Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
54
xanlığının hakimi Cəfərqulu xan rusların xidmətində olduğu üçün çox böyük nüfuza malikdir. Cəfərqulu xan onu hakimiyyətdən məhrum etmiş şahdan intiqam almaq naminə öz ordusu ilə İran ordusuna qarşı vuruşurdu. Öz qoşunları ilə rus ordusunun tərkibində İrana qarşı mübarizə aparan Cəfərqulu xana elə gəlirdi ki, Naxçıvanda hakimiyyətə Fətəli şah. [75-76] tərəfindən gətirilən Kəlbəli xan İran tərəfdarıdır. Ona görə də Kəlbəli xan Cəfərqulu xana onun dostu və qohumu Maku xanı Hüseynqulu xanın vasitəsilə təsir etməyi qərara aldı. 1806-cı il avqust ayının əvvəlində Hüseynqulu xana yazdığı məktubda Kəlbəli xan ondan xahiş edirdi ki, o, Cəfərqulu xana məktub yazıb onun əvvəlki kimi, yenə Naxçıvanda qalmasını, Baba xana xidmət etmək istəmədiyini və Rusiyaya tərəfdar olduğunu rus komandanlığına bildirsin. Daha sonra Kəlbəli xan yazırdı ki, rus ordusu Eçmiədzin istiqamətində hərəkət edərsə, o da öz ordusu ilə həmin istiqamətdə irəliyəcək. İrəvan qalasının alınmasında iştirak edəcək. Kəlbəli xan eyni zamanda rus komandanlığına çatdırmaq istəyirdi ki, hələlik Eçmiədzin istiqamətində hərəkət etməyə tələsməsinlər. Çünki İrəvan qalasında kifayət qədər azuqə yoxdur və qala pis vəziyyətdədir. Əgər rus ordusu bu əyalətdə görünərsə ola bilsin ki, vəziyyət Baba xanın xeyrinə dəyişə bilər. Məktubunun sonunda Kəlbəli xan xəbər verirdi ki, İran ərbazları Naxçıvana gələrlərsə, onu həbs edib Tehrana göndərə bilərlər 15 . Maku xanı Hüseynqulu xan Kəlbəli xanın məktubunu rus ordusu komandanlığına çatdırdıqdan sonra 1806-cı ildə hərbi sursatın çatışmamasını nəzərə alaraq İrəvan istiqamətindəki yürüş müvəqqəti olaraq saxlanıldı. General-leytenant baron Rozen 1806-cı il oktyabrın 10-da general Qudoviçə göndərdiyi raportda xəbər verirdi ki, «Dərbənd və Qubada olduğu kimi, naxçıvanlı Kəlbəli xan da öz xalqı ilə birlikdə rus ordusunun İrəvana gəlişini gözləyir ki, əlahəzrət imperatorun himayəsini qəbul etsin» 16 .
altında İran ordusunun İrəvan qalası istiqamətində hərəkət etdiyindən xəbər tutan kimi «... naxçıvanlı Kəlbəli xan özünün atlı və piyadaları ilə onlara qarşı çıxdı» 17 .
gəlməsini əmr etdi. Kəlbəli xan şahın əmrinə tabe olmadı. Şah Kəlbəli xana ikinci dəfə «dəvətnamə» göndərməyə məcbur oldu. Kəlbəli xan yenə də Tehrana getməkdən imtina etdi. Kəlbəli xan şahın üçüncü tələbini də yerinə yetirmədi. Belə olduqda
şah qərara aldı ki, Kəlbəli xanı zorla aparmaq üçün 1000 nəfərdən ibarət ordu göndərsin. Gürcüstanda—Qafqaz sərhədində olan rus ordusunun ali baş komandanı qraf Qudoviçə general-mayor Portnyakin 1806-cı il 14 noyabr tarixli məktubunda yazmışdı: «Naxçıvanın sahibi Kəlbəli xan Tehrana getməsi barədə Baba xanın təklifini qəbul etməmiş, bununla da Baba xanı özündən narazı saldığı üçün şah zorla onu ələ keçirmək istəyir»
18 . İran ordusunun Naxçıvana yaxınlaşdığını bilən Kəlbəli xan qala qapılarının bağlanmasını əmr etdi və düşməni Naxçıvana buraxmadı. Kəlbəli xanın bu hərəkəti Rusiya—İran müharibəsinin ən qızğın dövrü olduğu üçün, Fətəli şahı daha da
15 MDHTA, f. VUA, sənəd 4259, (1806), vərəq 193 16 Yenə orada, sənəd 3259 (1806), vərəq 299 17 Yenə orada, vərəq 126 18
MDHTA, f. VUA, sənəd 3259 (1806), vərəq 100 55
qəzəbləndirdi. Çünki Azərbaycan ərazisində rus ordusu ilə döyüşdüyü bir vaxtda İran şahı istəmirdi ki, arxada ona tabe olmayan «vassalı» qalsın. Lakin İran şahı sərbazlara ciddi müqavimət göstərən Kəlbəli xana zor gələ bilmədi. Rusiya—Türkiyə müharibəsi (1806-cı ilin sonu) başlandıqdan sonra rus komandanlığının ordunun bir hissəsini türk cəbhəsinə göndərməsindən istifadə edən Fətəli şah Naxçıvan xanlığını
keçirmək planını fəallaşdırdı. Şah Naxçıvanın işğalını şahzadə Abbas Mirzəyə tapşırdı. Lakin sərbazların səyinə baxmayaraq Naxçıvanı almaq cəhdləri baş tutmadı. Belə olduqda Abbas Mirzə hiylə işlətməyi qərara aldı. O, Kəlbəli xanın qohumu irəvanlı Hüseynqulu xana bildirdi ki, qonaq adı ilə Kəlbəli xanı İrəvana çağırsın və burada onu həbs edib Tehrana göndərsin. Bu hadisənin şahidi yazmışdır: «... Şahzadənin Naxçıvanı təslim etmək haqqında Kəlbəli xana verdiyi tələb müvəffəqiyyət qazanmadı. Hüseynqulu xanın hiyləsi nəticəsində Kəlbəli xan İrəvanda tutuldu, deyilənlərə görə şahzadənin yanına aparılacaq» 19 . Kəlbəli xan əsir edilsə də, şahzadə Abbas Mirzə Naxçıvan üzərinə qoşun göndərməyə ürək etmədi. O, yaxşı bilirdi ki, naxçıvanlılar onu qalaya buraxmayacaqlar. Abbas Mirzə həm də əmin idi ki, naxçıvanlıların Hüseynqulu xanın xəyanətindən xəbərləri yoxdu. Odur ki, o, Hüseynqulu xanın Naxçıvana getməsini məsləhət bildi. Şahzadə əmin idi ki, naxçıvanlılar qala qapılarını onun üzünə açacaqlar. [77-78]
Belə də oldu. Hüseynqulu xan 300 atlı və 200 piyada ilə Naxçıvana gəldi, onun satqınlığından xəbəri olmayan şəhərlilər onu qalaya buraxdılar. Beləliklə, Naxçıvan qalası satqınlığın qurbanı oldu. Naxçıvan taxtına bu vaxta qədər Rusiyadan kömək almağa cəhd edən Abbasqulu xan sahib oldu 20 . Arxiv sənədlərində deyilir ki, «Rusiyaya sədaqətli olmaqda» təqsirləndirilən Kəlbəli xanı İran komandanlığı həbs edərək ailəsi ilə birlikdə İrana göndərdi. Bu hadisədən bir az əvvəl Kəlbəli xanın oğlanlarından Şıxəli bəy öz adamları ilə birlikdə hələ 1805-ci ildə rus dövlətinin tərkibinə daxil olmuş qonşu Qarabağ xanlığına gedə bilmiş, İran təqibindən birdəfəlik yaxa qurtarmaq məqsədi ilə Rusiya hakimiyyət orqanlarına müraciətlə «Ümumrusiya imperiyasının təbəəliyinə» 21 qəbul olunmasını xahiş etmişdi. Qarabağda olan rus ordusunun komandanı polkovnik Aseyev «əlahəzrət imperatora əbədi sadiq olacağına» and içdiyi üçün naxçıvanlı Şıxəli bəyi çox böyük hörmətlə qəbul etdi. Rus komandanlığı Qarabağ xanı Mehdiqulu xana tapşırdı ki, Şıxəli bəyə «yaşamaq üçün kənd ayırsın və ona kömək etsin» 22 .
mayor Nebolsinin süvari hissəsinə qəbul etdi. Bu süvari dəstələri Naxçıvan ətrafında özünə düşərgə salmışdı. Onlar Abbas Mirzənin qoşunları üzərinə hücuma hazırlaşırdılar. Bu dövrdə Rusiya həm İran, həm də Osmanlı Türkiyəsi ilə müharibə apardığı üçün Abbas Mirzə ümumi düşmənə — Rusiyaya qarşı Ərzurum paşasının qoşunu ilə birləşməyə cəhd edirdi. Rus ordusunun general-mayoru Nesvetov Qafqazdakı rus komandanlığının qərargahına xəbər verir ki, «...etibarlı mənbələrdən alınan xəbərə görə, Naxçıvan
19
20 AKAK, P cild, 389-cu sənəd 21 RXSA, Baş arxiv, 10, 1-ci sənəd (1809) vərəq 1. 22 Yenə orada Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|