23
Əbu Hənifə: “İman – Allahdan başqa ibadətə layiq haqq ilah
olmadığına, Onun tək olub şəriki olmadığına, mələklərinə,
kitablarına, Peyğəmbərlərinə, Cənnətə, Cəhənnəmə, Qiyamətə,
Qədərin Xeyir və Şərinə, heç kimsəyə öz əməlini yaratmaq
gücünün verilmədiyinə, Əməllərin bütünlüklə insanın istəyi
altında olmadığına, insanlar onlar üçün yaradılmış sonluğa və
onlar üçün nə təqdir olunmuşsa ona doğru hərəkət etmələrinə
şəhadət etməyindir“ dedi.
Əbu Muti: Əgər bunun hamısını qəbul edib, lakin hər bir şey
mənim öz istəyimlədir: “İstəyən iman etsin, istəyən kafir olsun”
ayəsinə görə: İstəsəm iman edərəm, istəsəm iman etmərəm”
deyərsə nə olar? Deyə soruşdum.
Əbu Hənifə: “O, kimsə iddiasında yalançıdır. Allahın: “Xeyr, bu
(Quran) bir öyüd-nəsihətdir! İstəyənlər ondan öyüd alar. Bununla
belə, Allah istəməsə, onlar əsla öyüd ala bilməzlər. Qorxub
çəkinməyə də, bağışlamağa da layiq olan ancaq Odur!”. (əl-
Mudəssir 54-56), “(Ey insanlar! Onu da bilin ki) Allah istəməsə, siz
(bunu) istəyə bilməzsiniz. (Ancaq Allah istəsə, istəyə bilərsiniz).
Həqiqətən, Allah (hər şeyi) biləndir, hikmət sahibidir!”. (əl-İnsan
30) ayətlərini görmürsənmi? O, ki qaldı: “Və de: “Haqq
Rəbbinizdəndir. Kim istəyir inansın, kim də istəyir inanmasın
(kafir olsun)". (əl-Kəhf 29) ayəsi Vaid (Təhdid, hədə) üçündür. O,
kimsə bu sözü ilə ayəni inkar etmədiyi üçün kafir olmaz. Ayənin
nazil olmasını rədd etməmiş, fəqət Təvilində (təfsirində) xəta
etmişdir.
Əbu Muti: Əgər bir kimsə başına gələn müsibətdən dolayı bu
sənə Allahdan olan bir imtahandır, yoxsa əməllərinə görə
olmuşdur” deyə soruşarsa. Bu Allahdan mənə olan bir imtahan
deyildir – deyərsə kafir olurmu?
Əbu Hənifə: Xeyr – dedi. Əbu Muti: “Nə üçün?” deyə soruşdu.
Əbu Hənifə: “Çünki Allah: “(Ey insan!) Sənə yetişən hər bir
yaxşılıq Allahdandır, sənə üz verən hər bir pislik isə özündəndir...”.
(ən-Nisa 79) buyurur. Yəni, pislik günahın səbəbilədir, mən də onu
24
günahın səbəbilə sənə təqdir etdim deməkdir. Necə ki, Allah
buyurur: “Sizə üz verən hər bir müsibət öz əllərinizlə qazandığınız
günahların (etdiyiniz əməllərin) ucbatındandır! (Bütün bunlara
baxmayaraq) Allah (günahlarınızın) çoxunu əfv edər”. (əş-Şura 30).
Yəni, günahlarınızın səbəbilədir. Necə ki: “Əgər Allah istəsəydi,
sizi (eynilə dində olan) tək bir ümmət edərdi. (Allah) dilədiyini
zəlalətə salar, dilədiyini isə doğru yola yönəldər. Sözsüz ki,
etdiyiniz əməllərə görə sorğu-sual olunacaqsınız”. (ən-Nəhl 93).
Lakin o, kimsə təvildə xəta etmişdir. “Bilin ki, Allah insanla onun
qəlbi arasındadır...”. (əl-Ənfal 24). Yəni, möminlə küfr arasına,
kafirlə iman arasına girər deməkdir (Yəni, onun istəyinə çatmasına
mane ola bilər).
İstitaa (Bacarıq, Qüdrət) Haqqında Söz
Əbu Hənifə: “İstitaa (bacarıq, güc) – insanın onun səbəbilə
günahları etməsidir. Həmçinin qulun xeyirli işləri etməsi üçündə
səbəbdir. Qul, Allahın onda xəlq etdiyi İstitaaya görə cavabdehlik
daşıyır. Hansıki ondan pis işlərə deyil, xeyirli işlərə sətf etməsini
əmr etmişdi.
Əbu Muti: “Əgər o: “Allah qullarını günah etməyə məcbur edir,
daha sonra onları günaha görə cəzalandırır - deyərsə necə cavab
verilir” deyə soruşdum.
Əbu Hənifə: O, kimsədən: Qul özü üçün fayda və zərər vermyə
qadir ola bilərmi? Deyə soruş. Əgər xeyr, çünki onlar itaət və
asiliklərdən başqa özləri üçün fayda və zərər (onun istəyi olmadan
baş verir) mövzusunda məcburdular” deyərsə, ona: Allah şəri
yaratdımı?” deyə soruş. O buna: “Bəli” deyərsə öz iddiasından vaz
keçmiş olar. Əgər: Xeyr” deyərsə, bu zaman de: “De: "Sığınıram
sübhün Rəbbinə! Yaratdıqlarının şərindən...”. (əl-Fələq 1-2) ayəsinə
görə kafir olur. Çünki bu ayə Allahın şəri yaratdığından xəbər
verir.
25
Əbu Muti: Əgər o: Siz, Allah küfrü və imanı dilədi (küfr və iman
Allahın diləməsi ilədir) demirsinizmi?” deyərsə və ona: Bəli, desək.
O, Yenə də: Allah: “Mütləq qüdrətindən qorxub çəkinməyə layiq
olan da, bağışlamağa qadir olan da Odur!”. (əl-Mudəssir 56)
buyurmurmu? Deyə soruşarsa və ona: Bəli, desək. O, da: Bu zaman
Allah küfrə layiqdirmi? (ona qarşı bu qədər küfrlər edilir)”
deyərsə, biz o kimsəyə qarşı nə cavab verə bilərik? Deyə soruşdum.
Əbu Hənifə: “O itaət etmələrini dilədiyi kimsələrin itaətinə
layiqdir, asilik etmələrini dilədiyi kimsələrin asiliklərinə isə layiq
deyildir”. Əgər o: Allah özünə qarşı yalan (şirk və küfr)
söylənilməsini diləmədi” deyərsə, ondan soruş: “Allaha qarşı iftira
(şirk, küfr) insan kəlamıdır, yoxsa yox? Əgər o: Bəli, deyərsə ona:
“Adəmə bütün şeylərin adlarını öyrədən kimdir?” deyə soruş.
Əgər o: “Allah” deyərsə ona: Küfr - kəlamdır, yoxsa yox?” deyə
soruş. Əgər o: “Bəli, deyərsə ona: Kafiri kim danışdırdı? (Ona
danışmaq imkanını, qüdrətini verən kimdir?)” Deyə soruş. Əgər o:
“Allah” deyə cavab versə öz fikrinə qarşı çıxmış olar. Çünki Şirk
kəlam növündəndir. Əgər Allah diləsəydi onlara şirk sözünü
danışdırmazdı. Əbu Muti: Əgər o: Bir kimsə istəsə edər, istəsə
etməz, istəsə yeyər, istəsə yeməz, istəsə içər, istəsə içməz” deyərsə,
ondan: Allah İsrail övladları üçün dənizi keçmələrini, Fironun
boğulmasını təqdir etmədimi? Deyə soruş. Əgər o: “Bəli, deyərsə
ondan: Ola bilərdimiki Firon dəstəsilə birlikdə Musanın -
əleyhissəlam - ardıyca getməsin, özü və dəstəsi suda boğularaq tələf
olmasınlar?” deyə soruş. Əgər: Bəli, deyərsə kafir olar, Xeyr –
deyərsə əvvəlki sözünə cavab vermiş olar. Bizə Əli İbn Əhməd,
Nusayr İbn Yəhyədən, o da Əbu Mutunin belə dediyini nəql etdi.
Əbu Hənifə deyir ki, bizə Həmməd, o da İbrahimdən, o da Əbu
AbdurRahmən Abdullah İbn Məsud - radiyallahu anhu – rəvayət
edir ki, doğru sözlü və doğruluğu təsdiq olunan Peyğəmbər –
sallallahu aleyhi və səlləm - bizə buyurdu: «Sizdən hər birinizin
yaradılışı anasının bətnində qırx gün nütfə
28
şəklində olaraq bir
28
Nütfə – məni mənasındadır. Nütfə bəzən də saf su adlanır.
Dostları ilə paylaş: |
