Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
41
aldığı məktub vasitəsilə öyrənmişdi və bununla əlaqədar hərəkət etmişdi. Məsələ burasındadır ki 1783-cü il Georgiyevsk traktatına əsasən Kartli-Kaxeti çarlığının Rusiyanın himayəsinə keçməsi müəyyən dərəcədə Cənubi Qafqaz və Cənubi Azərbaycan xalqları üçün də əhəmiyyətli idi. Azərbaycanın ərazisində mövcud olan dövlət qurumları — xanlıqların başçılarının əksəriyyəti Rusiyanın müstəmləkəçilik siyasətini dərk etmədən çarizmin vədlərinə inanır və sadəlövhlüklə Rusiyaya ümid bəsləyirdilər. Diplomatik münasibətlərdə çox ehtiyatlı olan Rusiya hökuməti Gürcüstanla müqavilə bağladıqdan sonra «müsəlman xanlarına» göndərdiyi «hədiyyələrlə» yanaşı, «xəbərdarlıq» da etmişdi ki, onlar Gürcüstanla münasibətlərini nizama salsınlar. Qeyd etmək lazımdır ki, Rusiya dövlətinin «xəbərdarlığından» sonra Azərbaycan xanlarının əksəriyyəti Rusiyadan ehtiyat edərək Kartli-Kaxeti çarlığı ilə münasibətləri nizama salmaqla Rusiya tərəfindən də öz əminamanlıqlarını təmin etdilər. Təbriz, Ərdəbil, Şəki və [57-58]
digər xanlıqlardan Rusiyaya göndərilən cavab məktublarının əsli hazırda Mərkəzi Dövlət Hərbi Tarixi Arxivində hifz olunur. Həmin məktubların məzmunundan müəyyən etmək olar ki, Azərbaycan xanları təhlükə qarşısında Georgiyevsk traktatını «bəyənməyə» məcbur olmuşlar.
Yuxarıda qeyd edildi ki, qarabağlı İbrahimxəlil xanla xoylu Əhməd xan arasındakı şərtə görə «... Təbrizi tutmaq və əldə edilmiş qəniməti bölmək, daha sonra Naxçıvanı ələ keçirmək və İbrahimxəlil xana tabe etdirmək, Naxçıvanda 1783-cü ildə isfahanlı Əlimurad xan tərəfindən devrilmiş və İbrahimxəlil xana arxalanan Abbasqulu xanı hakimiyyətə gətirmək» 24 qərara alınmışdı. Qarabağlı İbrahimxəlil xanın qarşısında daha vacib bir məsələ dururdu. O, Gəncədə boş qalmış xan taxtına öz yaxın adamını çıxarmaq istəyirdi. Tezliklə İbrahimxəlil xanın vasitəçiliyi ilə Cavad xan Gəncə xanlığının hakimi təyin olundu. İbrahimxəlil xan bu barədə arxayınlaşdıqdan sonra öz qoşunları ilə birlikdə Xoylu Əhməd xanla birləşmək üçün hərəkət etdi. Xoya gedərkən İbrahimxəlil xan Naxçıvanı tutmaq, Abbasqulu xanı taxta çıxarmaq və yürüşü davam etdirmək qərarına gəldi. Qonşu xanların hesabına İbrahimxəlil xanın güclənməsi Qafqazdakı rus komandanlığının planlarına mane oldu. Ona görə də İbrahimxəlil xanın Naxçıvan xanlığı ilə əlaqədar fikrini bilən polkovnik S. Burnaşev Xoy və Urmiya xanlarına yazdığı məktubda onlardan Naxçıvan xanlığının müdafiəsinə qalxmağı tələb edirdi. Bu məktubun yazılmasının bir səbəbi də o idi ki, Naxçıvan xanı kömək üçün rus komandanlığına müraciət etmişdi. 1786-cı il iyul ayının 20-də S. Burnaşev P.S. Potyomkinə yazdığı raportda xəbər verirdi ki, iyun ayının 12-də Naxçıvan xanlığında II İraklinin sarayına gəlmiş nümayəndə İbrahimxəlil xana qarşı kömək etməyi xahiş etmişdir. S. Burnaşevin bütün cəhdlərinə baxmayaraq, qarabağlı İbrahimxəlil xan öz ordusunu Naxçıvan xanlığı üzərinə göndərdi. Qarabağ qoşunları Naxçıvan torpağında görünən kimi, «Cəfərqulu xan Şərur çayı sahilindəki qalada gizləndi...» 25 . Beləliklə, 1787-ci il may ayının əvvəlində İbrahimxəlil xanın qoşunu Naxçıvan qalasını ələ keçirərək Abbasqulu xanı hakimiyyətə gətirdi. Arxiv sənədlərində deyilir: «Naxçıvan
24 P,Q Göstərilən əsəri, s. 176. 25 MDHTA, göstərilən fond, 366-cı sənəd, , III hissə, v, 20. 42
xanlığının tutulması və Abbasqulu xanın hakimiyyətə gətirilməsini İbrahimxəlil xan öz adı ilə deyil, Abbasqulu xanın II İraklidən kömək alması və qüvvətlənməsi ilə əlaqələndirirdi» 26 .
birlikdə Cəfərqulu xanı təqib etməyə başladılar. Lakin bu tədbir uğursuzluqla nəticələndi. Təkcə bunu qeyd etmək kifayətdir ki, müttəfiqlər yürüş zamanı Naxçıvanda Şərur çayı sahilindəki mal-qaranı ələ keçirmək istərkən Cəfərqulu xanın adamları onlardan mal-qaranı geri alıb, özlərini də məğlub etmişdilər. Arxiv sənədlərindən məlum olur ki, Cəfərqulu xan Naxçıvanı tərk edərkən Əhməd xanın köməyi ilə bir neçə qalanı ələ keçirmiş, özü üçün isə hacı Dəmir qalasını iqamətgah seçmişdi. İbrahimxəlil xan bu yürüşdəki uğursuzluqdan sonra vaxt itirmədən Təbrizə doğru hərəkət etməyi qərara aldı. Lakin Əhməd xanla müttəfiqliyə ümid olan Qarabağ xanı İbrahimxəlil xan aldanmışdı. Belə ki, İbrahimxəlil xan yolda olarkən artıq Xoy qoşunları Təbrizi tutmuşdular. Əhməd xan İbrahimxəlil xana «... Təbrizdən ələ keçirilmiş qənimətdən... heç nə vermədi. Əhməd xan bildirdi ki, o, Təbrizdə yalnız hakimiyyəti dəyişmişdir. Buna qohum kimi hüququ vardır. Lakin Naxçıvan xanı Cəfərqulu xanı öz himayəsinə götürüb... onun işlərinə qarışmağa ixtiyarı yoxdur. Çünki Naxçıvana sahib olmaq üçün İsfahanın hakimi tərəfindən fərman Cəfərqulu xana verilmişdir». Bu yürüşdə müvəffəqiyyətsizliklər bir-birinin ardınca İbrahimxəlil xanı təqib edirdi. Belə ki Təbriz işlərilə məşğul olduğu dövrdə Cəfərqulu xanın qardaşı cəsarətli Kəlbəli xan Abbasqulu xanı hakimiyyətdən devirərək 1787-ci ildə özünü xan elan etdi. Abbasqulu xan yenidən Naxçıvanı tərk etməyə məcbur oldu. Bu hadisə o məqamda baş vermişdi ki, II İrakli «... İbrahim xanın Naxçıvanı tutduğu xəbərini eşidib knyaz İvan Baqrationu göndərmişdi ki, ... o, nəyin bahasına olursa-olsun İbrahim xanın Naxçıvanda möhkəmlənməsinə yol [59-60]
verməsin». 27 Lakin Kəlbəli xan artıq Naxçıvanı ələ keçirmişdi və gürcü qoşunlarını qalaya buraxmadı. 1787-ci il may ayının 20-də knyaz Baqration çar II İrakliyə göndərdiyi məktubda yazmışdı: «Kəlbəli bəy... güclü müqavimət göstərmək üçün qaladan çıxmışdı. Lakin mənim gəlişimlə əlaqədar tələsik yenidən qalaya çəkildi» 28
ordusunun arxasınca kəşfiyyat dəstəsi göndərdi. həmin dəstə Sisyan ətrafında azsaylı Qarabağ qoşunları ilə qarşılaşdı. Hər iki tərəf arasında baş verən döyüşdə Qarabağ qoşunları geri çəkildilər. Gürcü qoşunlarının başçısı Xudiya və Borçalıdan olan Tatıoğlu geri qayıdarkən Qarabağ əsgərlərindən birinin çibindən tapılmış İbrahimxəlil xanın Abbasqulu xana yazdığı məktubu da özləri ilə gətirdilər. Həmin məktubda deyilirdi ki, Abbasqulu xan «möhkəm dayansın», tezliklə ona kömək üçün 2000 nəfər qüvvə göndəriləcək. İbrahimxəlil xanla II İrakli arasında ziddiyyətlərin olduğunu bilən Cəfərqulu xan Baqrationla əlaqə yaratmağa cəhd etdi. Məqsədi Baqrationun köməyilə Naxçıvana
26 MDHTA, göstərilən fond, 366-cı sənəd, , III hissə, v, .323. 27 MDHTA, göstərilən fond, 366-cı sənəd, , III hissə, v. 324. 28 Yenə orada. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|