Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
58
sədaqətli müşayiətçi olmuş, Qarababa kəndi yaxınlığında Abbas Mirzə Baba xan oğlunun qoşunları darmadağın edilərkən iranlılara qarşı cəsarətlə vuruşmuş və sədaqətli olduğunu göstərmişdir» 31
1808-ci il tarixli məktubun [81-82]
da İ. V. Qudoviç Şıxəli bəyə yazırdı: «Sizin Ümumrusiya imperiyasına olan xidmətiniz və sədaqətiniz haqqında xəbərim var. Sizin xidmət naminə hazır olduğunuzu görürəm. İndiki yürüşdə general-mayor Nebolsinin müşayiət olunmasında və Naxçıvan əhalisinin əvvəlki yerlərinə qaytarılmasında xidmətiniz böyükdür. Sizə öz minnətdarlığımı bildirmək mənə xoşdur və sizi inandırıram ki, bu xidmətləriniz haqqında əlahəzrət imperatora məlumat verməklə yanaşı, həm də sizin xeyrinizə olaraq zəmanət verəcəm» 32 . Cənubi Qafqazdakı rus ordusunun ali baş komandanı general-feldmarşal V. İ. Qudoviçin 1809-cu il fevral ayının 14-də qraf A. N. Saltıkova yazdığı məktubda Şıxəli bəyin şücaətindən bəhs olunurdu: «Onun xidmət naminə göstərdiyi sədaqət bir də bundan ibarət idi ki, Naxçıvan əhalisi arasındakı nüfuzdan istifadə edərək general- mayor Nebolsinin ekspedisiyasını zəruri olan ərzaq və başqa sursatla təmin etmişdir. Bir neçə dəfə İran qoşunları tərəfindən verilmiş həyəcan siqnalına Şıxəli bəy öz atlılarını cəm edib bizim sərəncamımıza vermişdir. Onun dəstəsi Qarabağa qayıtdıqdan sonra Ümumrusiya dövlətinə hər cür xidmət göstərmiş və sədaqətli olduğunu nümayiş etdirmişdir» 33 . Daha sonra məktubda deyilir ki, «... onun yüksək xidmətlərinə qiymət verərək xahiş edirəm ki, imperator həzrətlərindən mükafat olaraq ona polkovnik rütbəsi verilməsi üçün əlahəzrət imperatordan acizanə xahiş edəsiniz» 34 . Qraf A. N. Saltıkov bu məktubu qiymətləndirdiyindən təxirə salmadan imperator I Aleksandra məlumat vermişdi. 5 aprel 1809-cu ildə Şıxəli bəy imperator I Aleksandrdan aşağıdakı məzmunda məktub almışdı: «Allahın adı ilə. Biz birinci Aleksandr imperator və Ümumrusiya hökmdarı və sairə və sairə və sairə. Bizim polkovnik Şıxəli bəyə! Siz tərəfdən bizim imperator taxt-tacına göstərdiyiniz sədaqət və canfəşanlıq bizim diqqətimizi cəlb etdi. Bu münasibətlə sizin göstərdiyiniz xidmətə görə sizə rus ordusunun polkovniki rütbəsi və dövlət gəliri hesabına gümüş pulla maaş verilir. Güman edirik ki, bizim bu xeyirxahlığımız sizin daha sədaqətli qulluq edəcəyinizə səbəb olacaqdır. Sanat-Peterburq, 5 aprel 1809-cu il». 35
Fətəli şah Rusiya ilə gedən müharibənin ən qızğın dövründə naxçıvanlı Şıxəli bəyin rusların tərəfinə keçməsi ilə barışmaq istəmirdi. Bu barədə arxiv sənədlərinin birində deyilir: «... İranlılar onun (Şıxəli bəyin — red.) igidliyi və Naxçıvan əhalisinin ona olan hörmətini bildikləri üçün Rusiya tərəfindən ona göstərilən himayəçiliyə biganə baxa bilmirdilər, bunu özləri üçün təhlükə sayırdılar. Buna görə də İran hökuməti onu öz tərəfinə çəkməyə çalışırdı. İlk növbədə onlar Şıxəli bəyin yanına gizli şəkildə
331
RXSA, Baş arxiv, 1—10, I sənəd (1809), vərəq 1 32 AKAK, III cild, 475-ci sənəd, s. 267 33 RXSA, 1 — 10, I sənəd, vərəq 1. 34 Yenə orada 35 RXSA, 1-10, I sənəd, vərəq 59
nümayəndələr göndərməyi qərara aldılar» 36 . Lakin İran hökumətinin həyata keçirmək istədiyi hiylə baş tutmadı. Belə olduqda şah hökuməti yeni imkanlara əl atdı. Onlar vəd edirdilər ki, «... İranda saxlanılan və Rusiyaya meyl göstərək atası Kəlbəli xana hər cür hörmət ediləcək və azadlığa buraxılacaq» 37 . Lakin bu vəd də heç bir nəticə vermədi. Belə olduqda İran hökuməti daha ciddi addım atmağı qərara aldı: kor Kəlbəli xanı məcbur etdilər ki, Şıxəli bəyə məktub yazsın və məktubunda iranlıların tərəfinə keçməsini təkidlə tələb etsin. Əks halda Kəlbəln xanı ölüm gözləyirdi. Şıxəli bəy atasının sağ qalması naminə məcbur olub İrana getdi. Burada xaincəsinə tutulub həbsxanaya salındı. Bir qədər irəliyə gedib qeyd edək ki, Rusiya—İran müharibəsinin son günlərində məğlubiyyət qarşısında qalan İran hökuməti Kəlbəli xanın həbsdən azad olunub Naxçıvana getməsinə razılıq verdi. Şıxəli bəy də atası ilə doğma yurda qayıtdı. General-mayor Nebolsinin dəstəsi Naxçıvanı nisbətən asanlıqla tutduğu halda, İrəvan qalası uğrunda gedən döyüşlərdə İran sərbazları rus qoşunlarına güclü müqavimət göstərdilər. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, şəhər əhalisi İrəvanda olan İran qarnizonunu müdafiə etmirdi. Qraf Qudoviç yersiz qan tökülməsinin qarşısını almaq üçün İrəvandakı İran sərbazlarına müraciət göndərdi. Həmin müraciətdə Abbas Mirzənin məğlubiyyəti və Naxçıvanın tabe olduğu xatırlanır və tələb edilirdi [83-84]
ki, hər tərəfdən əlaqənin kəsildiyi və heç bir yerdən kömək almağa imkanı olmayan İrəvan qalası da rus ordusuna tabe olmalıdır. Lakin İran qoşunları ölkənin daxili əyalətlərindən səfərbər edildikləri üçün müqavimət göstərməyə məcbur idilər. Çünki əks təqdirdə onların ailələrini ölüm gözləyə bilərdi. İranın hakim dairələrində bilirdilər ki, ailələrinin xatirinə onlar ölməyi üstün tutub müqavimət göstərməlidirlər 38 .
İrəvan qalası Avropa hərbi qaydasına uyğun şəkildə tikilmiş və iki hasarla əhatə olunmuşdu. Birinci hasarın qarşısında su ilə doldurulmuş dərin xəndəklər qazılmış və maneələr yaradılmışdı. Qala divarlarının müvafiq yerlərində torlar qoyulmuşdu. Qalanın müdafiəçiləri həmçinin yandırıcı maddələrdən və bombalardan istifadə edirdilər. Qalanın bu cür möhkəmləndirilməsi fransız hərbi mühəndisləri tərəfindən həyata keçirilmişdi. İrəvanda və Eçmiədzində hərbi qurğular rus qoşunlarının İrəvan qalasına gəlməsindən əvvəl inşa edilmişdi. İrəvan qalasının tutulmasına iqlim şəraiti də mane olurdu. Rus ordusunun yerləşdiyi Pəmbəkə qədər olan 65 verstlik yol qarla örtülmüşdü. həddən artıq yağan qar rus ordusunun arxa ilə əlaqəsini çətinləşdirirdi. Ərzaq və yem ehtiyatı gündən-günə azalırdı. Döyüşçülər arasında aclıq təhlükəsi öz təsirini göstərirdi. Qraf Qudoviç ordunu daha çətin vəziyyətə salmamaq üçün mühasirədən əl çəkməyi qərara aldı. Beləliklə, noyabr ayının 30-na keçən gecə İrəvan qalasının mühasirəsi dayandırıldı. Bu hadisədən əvvəl yuxarıda göstərilən səbəblərə görə general-mayor
36 Yenə orada 37 Yenə orada 38
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|