Fənn: reologiyanin əsaslari müəllim: dosent. F. R. Zeynalova

69 

 

 

Dozalaşdırmanın  iki  üsulu  var:  həcm  və  kütləyə  görə.  Həcmi  dozalaşdırma  zamanı 

məhsulun  reoloji  xassələri  və  qəlibin  doldurulma  üsulu  prosesi  və  maşının  quruluşunu 

müəyyənləşdirir, kütlə üzrə dozalaşmada isə ikinci dərəcəli əhəmiyyət kəsb edirlər. Buna görə də 

plastik-özlü kütlələrin dozalaşdırılması misalında ancaq birinci üsulu nəzərdən keçirəcəyik. Həcmi 

dozalaşdırma  metodunu  ümumi  şəkildə  məhsulun  müəyyən  miqdarının  ölçülməsi  və  taranın 

doldurulması  kimi  təsəvvür  etmək  olar.  Bir  taraya  bir  neçə  komponenti  dozalaşdırmaq  olar. 

Məhsullar axıcı olmadığına görə, onların maşının işçi orqanına verilməsini təzyiqli navalçaların və 

ya kürəklərin, nasosların və ya porşenli şprislərin köməyi ilə məcburi həyata keçirilməlidir.  

Dozalaşdırıcı qurğuların layihələndirilməsi zamanı, adətən, məhsulun axma dinamikası və 

onun  reoloji  xassələri  ilə  kinetik  hesablamaları  əlaqələndirmədən,  qidalandırıcı  qurğuların 

kinematikasına  əsaslanırlar.  Qabın  plastik-özlü  məhsulla  doldurulması  qeyri-stasionar  prosesdir. 

Məhsul qaba yaxınlaşaraq deformasiyaya uğrayır və onda hərəkət edir, qabarmış səthə malik olur. 

Qapağa və ya qabın dibinə yaxınlaşdıqca, məhsulun sürəti zəifləyir və boşluğun küncləri dolmağa 

başlayır. Proses ovaxt bitmiş hesab olunur ki, qabın bütün həcmi məhsulla dolmuş olsun. Bu təzyiq 

üçün  lazım  olanlar  aşağıdakılardan  ibarətdir:  yerli  müqavimətlərdə  itkilər  –  qabın  girişində  qəfil 

sıxılma  р

Y

;  qabın  uzunluğu  boyunca  hərəkət  zamanı  itkilər    р

UZ 

təzyiq;  qabın  tam  dolması  üçün 

lazım olan itkilər р

SX  

(bütün künclər məhsulla dolanda onu qapağın mərkəzində müəyyən edirlər).  

Qabın  dolma  müddəti  adətən,  məlumdur.  Buna  görə  də  əsas  kəmiyyət  kimi  tam  təzyiq 

götürülə bilər, hansı ki, bu təzyiq qabı verilmiş zaman aralığında doldurmaq üçün onun qarşısında 

yaradılmalıdır.  Əgər  təzyiq  normadan  artıqdırsa,  onda  məhsul  sıxılır,  onun  qalınlığı  artır,  bu  da 

kütlə  miqdarının  artmasına  gətirib  çıxarır.  Təzyiq  kifayət  qədər  olmadıqda,  kütlə  miqdarı  

müəyyənləşdirilmiş qiymətdən az olur. 

Beləliklə, formaya daxil olarkən tam optimal təzyiq р, Pa: 

 

р = р

Y

 + р

UZ

 + р

SX    

  

 

 

(5.14) 

 

təşkil edəcək. Ümumi təzyiqin tərkib hissələri aşağıdakı kimi hesablanır: 

                             

                               

56

,

0

86

,

0

4

,

0

0

2

w

d

A

py

e







; 

 

 

           (5.15) 

                                    

nisbiw

ld

С

рuz





ef

1

e

1





;                                                    (5.16) 

                           

*

sx

10

aw

D

р





,   

 

 

                        (5.17) 

 

---

70 

 

 

burada: А

2

, С

1

, D – empirik əmsallar; 

l,  de  –  dozatorun  uzunluğu  və    en  kəsiyinin  diametrinin  ekvivalenti  эквивалентный 

диаметр поперечного сечения; 

w – dozatorun orta dolma sürəti, m/s; 

w

*

 – məhsulun dozatorda hərəkətinin orta sürətindən asılı olan kinematik əmsal; 

а  –,  dozatorun  enkəsiyinin  sahəsi  F,  m,  onun  forması  və  boşluqlarının  dolma 

xüsusiyyətlərindən asılı olan  həndəsi əmsal, sonuncusu а

*

 kəmiyyəti ilə ifadə edilir. 

                           w

*

 = w + 0,004,   

 

 

                           (5.18) 

                        

               a = 56 (F · 10

2

)

2,5

 + a

*

. 

 

 

                                        (5.19) 

 

Deformasiyanın  gərginlik  həddi  və  effektiv  özlülük  cədvəldən  götürülür  və  ya  təcrübi 

qiymətlər əsasında hesablanır. 

 

MÜHAZİRƏ  12 

 

REOMETRİYA VƏ  SÜD SƏNAYESİ 

 

      Süd məhsullarının yerdəyişmə, sıxılma və səthi 

Xarakteristikaları 

 

Plan: 

 

1.Maye sistemlərin yerdəyişmə xarakteristikaları. 

2.Südün özlülüyü. 

3.Qatılaşdırılmış südün özlülüyü 

4.Turşüdulmuş süd məhsulların ızlülüyü. 

5.Kərə yagın özlülüyü. 

6.Bərk cisimlərin yertdəyişmə xarakteristikaları. 

7.Pendirin yerdəyişmə xassələri. 

 

Məhsula tətbiq olunan qüvvə və ya gərginliyin növünə görə reoloji xassələri bir-biri ilə 

bağlı olan üç qrupa bölmək olar. Yerdəyişmə xassələri deformasiya, toxunma gərginliyinin təsiri 

---