Firudin Ağasıoğlu, Yusif Bağırzadə Lidiya kralı Krez
Yüklə 332,13 Kb. Pdf görüntüsü
|
6 yazı çox aydın görünür, burada çizilmiş şəkil (№ 2) isə o biri üzdəki şəkilə nisbətən yaxşı seçilmir. Konturları aydın çizilən şəkildə bir gələnəksəl ritual təsvir olunmuşdur. Bu ritual törəni üçün öküzün kəsilmiş başı masa- nın üzərinə sərilmiş dərisinin üzərinə qoyulmuşdur. Sağ və sol tərəfdə duran iki adam da əllərindəki çaxır qədəhlərini masanın üzərinə qoymuşlar: Təsvir olunan belə bir səhnə haqqında Lukian Samosat- lının (125-190) «Toksaris və ya dostluq» adlı yazısında və Babəklə bağlı bir bəlgədə vardır. Lukian saqalarda (skitlərdə) dostluğa böyük dəyər verildiyini təsvir etmək üçün Toksarla Mnesippin söhbətini verərkən Toksar saqalarda «qardaşlaşma» gələnəyini xırdalıqlarına qədər açıqlayır və örnək üçün özünün də iştirak etdiyi bir əhvalatı danışır. Çox uzun olan bu hekayə əslində yunan dilində qələmə alınmış Oğuznamə parçalarından 7 biridir. Toksarın danışdığı hekayədə birinə yardım etmək istə- yən saqa igidləri kəsilmiş öküz dərisi üzərində andiçmə törəni keçirirlər. Burada həm də söylənir ki, dostluğu hər şeydən üs- tün tutan saqalar dostluğu himayə edən iyəni Korak adlandırır və bunun da yunan dilinə tərcüməsi «dostluğu qoruyan tanrı» anlamı daşıyır. 2
Eyni olayı Babək başçı seçiləndə ona qoşulan döyüşçülər təkrar edirlər, onlar da kəsilmiş öküz dərisi üzərində and içir- lər. Beləliklə, hər iki halda saqa (oğuz) gələnəyi yuxarıdakı daş üzərindəki təsvirə uyğun gəlir.
2 AИОСK, 1990, 137-145. 8 Daşın o biri üzündəki görüntünü böyüdəndə bu mənzərəni görmək olur: Sağ və sol tərəfdə əlində qılınc tutmuş iki adamın rəsmi var. Ortada isə beş bölümə ayrılmış tikinti meydanı təs- vir edilmişdir. Buradakı adamların əlində tikintidə istifadə olu- nan alətlər, tikinti materialı var, kimi ağac daşıyır, kimi də əl arabasında daş aparır. Ən yuxarı hissədə isə iki Yarımay və on- ların arasında da səkkiz guşəli Günəş şəkili çəkilmişdir. Burada yunan hərflərilə yazılmış V V (fthusa simos thutis)
sözləri aydın oxunur. Yunan dilində fthusa sözünün “həlak oldu, öldü,”, simos sözünün “ucalan” və thutis sözünün “qurban” anlamı vardır. Bu halda, yazının tam anlamı həlak olub ucalana qurbanvermə törəni ilə bağlanır, lakin son söz Tutis şəxs adı da ola bilər. Bu halda isə yazı “Ölən uca Tu- tisə qurbanvermə” anlamı daşıyır. Hər iki halda bu yazı qurban törəni ilə bağlıdır. Lakin yazının altındakı sətirdə yunan hərf- lərindən fərqlənən iki-üç işarə də var ki, onlar aydın seçilmir. Göründüyü kimi, daşın hər iki üzündə olan təsvir antik çağ ədəbiyatında saqa (massaget) adı ilə tanınan oğuzların et- noqrafik törənilə bağlıdır: bir tərəfdə öküz dərisi üzərində and mərasimi, digər tərəfdə də Günəşə tapınanların kiməsə kurqan qurması olayı təsvir olunmuşdur. Yazılar da buna işarə edir.
Yusif bəyin kolleksiyasında olan başqa bir daşın üzərində oyma rəsm (№ 3) və altında yunanca yazı vardır. Təəssüf ki, bu daşın yuxarı tərəfi qırıldığından buradakı adamın başı da görünmür. Başsız fiqurun geyimi və qabarıq döşləri onun qadın olduğunu bəlli edir. Oturmuş vəziyətdə təsvir olunan bu xanı- mın hər iki tərəfində heyvan fiquru vardır ki, onlardan birinin aslan olması aydın seçilir: 9 Təsvir olunmuş görüntünün altında yunan hərflərilə bu sözlər yazılmışdır:
. . Bunların altında hərfə bənzəyən bir neçə solğun işarə də görünür. Oxuna bilən ikisətirlik yazıda basiles antiothxa katrian sözləri yazıl- mışdır ki, bunlar da elbəy (Basiles) titulu daşıyan Antiotxa Katrianın soy və özəl adıdır. Selevki xanədanında bəzi kraliça- ların basilissa titulu daşımasını göstərən örnəklər vardır. 3 Əgər Antiotxa adı Selevkilərin soyadına çevrilmiş I Antioxun adı ilə bağlıdırsa, onda Katrian daşdakı xanımın adı ola bilər. Antiox Orta Asiyadan bir bəy qızı olan Apama ilə evlənmiş Selevkin oğlu idi. Analığı Stratoniklə evlənən Antiox m.ö. 281-261-də hökmdar olmuşdu.
3
10
Nəhayət, bu kitabın yazılmasına səbəb olan yazılı daşın formasını və üzərindəki yazıları gözdən keçirəndə bəlli oldu ki, bu çox nadir bir sənət əsəridir, çünki burada bir-birilə ilişkisi olan m.ö.VI əsrin üç məşhur tarixi şəxsiyətinin adı yazılmışdır: Pers şahı II Kuruş, Lidiya kralı Krez və Yunan filosofu Solon.
Burada iki adam fiquru vardır, birisi uzanmış pozada, yal- nız başı görünən digəri isə onun ayaq tərəfindədir. Şəkildə ox işarəsilə yazıların yazıldığı sahə göstərilir. Bu fiqurun aşağı- sında yazılmış minela prot. sgl. xam. krzo solon. prglsig/y. sözləri içində Minela (Minelay), Krzo (Krez), Solon adları se- çilir. Yerdə qalan prot (birinci), sgl.xam (yer altında saxlama) və mənası, həm də sonluğu aydın olmayan prglsig, yaxud da
Yüklə 332,13 Kb. Dostları ilə paylaş:
|