Fuad İskəndərov
Yüklə 2,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan hökuməti tərəfindən yüksək qiymətləndirilmişdir (ARDA, f.894, s.l,iş 50). 1918-ci il oktyabr ayının 6-da hökumətdə bəzi dəyişikliklərlə əlaqədar B. Cavanşir bir müddət eyni zamanda ticarət və sənaye naziri funksiyalarım da yerinə yetirmişdir. O, yerli sənayenin inkişafına, Azərbaycanın xarici ölkələrlə ticarət əlaqələrinin qurulmasına ciddi səy göstənnişdir. 1919-cu ildə xarici ölkələrlə ticarət əlaqələrinin yaradılması məqsədilə Behbudağa Cəvanşirin yaxından iştirakı ilə Bakıda “Dəyanət” şirkəti yaradılmışdır. 1918- 1920-ci illərdə Bakıda təntənəli “Azərbaycan gecələri” konsertinin və bir çox cəmiyyətlərin təşkili də onun adı ilə bağlıdır. 28 noyabr 1918-ci ildə Azərbaycan Respublikası və Şimali Qafqazın Dağlı Xalqlar İttifaqı Respublikası arasında müqavilə bağlanır. Həmin müqaviləni Azərbaycan hökuməti aldından ticarət və sənaye naziri B.Cavanşir və maliyyə naziri M.H.Hacınski, qarşı tərəfdən isə Bahadur bəy Molaçaxi və İbrahim bəy Heydərov imzalayırlar. Müqavilədə: “1. Qafqazın Dağlı Xalqlar İttifaqı Respublikası Azərbaycan Respublikasından noyabr ayının 1-dən hesablanmaqla iki illiyə qaytarmaqla faizsiz 10 milyon rubl götüri’məsi nəzərdə tutulur, bu iki dövlət arasında iqtisadi əlaqələrin möhkəmləndirilməsi üçün gələcəkdə də zəruri tədbirlərin görüləcəyinə dolayısı ilə işarə edilirdi (ARDA, f 894, s.lO. iş 40, vA-2). B.Cavanşirin ticarət və sənaye naziri kimi imzaladığı digər bir müqavilə Azərbaycan və Gürcüstan arasında 1918-ci ilin dekabr ayının 26-da bağlanmışdır. Azərbaycan hökuməti adından B.Cavanşir, Gürcüstan hökuməti adından Azərbaycan hökuməti yanında diplomatik nümayəndə Nikolay İotamoviç Karçivadzenin üçün möhkəm zəmin yaradılmasında vacib sayılan bir məsələyə - istehlak baxımından ciddi ehtiyac duyulan malların rüsumsuz daşınması məsələsinə toxunulmuşdu. Müqavilənin şərtlərinə uyğun olaraq; 1 .Azərbaycandan Gürcüstana və əksinə yüklərin dəmiryolu ilə rüsumsuz daşınmasına; 2.Azərbaycan hökuməti neft və neft məhsullarının, qarşı tərəf isə daş kömür və meşə materiallarının daşınmasına icazə verirdilər. 19 maddədən ibarət 180 olan bu müqavilənin bağlanması müəyyən dövrdə əhalinin zəruri mallarla təminatında yaranmış probelmələrin aradan qaldınimasına imkan verməklə hər iki respublikada ölkədaxili gərginliyin azalmasına səbəb olmuşdu. Yeri gəlmişkən, bu müqaviləyə görə, Gürcüstan tərəfi yalnız çörəyin, qəndin və dərinin rüsumsuz keçirilməsinə icazə verməmişdi, digər mal və materiallar isə Azərbaycana heç bir rüsum ödənilmədən keçirilə bilərdi. B.Cavanşirin sənaye məsələləri ilə bağlılığına gəlincə isə, hər şeydən əvvəl onun yüksək sənaye mütəxəssisi olmasını, bu sahədə uzun müddət işləməsi nəzərə alınmışdı. Ancaq bu təyinatı şərtləndirən bir sıra digər amillər də vardı. Hələ çarizm dövıündən böyük neft aksiyalarına malik şəxs kimi neft sənayeçiləri arasında yaxşı tanınan B.Cəvanşir dəfələrlə neft sənayeçiləri qurultayının İcraiyyə Komitəsinin sədri seçilmişdi. O zaman neft mədənlərini müdafiə edən Bakı Qradonaçalnikliyinin polis işçilərinin və şəhər polisinin bir sıra digər sahələrdə çalışan əməkdaşlarının əmək haqqı neft sahibkarlarının öz gəlirlərindən ayırdıqları 3 faiz gəlir hesabına ödənilirdi. Bu isə neft sahibkarları və bu sahədə nüflız sahibi olan şəxslərin həm də polis işindən müəyyən qədər xəbardar olmalarına şərait yaradır və onları bu dairədə az da olsa tanıdırdı. Təsadüfi deyildi, 1920-ci il 27 aprel işğalından sonra milli hökumətdə yüksək post tutmuş Behbudağa Cavanşir kimi mütəxəssislərə qəti etibar etməyən bolşeviklər ilk dövrlər bu cür yüksək ixtisaslı və təcrübəli kadrlardan istifadə etməklə yeni hakimiyyətin iqtisadi dayaqlarını möhkəmləndirməyə çalışırdılar. B.Cavanşirin 1920-ci ilin aprelindən sonrakı dövr ərzində neft sənayesi sahəsində işləməsi həm də bununla izah edilə bilər. B.Cavanşir sənaye məsələlərindən hərtərəfli baş çıxardığım sübuta yetirən başqa bir fakt. O, Parlamentin 27 noyabr 1919-cu il tarixli iclasında çıxış edərək hökumətin maliyyə və sənaye fəaliyyətini tənqid edib, N. Yusifbəyli hökumətinin 8-10 ay ərzində özünü heç nədə göstərə bilmədiyini, qaçaqmalçılara qarşı iqtisadi vasitələrlə mübarizə aparılmadığını, şəhərdə vəziyyətin yaxşılaşdırılması ilə bağlı tədbirlər görülməməsini qeyd edirdi. Ona görə, qaçaqmalçılığın yayılmasına şərait yaradan səbəblərdən biri ölkədə mövcud olan iqtisadi qadağanlar sistemidir. Bu sistemin 181 ucbatından istehsalçılar istehsal etdikləri mallan əhaliyə çatdınnaq əvəzinə anbarlarda yatızdırır və beləliklə zay olmuş xeyli məhsullan atmalı olurlar. Bundan isə hər iki tərəf ziyan görürdü. 1918-ci ilin dekabrında F.Xoyskinin kabinəsi istefaya çıxdığı üçün Behbudağa Cavanşir tutduğu hökumət vəzifələrini tərk etmiş, həmin dövrdən sonra Azərbaycan Parlamentində fəaliyyət göstərməklə yanaşı, həm də “Dəyanət” fərdi xarici ticarət birliyinin təsisi və onun işinin təşkili ilə bağlı məsələlərlə məşğul olmuşdur. Ancaq hansı sahədə çalışmasından, hansı problemlərin həllinə girişməsindən asılı olmayaraq, o, gəncliyindən seçdiyi yolla - Vətənə, millətə təmənnasız xidmət yolu ilə gedirdi və nə qədər sağ idi heç bir qüvvə onu bu amalından döndərə bilməzdi. Behbudağa Cavanşir haqqında bir-iki məqalə və ayrı-ayn kitablara salınmış müəyyən tərcümeyi-hal xarakterli qeyd istisna olunmaqla, başqa heç nə yazılmayıb. Belə mənbələrdən birində, “Azərbaycan Cümhurİ3^əti sənədlər və materiallar 1918-1920- ci illər” məcmuəsində Behbudağa haqqında aşağıdakı məlumatlar verilmişdir: “Behbud xan Azad oğlu Cəvanşir (1886-1921) - AR-in dövlət və siyasi xadimi. Almaniyada və İngəltərədə oxumuşdur. 1912-ci ildə Freyberqdə (Almaniya) Dağ Akademiyasını bitirmişdir. Neftayırma müəssisələrində baş mühəndis işləmişdir, “Rus texniki cəmiyyəti”nin üzvü olmuşdur. Elmi məqalələrin müəllifidir. Maarifçilik fəaliyyəti ilə məşğul olmuş, “Müsəlman xeyriyyə cəmiyyəti”nin rəhbərliyinə seçilmişdir. Fevral inqilabından sonra (1917) Bakı müsəlman cəmiyyətləri təşkilatları komitəsinin üzvü olmuşdur. Bakıda mart (1918) hadisələri zamanı razılaşdırıcı komissiyanın heyətinə daxil edilmişdir. 1918-ci ilin iyun-dekabr aylarında ADR-in daxili işlər naziri, (1918-ci ilin oktyabnndan isə) eyni vaxtda ticarət və sənaye naziri olmuşdur. Azərbaycan Parlamentinin üzvü. 1919-cu ildə “Dəyanət” fərdi xarici ticarət birliyinin təsisçilərindən biri. 1920- ci ilin aprelindən sonra neft müəssisələrində çalışıb. N.Nərimanov tərəfindən avadanlıq alınması üçün xaricə göndərilib və İstanbulda “Daşnakstyun”un üzvü tərəfindən öldürülüb. Azərbaycan hökumətinin bir sıra digər görkəmli nümayəndələri kimi Behbudağa Cavanşirin həyatının və həqiqətən də 18 : Yüklə 2,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|