaqçıya, torpaqələyənə və s. deyil, ümumiyyətlə, sadə zəhmət adamlarına aşiqdir, onlara məhəbbət bəsləyir. Ey sarvan, səfərə vermisən qərar, Məni qoyub getmə, üzgün canım var Sənin dəvələrin adi yük çəkir, Qəm yükü çəkirəm, məni də apar. Şairənin bir qisim rübailərində aşiqin vüsal dəmlərində keçirdiyi sevinc hissiləri əks olunur. Şeirlərində insan gözəlliyinin geniş təsviri onun həyata bağlılığını və humanizmini göstərən cəhətlər hesab olunur. Səmimi duyğuların ifadəsi olan bu rübailərdə incə həyat məqamları gülümsəyir. Şərq intibahının bir çox nümayəndəsi kimi Məhsəti də öz əsərlərində insanı, onun duyğularını müdafiə edib. Təmiz insani münasibətləri quru ehkamlara, tərki-dünyalığa və riyakarlığa qarşı qoyub. Əsrarəngiz məhəbbət nəğmələri yaradıb. Məlumdur ki, insanın nəcib istək və arzularının qarşısına hasar çəkmək mümkün deyil. O, gec-tez hər cür sədləri aşaraq qurtulacaq. Məhsəti Gəncəvinin sözü XII yüzildəki kimi bu gün də təravətlidir. XXI əsrin yüksəkliyindən görünən böyük həqiqət odur ki, bu gün dünyaya meydan oxuyan heç bir xalqın o əsrdə Məhsəti böyüklükdə şairəsi olmayıb. Doqquz əsrdir Məhsətinin hər biri çiçək kimi sevimli, həyat şövqü ilə dolu rübailəri nəsil-nəsil insanlarımızın zövqünü oxşayır, ruhunu təzələyir. Onun o çağkı yolu Gəncədən İrana, Orta Asiyaya qədər uzanırdı. Yazdığı, danışdığı dillər də türkcəydi, farscaydı, ərəbcəydi. Bu gün Məhsətinin izi dünyanın hər qitəsindədir, rübailəri ingiliscə, almanca, fransızca, italyanca ... danışır və hələ çox dillərdə də danışacaq. Bəli, Məhsəti real tarixi şəxsiyyət olub, yüksək poetik istedad sahibi olmuşdur. Məhsəti Gəncəvi sənət qüdrətinin böyüklüyü ilə Avropanın yaradıcı qadınlarından çox-çox yuxarıda dayanır. Onun qadın azadlığı Yüklə 1,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|