Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
52
ləvazimatla yanaşı 10 il müddətində hər cür ərzaqla təchiz edə bilərəm» 7 . Şübhəsiz, Abbasqulu xan rus komandanlığına vəd verməklə, hər şeydən əvvəl, özünün şəxsən məqsədini güdürdü. Bu fikir onun Rusiya komandanlığına yazdığı məktublardan birində daha aydın görünür: «... xahiş edirəm ki, Naxçıvan xanlığına sahib olmaq üçün lütfən mənə fərman verəsiniz» 8 . Lakin təkcə fərmanla kifayətlənməyən Abbasqulu xan daha sonra Sisianovdan xahiş edir ki, ona kömək üçün rus mayorunun komandanlığı altında qoşun göndərilsin ki, «... tezliklə və birlikdə Naxçıvana gedə bilsin» 9 arzu edirdi ki, mayor əvvəlcə onun o zaman yaşadığı Sisyana gəlsin. Lakin həmin dövrdə çoxsaylı İran ordusu Naxçıvanda yerləşdiyi üçün Sisianov rus ordusunu Sisyana göndərmədi. Digər tərəfdən belə bir şəraitdə Sisianov öz qüvvəsini parçalaya bilməzdi. Knyaz Sisianov öz raportunda belə yazmışdı: «Bizim əleyhimizə olan kor Kəlbəli xanın qardaşı (əmisi oğlu — red.) naxçıvanlı Abbasqulu xan, Ağa Məhəmməd xanın dövründə Naxçıvanda hakim olmuş və sonra kor qardaşı tərəfindən qovulmuşdur. Hazırda o, Göyçə gölü yaxınlığında yüksək dağlıq, hissədə yerləşən Sisyan adlanan kiçik qalada yaşayır və gözləyir ki, mənim göndərəcəyim 500 nəfərlik ordu və 4 topla, habelə öz adamları ilə Naxçıvanı tutsun. Lakin yollar qarlı və sıldırımlı dağlardan keçdiyi üçün may ayından əvvəl ora qoşun göndərmək mümkün deyil» 10
keçirilməsini gələn il Cənubi Qafqaza gələcək rus ordusu ilə razılaşmaq lazımdır. Ancaq Sisianov bilmirdi ki, Abbasqulu xana yalnız Naxçıvanda hakimiyyəti ələ keçirmək lazımdır. Abbasqulu xan üçün fərqi yox idi ki, ona hakimiyyətə gəlməkdə ruslar və ya İran komandanlığı kömək eləsin. Abbasqulu xan Sisianovla yazışdığı halda, eyni zamanda Təbriz xanlığını işğal edib Təbrizi özünün iqamətgahı seçən İran tacının vəliəhdi Abbas Mirzə ilə də məktublaşırdı. Həmin dövrdə rus ordusunun qərargahında artıq Abbasqulu xanın ikiüzlü siyasətindən xəbər tutmuşdular. Bu haqda Qudoviçə şəxsən podpolkovnik Kotlyarevski xəbər vermişdi. Lakin knyaz Sisianov podpolkovnikin məlumatına inanmadığından Naxçıvan üzərinə müvəffəqiyyətli yürüş üçün hazırlığı davam etdirirdi.Bu məqsədlə o, 1805-ci il avqustun 14-də Naxçıvanın bütün ağsaqqallarına, mollalarına, bəylərinə məktub hazırlayaraq Abbasqulu xanın adamlarına, bəylərinə məktub hazırlayaraq Abbasqulu [73-74] xanın adamlarından olan Baba bəy və Qulu bəy vasitəsilə Naxçıvana göndərdi 11 . Knyaz Sisianovun həmin məktubunda deyilirdi: «İran rəislərinin..., etibarsız olduqlarını, hətta eyni dindən olmağınıza baxmayaraq, sizə əzab və əziyyət verdiklərini xatırlamağa ehtiyac yoxdur. Bu barədə misal gətirməyə də lüzum qalmır. Özünüz görürsünüz ki, məkrli iranlılar Baba xanın oğlu Abbas Mirzənin göstərişi ilə Mustafa xanın qoşunları öz din qardaşlarını soyub qarət etdilər. Baba xanın xəyanətini irəvanlı Məhəmməd xanın başına gətirdiyi əhvalatdan gördünüz. O, məni satıb iranlılara üz çevirdi. Nəticədə iranlılara etibar etdiyinə görə xanlıqdan əli çıxdı. Həbs edildi və qarət olundu. Mənim bu günlərdə aldığım dəqiq məlumata görə o, özünün ağsaqqalları və yaxın adamları ilə
7
Yenə orada. II cild, 1272-ci sənəd, s. 635 ,
8
Yenə orada. 9
Yenə orada. II cild, 1272-ci sənəd, s. 635
10 AKAK, II cild, 1274-cü sənəd, s. 635
11
53
birlikdə İrana sürgün ediləcək. Bax budur iranlıların şərikli siyasətinin nəticəsi. Başqa cür desək, onlar əvvəlcə baş tumarlayır, sonra isə ata-babalarının ev tikdikləri yerlərdən, becərdiyi torpaqlardan adamları zorla ayırırlar. Əlbəttə, sizin üçün yaxşı olar ki, öz torpaqlarınızda qalıb ata-babalarınız tərəfindən əkilmiş ağaclara tamaşa edəsiniz və iranlıların zorla sizi köçürüb başqa yerlərə aparmasına imkan verməyəsiniz. Siz orada da mal-dövlət sahibi olan kimi, hər şeyi əlinizdən alacaqlar. Əksinə, siz yumşaq ürəkli və insanpərvər böyük bir dövlətin himayəsi altında olsanız rəisi olduğum məğlubedilməz ordunun köməyi ilə günəş şüaları altında olanlar kimi qızına bilərsiniz. Mən, Ümumrusiya dövlətinin imperatoru tərəfindən müdafiə ediləcəyinizə, xalqa həqiqi xoşbəxtlik gətirəcəyimizə, əmin-amanlığa və hüquqlarınızın qorunacağına zəmanət verirəm...» 12 . Daha sonra Sisianovun məktubunda deyilir ki, Rusiya qanunu və müqəddəs rus dövlətinin sərbəstliyi, ondan ibarətdir ki, hər bir hökumətin sərbəst həyatı saxlanılsın, qorunsun və müdafiə edilsin. Əkər siz öz sakitliyinizi və xoşbəxtliyinizi qorumaq üçün bu imkandan istifadə etmək istəyirsinizsə, məsləhətim budur ki, şəxsən sizin xeyrinizə olaraq yüksək dərəcəli rəis Abbasqulu xanla birləşin, onunla birlikdə mənim vasitəmlə özünüzə insanpərvər dövlətin simasında himayədar tapın. Kəlbəli xana gəldikdə isə görürsünüz ki, o nə qədər dağıntılar yaradıb, sizin çörəyinizi əlinizdən alır, sizi doğma torpaqlarınızdan köçürərək iki ildən artıqdır ki, mübarizə aparır. Mən müqəddəslərə and içirəm ki, sizin həyatınızın təhlükəsizliyi qorunacaq, eviniz və əmlakınız özünüzdə qalacaq, Heç kim sizin dininizə, adətinizə toxunmayacaqdır. Çünki Rusiya imperiyasında dinlərə toxunulmur və hər bir xalqa azad şəkildə öz dini ayinlərini yerinə yetirmək imkanı verilir. Bundan başqa öz şəxsi məqsədləri üçün sizi soyub talayan İran rəislərinin zülmündən xilas olacaqsınız. Rusiya rəisləri isə öz hakimiyyəti altında olan xalqların maddi-məişət vəziyyətinin yaxşılaşmasına çalışır, ticarətin inkişafına yardım göstərir, Naxçıvan diyarında bu imkandan istifadə edərək istədiyi qədər məhsul istehsal etməklə əhalinin daha da varlanması üçün şərait yarada bilər
13 . Bu məktubun məzmunundan göründüyü kimi, heç bir əsas olmadan «iranlılara» meyl göstərməkdə və Naxçıvan diyarının soyulub talanmasında müqəssir hesab edilən Kəlbəli xanın ünvanına hədələyici sözlər deyilir. Ona görə də Sisianov bu bölgədə olan rus ordusuna komandanlıq etdiyi dövrdə Kəlbəli xan sərbəst fəaliyyət göstərə bilmirdi. Sisianov Naxçıvan bölgəsindən uzaqlaşdıqdan sonra Kəlbəli xan birinci Rusiya—İran müharibəsi zamanı bir-birinin ardınca qələbə qazanan Rusiya dövlətinə üz çevirməyi daha üstün tutdu və xanlığın əmin-amanlığını qorumaq məqsədi ilə Cənubi Qafqazda olan rus ordusunun komandanlığı ilə yazışmağa başladı. 1806-cı ildə, xüsusilə Sisianov Bakıda (1806-cı ilin fevral ayı) öldürüldükdən sonra, rus ordusunun qərargahında general mayor Portnyakin, general-mayor Nebelsin, general- leytenant Rozen və başqaları 14 Kəlbəli xanın rus dövlətinə meyl etdiyini başa düşdülər. Fətəli şah və onun oğlu şahzadə Abbas Mirzənin müharibənin başlanmasından sonra Azərbaycanda törətdikləri dağıntı və İran sərbazlarının Azərbaycandakı qarətləri Kəlbəli xanda Rusiyaya olan meyli daha da gücləndirdi. Kəlbəli xan çox yaxşı bilirdi ki, Xoy
12 AKAK, II cild, 1276-cı sənəd, vərəq 635 13.AKAK, II cild, 1276-cı sənəd, vərəq 635.
1
MDHTA, f. VUA, 4259-cu sənəd, vərəq 100. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|