FəXRƏDDİn cəFƏrov

Əlavə olaraq 49,  50,  52,  60 və 70 №-li  teleqramların  surətini 
də  təqdim edirəm.
İrandakı  Azərbaycan  Respublikası  Diplomatik  Nümayən- 
dəsi-(imza)".l.
1918-1920-ci  illərdə  erməni  daşnaqları  Şərurda  76, 
Vedibasarda  118,  Dərələyəzdə 74 kəndi, Əlincəçay və Gilançay 
boyunca  80-dən  artıq  kəndi  yerlə  yeksan  etmiş,  yandırmış  və 
əhalisinin  çoxunu  qırmışdır.  2.
Ərzurumda  nəşr  olunan  "Kaf  dağı"  adlı  qəzet  Türkiyə 
qaynaqlarına  əsaslanaraq  məlumat  vermişdir  ki.  1918-1921-ci 
illərdə  Naxçıvan  bölgəsində  ermənilər  tərəfindən  73.727  nəfər 
azərbaycanlı ən  vəhşi formada  öldürülmüşdür.3.
1918-1920-ci  illərdə  ermənilərin  Naxçıvan,  Şərur-Dərələyəz 
və  Ordubad  bölgələrinə  hücumları  müdafiəsiz  dinc  əhalini 
qırmaq  məqsədi  güdən  fasiləsiz müharibə xarakteri  almışdır.
Çoxsaylı  tarixi  sənədlər  şahidlik  edir  ki,  1905-1907,  1918- 
1920-ci  illər  Qafqazda  öz  tarixi  etnik  ərazilərində  etnik 
təmizləmə  və  soyqırımı  siyasətinə  məruz  qalan  milyonlarla 
azərbaycanlı  kütləvi  surətdə  qətlə  yetirilmiş,  dədə-baba 
torpaqlarından  deportasiya olunmuşdur.
'  Təəssüf ki,  1988-ci  ildən  başlayan  əsassız  Dağlıq  Qarabağ 
münaqişəsi,  Azərbaycan  ərazilərində  meydan  sulayan  erməni 
irticası və bu  irticanın qurbanı  olan günahsız Azərbaycan əha­
lisinin  acı  iztirabları  keçmiş  SSRİ  rəhbərliyinin  və  sivil  dün­
yanın  biganə  sükutu  ilə  qarşılandı.  Belə vəziyyətdən  ruhlanan 
və  istifadə  edən  ermənilər  azərbaycanlılara  qarşı  soyqırım 
siyasətini  və  bir-birinin  ardınca  misli  görülməmiş  tarixi  ci­
nayətlərini  həyata keçirməyə  müvəffəq  oldular.
X X   əsrin  80-ci  illərinin  axırlarında,  yəni  1988-ci  ildə  Azər­
baycan  xalqına  qarşı  genosidin  yeni  dövrü  başlandı.  Yaxşı 
planlaşdırılmış,  amansız  və  cinayətkar  tədbir  həyata  keçiril­
mişdir.  Erməni  ekstremistlərinin  azğın  quldur  dəstələri  Ermə- 1 2 3
1.  Nax.  MRDA.  f.314.  siy.5a.  iş.71.  vər.105-106.
2.  "Naxçıvan",  İctimai-siyasi,  ədəbi-bədii,  elmi-publisistik jurnal.  №  5. 
Nax.  2001.  səh.41.
3.  Yenə  orada, səh.  42.
29

---

nistanda  yaşayan  200  min  nəfərdən  çox  azərbaycanlını  tarixi 
torpaqlarından  qovdu.  Sovet  ordusu  əsgərlərinin  köməyi  ilə 
həyata  keçirilən  bu  əməliyyatda  300-dən  artıq  azərbaycanlı 
həlak oldu. Təkcə Ermənistanın Quqark rayonunun  Gözəldərə 
kəndində  21  azərbaycanlını,  o  cümlədən  6  qadm,  3  uşağı 
ermənilər  öldürmüşlər.  1988-ci  ilin  dekabrında demək  olar  ki, 
Ermənistanda  yaşayan  bütün Azərbaycan  türkləri  evdən-eşik­
dən  didərgin  salınmış,  var-yoxdan çıxarılmışdır.
X X   əsrin  90-cı  illərində  onlar  üçüıı  yaradılmış  şəraitdən  is­
tifadə  edən  Ermənistan  hakimiyyət  dairələri  Azərbaycana,  o 
cümlədən  Naxçıvana  qarşı  öz  ərazi  iddialarını  artıq  müharibə 
yolu  ilə  genişləndirmək  qərarına  gəldilər.  Qaynar  nöqtələrdən 
biri  də  Naxçıvan  oldu.  1990-cı  il  yanvar  ayının  19-dan  20-nə 
keçən gecə Sovet qoşunlarının  Bakıya hücumundan  8 saat əvvəl 
Sovet  qoşun  birləşmələri  ilə  birlikdə  erməni  silahlı  dəstələri 
Naxçıvan  MR  Şərur rayonunun Sədərək  kəndinə  hücum  etmiş, 
qan  tökülmüş  və bir çox tikinti  obyektləri  dağıdılmışdır.
20  yanvar  1990-cı  il  tarixli  "Şərq  Qapısı"  qəzetində  dərc 
olunmuş  məlumatda  yazılır:  "...Artıq  2  gündür  ki,  xəyanətkar 
və təcavüzkar ermənilər Naxçıvan müstəqil respublikasının  Sə­
dərək  kəndini  aramsız olaraq  raket,  top atəşinə tuturlar.  Doğ­
ma  torpağımızı  qorumağa  qalxan  oğullarımız düşmən  hücum­
larını  dəf  edirlər.  Ermənilər  Sədərək  şərab  zavodunu,  mebel 
sexini,  yeni  qəsəbəni  və  digər  obyektləri  dağıtmışdır.  Dünən 
günün  2-ci  yarısından  sonra  müdafiəçilərimiz  erməniləri  geri 
oturtmuşdur.  Doğma  torpaq  uğrunda  vuruşlarda  həlak  olan­
lar və yaralananlar vardır.  Aramsız döyüşlər  davam  edir."1
1990-cı  ilin  yanvar  ayında  Şərur  rayonunun  Kərki  kəndi  er­
məni quldurları  tərəfmdən işğal edildi.  Kərki kəndinin  130 azər­
baycanlı  ailəsi  öz  yurdlarından  didərgin  düşərək  Şərur  rayo­
nunda sığınacaq tapmışdır. Kənddəki evlər, əkin sahələri, məişət 
xidməti  obyektləri  erməni  təcavüzkarlarının  əlinə  keçmişdir. 
(Hal-hazırda  həmin  kənd  ermənilərin əlindədir -F.C.)
Ümumiyyətlə,  1990-1993-cü  illərdə  ermənilər  Sədərək  üzə­
rinə  14  dəfə  ağır  texnika  ilə  hücum  etmişdilər.  Sədərək  1990-
1:  "Şərq  qapısı"  qəzeti.  20 yanvar  1990-cı  il
30

---

1993-cü  illərdə  erməni  hücumlarına  məruz  qaldığı  günlərdə 
Naxçıvanın,  Şərurun,  Ordubadın,  Culfanın,  Şahbuzun,  Babə­
kin  mərd  oğulları  Sədərəyin  müdafiəsində  böyük  qəhrəmanlıq 
göstərmiş,  Sədərək  əhalisini  təklənməyə  qoymamışdır.
1990-1993-cü  illərdə  Sədərək  müdafiəsində  104  nəfər  şəhid 
olmuş, 489 nəfər yaralanmışdır.  Sədərəkdə  500-ə yaxm yaşayış 
evi,  inzibati  idarə  binaları  dağıntılara məruz qalmışdır.
Ümummilli  liderimiz  Heydər  Əliyevin  1998-ci  ilin  mart 
ayının  26-da  "Azərbaycanlıların  soyqırımı  haqqında"  fərmanı 
onun doğma xalqı qarşısında,  günahsız yerə öldürülənlərin ru­
hu  önündə  ən  böyük  xidmətlərindən  biridir.  Bu,  torpaqları­
mızın  işğalı,  xalqımızın  günahsız  yerə  qırılması,  yaşayış  mən­
təqələrimizin,  kənd  və  şəhərlərimizin  viran  edilməsi  proseslə­
rinə  tarixdə  ilk  dəfə  siyasi  qiymət  verməkdir.  Ümummilli  li­
derimiz  Heydər  Əliyevin  "31  mart  azərbaycanlıların  soyqırımı 
günü"  münasibətilə  Azərbaycan  xalqına  müraciətində  deyilir: 
"Soyqırım Azərbaycan  xalqına  böyük siyasi,  maddi  və  mənəvi 
zərbələr vurmuşdur.  Bütövlükdə X X  əsr ərzində 2  milyona ya­
xın azərbaycanlı deportasiya və soyqırımı siyasətinin  ağır nəti­
cələrini  öz  üzərlərində  hiss  etmişdir...  Bu  hadisələri,  onların 
dərslərini  unutmağa  bizim  haqqımız  yoxdur.  Tarixi  yaddaş- 
sızlıq  və  unutqanlıq  xalqımıza  baha  başa  gəlir.  Azərbaycan­
lılara  qarşı  törədilən  bu  ağır  cinayətləri  unutmamaq,  böyüyən 
nəsli  bədxah  qüvvələrə  və  onların  məkrli  niyyətlərinə  qarşı 
ayıq-sayıqlıq  ruhunda  tərbiyə  etmək mühüm vəzifədir."
Bəli, ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin qeyd etdiyi kimi, 
X X   əsrdə  ermənilərin  azərbaycanlılara  qarşı  törətdikləri 
soyqırımını xalqımız heç vaxt unutmamalıdır.  Ermənilərin X X  
əsrdə  törətdikləri  bütün  cinayətlər  alimlərimiz,  tarixçilərimiz 
və  ziyalılarımız  tərəfindən  olduğu  kimi  yazılmalı  və  müxtəlif 
dillərdə  çap  olunaraq  dünya  xalqlarına  ermənilərin  bu  iyrənc 
cinayətləri  çatdırılmalıdır.
31

---