Фуат рясулов
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- - Xüsusi mü lkiyyət; - Rəqabət; - Sərbəst qiymətqoyma sistemi;
- İnzibati amirlik sistemi
- Ənənəvi sistem
- İQTİSADİ SİSTEMİN TİPLƏRİ Bazar İnzibati
- Qiymət və alınmış malların miqdarı arasındakı belə münasibətlərə tələb qanunu deyilir.
26 Bazar iqtisadiyyatı aşağıda qeyd olunan üç vacib elementin əsasında təşəkkül tapır: - Xüsusi mü lkiyyət; - Rəqabət; - Sərbəst qiymətqoyma sistemi; Mülkiyyətin sahibləri şəxsi kapitalından maksimum dərəcədə səmərəli istifadə edərək nə istehsal etməli və onu neçəyə satmalı sualına istehlakçıların sifarişi əsasında bazarda cavab tapır. Beləliklə də, istehsalçı nə lazımdırsa, onu da istehsal edərək, mənfəət götürür. Nəyə görə? Ona görə ki, onlar bilirlər ki, mənfəət əldə etmək, eləcə də çoxlu pul qazanmaq üçün istənilən məhsulu deyil, elə məhsul istehsal etmək lazımdır ki, onun qiyməti münasib olsun və onu alıcı alsın. Xüsusi mülkiyyətin üstünlüyündən və onun stimullaşdırıcı rolundan klassik iqtisad elminin banisi Adam Smit “ Xalqların sərvətinin təbiəti və səbəbləri haqqında tədqiqatlar” adlı fundamental elmi əsərində təfərrüfatı ilə söhbət açmışdır. Əmtəə və xidmətlərin istehsalçıları bir-biriləri ilə rəqabət aparmaqla ən zəruri malları istehsal etməyə cəhd edirlər. Onların hər biri çalışır ki, elə məhsullar istehsal etsin ki, başqasında olmasın və yaxud olsa da onun məhsulunun qiyməti ucuz olsun. Yəni burda başlıca məqsəd alıcını cəlb etmək, onun zövqünü oxşamaqdır. Bu mübarizədən kim qazanır? Əlbəttə ki, biz-istehlakçılar! Rəqabət həm də ona görə faydalıdır ki, istehsalçılar daha səmərəli işləməyə səy göstərir, resurslara qənaət edirlər. Alıcılar da öz aralarında rəqabət aparırlar. Hər bir alıcı daha yaxşı əmtəə və ya xidmət əldə etmək istəyir. Bu mübarizədə də daha yüksək qiymətləri ödəməyə qadir olanlar udurlar. Хцсуси мцлкиййят - инсанларын вя фирм аларын истеhсал васитяляриня саhиблик hцг уг удур. Ряг абят – ейни м ящсулун истещсалчылары арасындакы бящсляшм ядир. Сярбяст г иймятг ойма системи – еля бир систем дир ки, бурада г ийм ятляр алыъы вя сатыъыларын г аршылыг лы фяалиййяти нятиъясиндя сярбяст сурятдя базарда м цяййян олунур. 27 Bazar qiyməti istehsalçıya minimum xərclə maksimum mənfəət əldə etmək imkanları yaradır. Bazarda qiymətlər adətən alıcı və satıcının qarşılıqlı fəaliyyətinin təsiri altında formalaşdığına görə bazar iqtisadiyyatını bəzən “qiyməti idarəedən” də adlandırırlar. Mənfəət dalınca qaçma satıcını məhsul istehsalını minimum xərclə təşkil etməyə vadar edir ki, bu da son nəticədə qiymətlərin aşağı salınmasını səciyyələndirir. Beləliklə də bazar iqtisadiyyatında nə istehsal etməli məsələsini alıcı h əll edir. Soruşa bilərsiniz ki, hansı şəkildə? - Alış zamanı! Alıcı bu və ya digər məhsulun haqqını ödəməklə bazara “siqnal” verir: nəyi, h ansı qiymətə istehsal etməli. İstehsalçılar bu “siqnala” həssaslıqla reaksiya verir və təbii ki, həmin məhsulu buraxır satıb ondan mənfəət qazanır. İnzibati amirlik sistemi Bu sistemdə nəyi, necə istehsal etməli və hansı qiymətə satmalı məsələlərini bazar müəyyən etmir, bütün bu suallara mərkəzləşdirilmiş plan orqanları cavab verir. Keçmiş SSRİ-də belə mərkəzləşdirilmiş orqanlar həddindən çox idi: Dövlət Plan Komitəsi, Dövlət Qiymət Komitəsi, Dövlət Əmək Komitəsi, Dövlət Maddi Texniki Təchizat Komitəsi və başqaları. Bu komitələrin adları ilk baxışdan çox şey deyir: məsələn, Dövlət Qiymət Komitəsi hər bir malın və xidmətin qiymətini təyin edirdi. Dövlət Əmək Komitəsi h ər bir müəssisəyə nə qədər işçi lazım olması məsələsini həll edirdi, eləcə də hansı mütəxəssisə nə qədər maaş vermək məsələsi də bu komitənin işi hesab olunurdu. Məlumdur ki, hər bir müəssisənin istehsal xüsusiyyətini və yaxud müxtəlif regionlarda yaşayan insanların istəklərini vahid mərkəzdən müəyyənləşdirmək mümkün deyil. Məhz bu səbəbdən də qəbul olunan qərarların çoxunun nəticəsi qeyri-effektiv alınırdı. Ənənəvi sistem Belə sistem çox azsaylı ölkələrdə saxlanılıb. Onlar əsasən az inkişaf etmiş ölkələrdir. Bu ölkələrdə istehsal olunan mal və xidmətlər min illərlə dəyişmir. Bu ölkələrin vətəndaşları ataları, babaları nə ediblərsə onu da təkrarlayırlar. Belə ölkələrdə adətlər və ənənələr çox güclüdür. İki əsas iqtisadi sistemi daha dərindən öyrənmək və onları müqayisə etmək üçün a şağıda təqdim olunan cədvələ nəzər yetirək. Cədvəl vasitəsilə hər iki sistemdə iqtisadi məsələlərin necə həll olunması, qərarların qəbul edilməsi və s. məsələlərlə tanış olaq. Cədvəl 2 28 İQTİSADİ SİSTEMİN TİPLƏRİ Bazar İnzibati İstehsal resurslarına kim nəzarət edir? İqtisadiyyatda istehsal resurslarına nəzarət və sahiblik ayrı-ayrı şəxslərdədir. İnsan resursları istisna olmaqla, istehsal resurslarının əksər hissəsi dövlətin və ya hökumətin sahibliyi və nəzarəti altındadır. Resurslardan istifadə qərarını kim qəbul edir? Resurslardan istifadə üzərində qərarı bazarın çoxsaylı alıcı və satıcıları qəbul edir. Qərarları mərkəzləşdirilmiş planlaşdırılmaya məsul olan dövlət orqanları qəbul edir. Qərar qəbul edən şəxs hansı motivə əsaslanır? Motivləşmə baxımından ayrı-ayrı şəxslər xüsusi maraqlardan çıxış edir. Motivləşmə baxımından mərkəzləşdirilmiş planlaşdırmaya məsul şəxs sosial məqsədlərdən çıxış edir. Siz nə qədər mal alırsınız? Və yaxud qiymət, tələb və təklif isteh lakçı davranışı Hər gün istehlakçılar, daha doğrusu biz sizinlə çoxlu sayda müxtəlif mallar alırıq. Pərakəndə mal satıcıları və istehsalçılar daha çox tələbata uyğun olan, istehlakçı tərəfindən alınan malları satmağa və ya istehsal etməyə üstünlük verirlər. Onlar mallarını satmaqla mənfəət əldə edirlər. İstehlakçıların davranışı anlayışı istehsalçılar üçün çox mühümdür. Onlar qiyməti aşağı saldıqca, alınan malların miqdarı artmağa başlayır. Qiymət və alınmış malların miqdarı arasındakı belə münasibətlərə tələb qanunu deyilir. Tələb dedikdə, məlum müddət ərzində digər amillərin dəyişmədiyi şəraitdə müəyyən qiymətlə alınmış malların miqdarı başa düşülür. Tələb bəzən belə də tərif olunur. Əgər siz özünüzə fotoaparat almaq istəyirsinizsə, amma bunun üçün pulunuz yoxdursa, onda bu tələb deyil, arzu hesab olunmalıdır. Yox əgər sizin pulunuz varsa və siz həmin pula fotoaparat almaq istəyirsinizsə, artıq bu tələbdir. Bazar iqtisadiyyatında malın qiyməti bazarda formalaşır. Bu necə baş verir? Satıcılar daha çox fayda əldə etmək məqsədilə öz mallarını baha qiymətə satmağa səy göstərirlər. Alıcılar isə həmin malı ucuz almağa çalışırlar. Lakin, bazar - könüllü mübadilə və saziş yeridir. Burada malın satılması üçün Тяляб – м ялум вахт ващиди ярзиндя м цяййян г ийм ятля м алларын вя хидм ятлярин алынм асы истякляри вя им канлары дем якдир. Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|