Fikhu'l ebsat

 
8 
tək  bir  etiqad  üzərə  idilər.  Çünki  onlar  vəhyi  və  səhabə  olma 
şərəfini  idrak  etmişlər
13
.  Etiqadlarını  tək  bir  qaynaqdan,  vəhy 
qaynağından  aldılar.  Başqa  maddələr  ilə  bu  qaynağı  kirləmədilər. 
Buna görə də: Allaha həmd olsun İsimlər, Sifətlər, Qəza və Qədər, 
İman, Səhabələr və s. məsələsində ixtilaf etmədilər. Ümmətin sonra 
gələn  Sələfləri  və  imamları  da  ehsan  üzərə  onlara  tabe  oldular. 
Bütün  bu  imamların  etiqadları  səhabə  və  ehsan  ilə  onlara  tabe 
olanların etiqadlarının eynisidir. Bu da Kitab və Sünnətin gətirdiyi 
etiqaddır
14
.  Ümmət  tərəfindən  qəbul  olunan  heç  bir  alimin 
Peyğəmbərin – sallallahu aleyhi və səlləm – ən kiçik bir sünnəti olsun 
müxalif  olması  mümkün  deyildir.  Çünki  onlar  Peyğəmbərə  – 
sallallahu aleyhi və səlləm – ittibanın vacib olduğu və Rəsulullahdan 
– sallallahu aleyhi və səlləm –  başqa  hər  kəsin sözünün  qəbul  və  rəd 
edilə  biləcəyi  üzərində  yəqin  idilər.  İmam  Məlik  –  rahmətullahi 
aleyhi  -  deyir  ki:  “İmamlar  bidət  yoluna  deyil  ittiba  yoluna  tabe 
oldular.  Onlar  özlərinə  nümunə  Peyğəmbəri  –  sallallahu  aleyhi  və 
səlləm  –  seçdilər.  Bir  qul  Allahın  əzabından  ancaq  bu  iki  şey  ilə 
qurtula  bilər.  Allahı  birləmək  və  göndərdiyi  elçiyə  uymaq. 
Müsəlman  Allah  və  Rəsulunun  hökmündən  başqa  hökm  qəbul 
etməz”.  Allah  və  Rəsulunun  əmr  və  xəbərlərini  tətbiq  etmək  və 
təsdiq etmək üçün şeyxindən, imamından və ya böyük qəbul etdiyi 
kimsələrdən  izn  alamağa  lüzum  görməz.  Qulun  Rəbbinin 
hüzuruna  –  şirk  xaric  –  bütün  günahlarla  getməsi  belə  bir  şeylə 
getməsindən daha xeyirlidir. Müsəlmanın üzərinə düşən səhih bir 
hədis  eşidər  eşitməz  onu  sanki  Peyğəmbərin  –  sallallahu  aleyhi  və 
səlləm  –  dilindən  eşitmiş  kimi  həmən  qəbul  edər.  Yoxsa  onun 
məzhəbinə  uyğun  deyildir  deyə  bu  dəlilləri  təvil  və  rədd  etməz. 
Əksinə  başqalarının  sözləri  dəlilə  uymadığı  zaman  rədd 
edilməlidir.  Vacib  olan  xəbər  verdiyi  şeyləri  təsdiq  edərək,  əmr 
etdiklərinə uyaraq, qadağalarından çəkinərək və Allaha onun kimi 
ibadət edərək tam mənasıyla Rəsulullaha – sallallahu aleyhi və səlləm 
                                                
13
 Miftahus Saadət 22-23.  
14
 Fətava 5/525.  

---

 
9 
– təslim olmaqdır. Necə ki, Lə İləhə İlləlah şəhadətinin tələb etdiyi 
Allahı  Rububiyyətində,  Uluhiyyətində,  İsim  və  Sifətlərində 
birləməkdirsə,  Muhəmmədur  Rəsulullah  şəhadətinin  tələb  etdiyi 
də budur. Peyğəmbərə – sallallahu aleyhi və səlləm – ittiba və təslim 
olmağın ən mükəmməl şəkili budur.  
İmamlar  etiqadda  ittifaq  etmişlər.  Sələf  imamlarının  etiqadları 
barəsində  bir  çox  kitablar  yazılmışdır.  Hər  biri  də  Peyğəmbərin  – 
sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  sünnətinə  etimat  etdiklərini  göstərir. 
Onlar  daima:  Mənim  məzhəbim  Quran,  Sünnə  və  səhabələrin 
fəhmidir” deyərdilər. Onlardan biri deyir ki: “Etiqad – nə məndən, 
nə  də  məndən  daha  böyüklərdən  alınmaz.  Əksinə  Allah  və 
Rəsulundan  –  sallallahu  aleyhi  və  səlləm  –  alınır.  Quranda  olan  və 
ümmətin  Sələfinin  üzərində  ittifaq  etdiləri  Buxari,  Müslim  kimi 
səhih  hədislərdə  gələn xüsuslara  iman  etmək  vacibdir”
15
.  Sünnət - 
imamlardan  birinin  məzhəbinə  uymaqla  deyil,  Quran  və  Sünnətə 
uymaqla  gerçəkləşir.  Kim  ki,  Mən  fiqhdə  Şəfiiyəm,  etiqadda 
Əşariyəm  deyərsə  açıq  bir  şəkildə  ziddiyətə  düşmüşdür.  Çünki 
İmam  Şəfii  –  rahmətullahi  aleyhi  -  heç  bir  zaman  Əşari  deyildir. 
Həmçinin  fiqhdə  Hənəfi  olub,  əqidədə  Mətrudi  olan  da  açıq  bir 
ziddiyətdədir.  Çünki  İmam  Əbu  Hənifə  –  rahmətullahi  aleyhi  -  heç 
bir zaman Mətrudi olmamışdır. Kim Quran, Sünnə və icmaya tabe 
olarsa  o  imamlardan  birinə  uymasa  da  belə  Əhli  Sünnə  Vəl 
Cəmaatdır.  Ona  görə  də  etiqadi  məsələrdə  imamlar  kimsəni  hər 
hansısa  məzhəbə  çağırmazdılar.  Onlardan  biri  deyir  ki:  “Həyatım 
boyu bu ana qədər Usulud Dində insanları Hənbəli, (Hənəfi, Şəfii) 
və s. Məzhəblərə çağırmadım. Əksinə ümmətin Sələfinin üzərində 
ittifaq  etdikləri  xüsuslara  çağırdım”
16
.  İbn  Teymiyyədən  – 
rahmətullahi  aleyhi  -  bir  nəfər  etiqadı  Şəfii  məzhəbinə  görə  xəbər 
verməsini  istədi.  Şeyx:  “Bu  barədə  Şəfii  məzhəbi  digər  imamların 
məzhəbləri ilə  eynidir.  İmamların  məzhəbləri isə  səhabə  və  ehsan 
üzərə  olanlara  tabe  olan  Tabiinin  məzhəbidir  ki,  onlar  da 
                                                
15
 “Təzkiratu Huffaz” 3/1132, “Tabaqatuş Şafiiyyə” 4/8-16.  
16
 İbn Teymiyyə “Məcmuul Fətava” 3/161.  

---

 
10 
məzhəblərini Kitab və Sünnətdən almışlar. Bu müzakirə əsnasında 
ondan:  “Sən  İmam  Əhmədin  –  rahmətullahi  aleyhi  -  etiqadını 
daşıyırsan”  deyə  soruşurlar.  Şeyx:  “Bu  imamlar  və  ümmətinin 
Sələfinin  Peyğəmbərdən  aldıqları  Muhəmmədin  –  sallallahu  aleyhi 
və səlləm – əqidəsidir”
17
.  
Peyğəmbərlərin  Də  Etiqadları  Birdir:  Bütün  bunlardan  dörd 
imamın  və  hətta  bütün  imamlar  və  ümmətin  fəqih  sələfinin 
etiqadlarının  eyni  olduğu  alnaşılır.  Çünki  onlar  eyni  qaynaqdan 
götürmüşlər  ki,  o  qaynaqda  Peyğəmbrimizdir.  Peyğəmbərimizin 
etiqadı  isə  digər  Peyğəmbər  qardaşlarının  etiqadları  ilə  eynidir. 
Şəriətləri  ayrı  olsa  da  belə  bütün  Peyğəmbərlərin  dinləri  birdir. 
Peyğəmbər – sallallahu aleyhi və səlləm – buyurdu: «Peyğəmbərlər ata 
bir  qardaşdılar.  Anaları  ayrıdır.  Dinləri  isə  birdir.  Mən  Məryəm 
oğlu  İsa  – əleyhissəlam –  a  ən  yaxın  olanam.  Çünki  mənimlə  onun 
arasında Peyğəmbər yoxdur»
18
. İmam Nəvəvi – rahmətullahi aleyhi - 
deyir ki: “Cumhur deyir ki, Peyğəmbərlərin iman və şəriət üsulları 
birdir. 
Onlar 
Tövhid  üsulunda 
müttəfiq  lakin  şəriətdə 
müxtəlifdirlər”
19
. İbn Həcər – rahmətullahi aleyhi - deyir ki: “Şəriətdə 
müxtəlif  olsalarda  dinlərinin  əsli  eynidir  mənasındadır”
20
.  Allah 
Qurani  Kərimdə  bir  çox  ayələrdə  bunu  açıqlamışdır:  “(Ya 
Rəsulum!)  Səndən  əvvəl  elə  bir  peyğəmbər  göndərmədik  ki,  ona: 
“Məndən  başqa  heç  bir  tanrı  yoxdur.  Buna  görə  də  yalnız  Mənə 
ibadət  edin!”  –  deyə  vəhy  etməyək”.  (əl-Ənbiya  25).  “Biz  hər 
ümmətə: “Allaha ibadət edin, Tağutdan çəkinin! – deyə peyğəmbər 
göndərmişdik.  Onlardan  bir  qismini  Allah  doğru  yola  yönəltmiş, 
bir qismi isə (Allahın əzəli elmi ilə) haqq yoldan azmalı olmuşdur. 
(Ey  müşriklər!)  Yer  üzündə  dolaşıb  görün  ki,  (peyğəmbərləri) 
yalançı  hesab  edənlərin  axırı  necə  oldu!”.  (ən-Nəhl  36).  “(Ya 
Peyğəmbər!)  Allah:  “Dini  doğru-dürüst  tutun  (qoruyub  saxlayın), 
                                                
17
 “Fətava” 3/170.  
18
 Buxari «Ənbiya» 48, Əhməd 2/437, Təbəri «Cəmiul Bəyan» 4/22,23,  
19
 Şərh Səhih Müslim 15/120.  
20
 Fəthul Bəri 6/489.  

---