Fuad əLİyev mirabdulla əLİyev
Yüklə 0,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
37
Naxçıvan əyanlarının Gürcüstana—Abbasqulu xanın yanına getmələri Cəfərqulu xanı hədsiz dərəcədə qəzəbləndirirdi. O, Abbasqulu xanın yanına getmək istəyənləri cəzalandırmaq qərarına gəldi. Belə rəftarın ilk qurbanı feodallardan Məhəmməd bəy oldu. O, Gürcüstana gedərkən Cəfərqulu xanın qardaşı Kəlbəli xan tərəfindən həbs edilib öldürüldü. Ayrı-ayrı adamların qətlə yetirilməsi ilə kifayətlənməyən Cəfərqulu xan əmr etdi ki, Abbasqulu xanın yanına getmək istəyənlərin evləri dağıdılsın, əmlakları müsadirə edilsin və irsi mülkiyyəti əlindən alınsın. Lakin bu tədbir də xalqı sakitləşdirə bilmədi. Naxçıvanda xalq çıxışları güclənirdi. «... Əhalinin öhdəsindən gələ bilmədiyindən...» Cəfərqulu xan öz yaxın adamlarından birini—Şirəlini xoylu Əhməd xanın yanına göndərdi ki, «... o ya Naxçıvanda qayda-qanun yaradıb [51-52] xalqı sakitləşdirsin və ya da kömək üçün qoşun göndərsin» 8 . Əhməd xan Naxçıvanda hakimiyyəti ələ keçirməkdə Cəfərqulu xana kömək etsə də, bu dəfə Naxçıvana qoşun göndərməyə tələsmədi. Çünki yuxarıda qeyd edildiyi kimi, Kartli-Kaxetiya çarlığı Georgiyevsk traktatına görə Rusiyanın himayəsini qəbul etmişdi və bununla əlaqədar iki batalyon rus əsgəri Tiflisə gəlmişdi. Bu münasibətlə Abbasqulu xan II İrakliyə yazırdı: «Əhməd xan bilir ki, mən sizin himayənizdəyəm, onun, həmçinin xəbəri var ki, siz məni hər vasitə ilə müdafiə edəcəksiniz. Ona görə də Cəfərqulu xana rədd cavabı verdi. O, siz həzrətlərə qarşı çıxmağa cəsarət edə bilməz» 9
Həqiqətən bəzi hallarda Kartli-Kaxeti çarı II İrakli Georkiyevsk traktatının şərtlərindən istifadə edərək öz əməllərini Rusiya hakimiyyətinin adı ilə pərdələyirdi. Tədqiqatçı yazır ki, II İrakln Əhməd xana məsləhət görür ki, o, Abbasqulu xanla Cəfərqulu xan arasındakı münasibətlərə toxunmasın və Naxçıvanda baş verən hadisələrlə işi olmasın. Əks təqdirdə o, digər xanlar arasında öz nüfuzunu itirə bilər 10 Əslində isə II İrakli «uzaqgörənlik» edib, ilk növbədə, xudpəsəndliklə öz torpaqlarını genişləndirmək barədə fikirləşirdi. O, Rusiya hakim dairələrinə göndərdiyi məktublarının birində yazırdı: «... Belə hesab edirəm ki, Azərbaycana sahib olmaq Rusiya üçün əlverişlidir. Sonra, isə həmin torpaqların bir hissəsini mənə güzəştə gedərsiniz» 11 ". II İrakli başqa bir məktubunda rus komandanlığından xahiş edirdi ki, «... Gürcüstanı ləzgilərin təhlükəsindən qurtarsın, Gəncədə İrəvanda onun hakimiyyətini təsdiq etsin və Naxçıvanı da ona tabe etdirsin» 12 . II İraklinin Azərbaycan torpaqlarını mənimsəmək üçün dəridən-qabıqdan çıxmasına baxmayaraq, nə Abbasqulu xan, nə də Azərbaycanın digər xanları onun xudpəsənd fikirlərini başa düşə bilmirdilər. Əksinə, onlar II İraklini qüdrətli dövlət saydıqları Rusiyaya arxalanmış Sədaqətli müttəfiq hesab edirdilər. Abbasqulu xan yenidən Naxçıvan xanlığında hakim olmaq üçün II İraklinin köməyinə S adəlövhcəsinə inanırdı. Kartli-Kaxeti çarlığının Rusiya qəyyumluğunu qəbul etdiyini bilən Abbasqulu xan da Rusiyanın himayəsində olmağı arzulayırdı. Bu haqda Abbasqulu xan Rusiyanın Gürcüstandakı qoşunlarının başçısı S.Burnaşevə yazmışdı: «Çar İrakli ilə yaxınlıq edərək, imperator həzrətlərinin hakimiyyəti altında olmağı arzulayır və başqa xanları da belə addım atmağa çağırıram» 13 .
8 MDHTA. f 52/194, sənəd. 321, l. 38 b 10 О.П. Маркова. Россия, Заквказье и международные отношения в XVIII М.,1966.175. 11 MDHTA, yenıopada,v 40-41; О.P. Markova. Göstərilən əsəri, s. 175. 12 O.P.Markova. Göstərilən əsəri,s. 175. 13 MDHTA, f. 52,оp. 1/194,d.331,ч.VI.l.31 38
Abbasqulu xanın Rusiyanın qəyyumluğunu qəbul etmək arzusunu II İrakli general-poruçik Q. A. Potyomkinə xəbər verdi. «Dəhşətli qaçqın vəziyyətində olan naxçıvanlı Abbasqulu xan bizdən xahiş edir ki, biz ona öz mülkiyyətinə qayıtmağa kömək edək və o, imperatriçəyə tabe olacağını bildirir». Abbasqulu xanın Rusiya və Gürcüstana müraciət etməsini, yalnız və yalnız Naxçıvan xanlığında öz hakimiyyətini bərpa etmək arzusu ilə izah etmək lazımdır. Abbasqulu xana «kömək» etmək üçün II İrakli öz ordusunu hazır vəziyyətə gətirdisə də Naxçıvan xanlığı üzərinə göndərməkdən imtina etdi. Çünki Georgiyevsk traktatına əsasən II İrakli sərhəd rəisi ilə məsləhətləşmədən heç bir tədbiri həyata keçirə bilməzdi 14 . Georgiyevsk traktatından irəli gələn belə məhdudiyyətlə əlaqədar olaraq, II İrakli Abbasqulu xanı İrəvana göndərdi və Hüseynəli xandan xahiş etdi ki, öz hakimiyyətinə bərpa olunmaq üçün Abbasqulu xana kömək etsin. II İraklinin çox ehtiyatlı hərəkətinə baxmayaraq, Rusiyanın işgüzar dairələrində belə bir xəbər yayıldı ki, guya Kartli-Kaxeti çarı rus komandanlığının razılığı olmadan öz qoşunlarını Naxçıvana çıxarıb. II İrakli Q. A. Potyomkinə izahatında yazırdı: «Bu yaxınlarda Abbasqulu xan xahişlə Naxçıvan ağsaqqallarını yanımıza göndərmişdi. Həmin sənədin tərcüməsini biz cənab Burnaşevə verdik ki, o, sizin hüzurunuza təqdim etsin». 15
bildirdi ki, o, mahiyyət etibarilə Abbasqulu xanın Naxçıvanda hakimiyyətə gəlməsinə etiraz etmir, «..mənim adımdan Kartli-Kaxeti həzrətlərinə (II İrakliyə — red.) elan edin ki, mən, bu hadisələrdə ona mane olmaq istəmirəm» 16 [53-54] Q. A. Potyomkinin məktubundan sonra II İrakli daha cəsarətlə yürüşə hazırlaşmağa başladı. Kartli-Kaxeti çarı II İrakli ehtiyat xatirinə Abbasqulu xanın namizədliyini müdafiə edən Qarabağ xanlığının hakimi İbrahimxəlil xanı da bu yürüşdə iştirak üçün dəvət etdi. Naxçıvan xanlığı üzərinə yürüş üçün II İrakli çox böyük ordu toplamışdı. Təkcə Şəmsəddin, Xəzani, Peydar, Pambək, Dəmirçi Həsəndən toplanmış yerli azərbaycanlı döyüşçülərinin sayı 4000-ə çatırdı. İbrahimxəlil xan isə bu yürüşdə iştirak etmək üçün 2000 atlı ayırmışdı. Lakin təşkil edilmiş bu yürüşü həyata keçirmək mümkün olmadı. Çünki Georgiyevsk traktatı bağlanmasından və Gürcüstana rus ordusunun gəlməsindən narahat olan Türkiyə sultanı yenidən Cənubi Qafqazın işlərinə qarışmağa başladı. Belə ki Türkiyə müsəlmanların həmrəyliyinə arxalanaraq, Azərbaycan və Dağıstan hakimlərini ələ almağa, həmçinin qarabağlıların gürcülərlə ittifaqını pozmağa cəhd göstərirdi. Naxçıvanda da Türkiyə agentləri fəaliyyət göstərirdilər. Türkiyə sultanı həmçinin xahiş edirdi ki, müsəlmanlar rus ordusunu öz ərazilərinə buraxmasınlar. Erməni patriarxı İoni Qarabağ məlikləri ilə birlikdə Potyomkinə yazırdılar ki, Türkiyə nümayəndələri Kür çayı yanında azərbaycanlılardan ibarət ordu yaratmağa və rus ordusunun qarşısını kəsməyə cəhd edirlər 17 . Çox güman ki, Türkiyə agentləri İbrahimxəlil xanla II İrakli 14 Yenədə orada, nərəq 278,358. 15 MDHTA, I hissə,vərəq 80. 16 Yenə orada, v.365. 17 MDHTA, IVhissə, vər.20. Yüklə 0,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|