Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
47
məhrum olan Abbasqulu xan da İrəvana getməyi qərara aldı. Burada Kəlbəli xan onu qəbul edərək Naxçıvandan gələn digər feodallarla danışıqlar apardı. Naxçıvanlıların və Abbasqulu xanın İrəvana gəlmələri Kəlbəli xanın siyasi aləmdə mövqeyini daha da möhkəmləndirdi. Tezliklə Kəlbəli xan İrəvan xanının qoşunu ilə Naxçıvandan əli çıxan Abbasqulu xanla birlikdə Qars üzərinə hərbi yürüş etdi. Kəlbəli xanı bu yürüşdə gürcü şahzadəsi Aleksandr da müşayiət edirdi. Onun əsl məqsədi hakimiyyəti ələ keçirmək üçün Gürcüstandan kənarda özünə müttəfiq axtarmaqdan ibarət idi. Naxçıvanlıların və irəvanlıların Qars üzərinə yürüşü Qafqazdakı rus komandanlığı tərəfindən dayandırıldı. Bu, ona görə edildi ki, 1801-ci ildə Rusiyanın tərkibinə daxil olmuş Gürcüstanın (Kartli-Kaxeti) sərhədlərində münaqişə olmasını rus komandanlığı arzulamırdı. Həm də Kəlbəli xanın hərbi yürüşü haqqında Qars paşası rus qoşunlarının Qafqazdakı ali baş komandanı general-leytenant Knorinqə xəbər vermiş və insan qırğınının qarşıs I nı almaqda ona kömək göstərməyi xahiş etmişdi. Birləşmiş Naxçıvan və İrəvan qoşunları geri qayıtdıqdan sonra İran qoşunlarının sərkərdələrindən biri — Pirqulu xan 4000 nəfər sərbazla Naxçıvanda göründü. O, İrəvan xanına fərman göndərərək tələb etdi ki, «... Naxçıvandan köçənləri geri qaytarsın. Əks təqdirdə yüz min manat məbləğində cərimə verməlidir» 35 . Lakin Pirqulu xanın qoyduğu tələb təkcə yuxarıda deyilənlərlə məhdudlaşmırdı. Şahın göstərişi ilə o, Azərbaycan xanlarının hamısına fərman göndərərək tabe olmaq rəmzi kimi girov tələb etdi. Eyni zamanda Pirqulu xan Gürcüstana hücum üçün tədbirlər də hazırladı. Bu məqsədlə o, çar XII Georginin düşmənləri ilə əlaqə saxlayır, öz qoşununu azərbaycanlılar hesabına gücləndirmək istəyirdi. Lakin onun bu cəhdi müvəffəqiyyət qazanmadı. 1802-ci il sentyabrın 11-də P. D. Sisianov əonubi Qafqazdakı rus qoşunlarına baş komandan təyin
edildi. O, həm bacarıqlı, həm də təbiətcə zalım adam idi. Rəsmən P. D. Sisianov Qafqaz xəttinin inspektoru, həştərxanın qubernatoru, Gürcüstanda mülki işlər rəisi hesab olunurdu. P. D. Sisianov hələ 1976-çı ildə V. Zubovun komandanlığı altında cənuba yürüş edən rus qoşununun tərkibində olduğu dövrdə, özünü bacarıqlı zabit kimi göstərmişdi. P. D. Sisianov Qafqazdakı rus qoşunlarının ali baş komandanı təyin edildikdən sonra Fətəli şah Pirqulu xanı geri çağırdı. Yerli əhalinin rəğbətini qazanmaq məqsədi ilə Fətəli şah Kəlbəli xanı Naxçıvanın hakimi kimi tanıdı və ildə İran xəzinəsinə müəyyən məbləğdə xərac vermək şərti ilə onun Naxçıvana xan kimi getməsinə razılıq verdi. Lakin bu tədbirlə İranın yeni hökmdarı Fətəli şah nə yerli əhalinin, nə də Kəlbəli xanın hörmətini qazana bildi. Müasirlərindən P. Zubov bu barədə belə yazır: «hakimiyyət başında olan Qacar sülaləsinə nifrət bəsləyən Naxçıvan xanı nəinki xərac verməkdən imtina etdi, həmçinin Fətəli şahı İranın hökmdarı kimi də tanımadı» 36 .
1803-cü ilin fevralına təsadüf edir. Sisianov Kəlbəli xanın Naxçıvanda və İrəvanda böyük hörməti olduğunu bilirdi. Şahın Kəlbəli [67-68] xana səmimiyyətdən uzaq, saxta münasibətindən də xəbəri vardı. Sisianov bu vəziyyətdən istifadə etmək qərarına gəldi.
35
36
Зубов. Подвиг русских воинов в странах Кавказа, СПб.,1835. с.72 .
48
Uzun müddət erməni katalikosu Danil Tehranda saxlanılırdı. Cənubi Qafqaz ermənilərinin hörmətini qazanmaq üçün Sisianov Kəlbəli xanın vasitəsilə Danili İrəvana qaytarmağı qərara aldı. 1803-cü il fevralın 6-da Sisianov Kəlbəli xana yazırdı: «... Ali məqamınızdan xahiş edirəm ki, sizdən asılı olan bütün imkanlardan istifadə edərək Ümumrusiya əlahəzrət imperatoru və ali sultanın razılığına əsasən, Ararat patriarxı Danil katalikosun öz vəzifəsinə qaytarılması üçün kömək edəsiniz. Mənə gəlib çatan xəbərə görə inanıram ki, sizin katalikos Danilin geri qaytarılması üçün imkanlarınız var» 37
Ohanesə yazdığı məktubundan Naxçıvan xanının məktuba olan münasibətini müəyyənləşdirmək olar. Məktubda deyilirdi: «Mən iranlılardan o qədər incimişəm ki, onlar Allah olsalar belə onlara boyun əymərəm... Əgər mən dəqiq bilsəm ki, ruslar Gürcüstanı tərk etməyəcəklər, necə ki, Zubov qayıtdı və bunun nəticəsində bizim evlər dağıldı, o zaman mən ruslara xidmət edərəm. Mənim haqqımda Sisianova pis cəhətdən məlumat verilmişdir. Əgər mənə yazıldığı kimi ruslar Gürcüstanda möhkəmlənsələr, mən də dövlətinizin xidmətində olaram. Mən ayın 28-də İrana şahın yanına gedəcəm və bu səfərdə əsas məqsədim patriarx Danili Naxçıvana gətirməkdir və buna siz əmin ola bilərsiniz» 38 . Məktubdan götürülmüş bu qısa iqtibasdan müəyyən etmək olar ki, Kəlbəli xan rus dövlətinə pis münasibət bəsləmirmiş, həmişə olduğu kimi, sadəlövhlüklə rus dövlətinin köməyinə bel bağlayırmış. Çox güman ki, bu məktubdan sonra Kəlbəli xan İrana getmiş və katalikos Danilin geri qaytarılmasına nail olmuşdur. Lakin irəvanlı Məhəmməd xan Danili İrəvana buraxmamışdı. Çünki bu zaman xanın özü tərəfdən təyin edilmiş David adlı başqa bir erməni ruhanisi buranı idarə edirdi. İrəvanlı Məhəmməd xanın belə hərəkəti Sisianovun ciddi narazılığına səbəb oldu. Bu münasibətlə Sisianov 1804-cü il may ayının 5-də Kəlbəli xanın adına məktub da göndərdi. Həmin məktubda Məhəmməd xanın ünvanına hədələyici sözlər yazaraq onun nəzərinə bunları çatdırmağı Kəlbəli xandan tələb etdi: 1) hər şeydən əvvəl Davidlə gedən danışıqlar kəsilməli və patriarx Danil öz yerinə bərpa olunmalı; 2) qala; (İrəvan — red.) rus qoşunları tərəfindən tutulduqdan sonra xana qalada və ya qaladan kənarda yaşamağa sərbəstlik veriləcəkdir; 3) xan rus imperatorunu özünün dövlət başçısı kimi qəbul etməli, sədaqətli olacağına and içməlidir; 4) xan Rusiyaya 80 min manat həcmində xərac verməli və hər il bu xərci iki müddətdə — birinci yarısını Novruzdan bir gün keçdikdən sonra, ikinci yarısını isə iyul ayından sonra ödəməlidir. Bunun müqabilində xan, öz əvvəlki hüququnda qalacaq və rəisliyini davam etdirəcək. İmperator xanlıq hüququ barədə şəhadətnamə verəcək ki, bu da onun təhlükəsizliyini təmin edəcək. Eyni zamanda xan ailəsinin İrandan gətirilməsi üçün bütün tədbirlər görüləcək» 39 . Göründüyü kimi, rus komandanlığı Kəlbəli xandan istifadə edərək, onun vasitəsilə irəvanlı Məhəmməd xana təsir göstərməyə çalışır, İrəvan xanlığını ələ keçirmək məqsədini güdərək Eçmiədzinə daha etibarlı Danili katalikos qoymaq
37 . AKAK, II cild, 1270-ci sənəd, s. 638 38
AKAK, II cild, 1271-ci sənəd, s. 639 3 9 AKAK, II cild, 1272-ci sənəd, s. 639
Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|