Фуат рясулов
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Rezidentl ər
- 100 % 1-ci ildə real ÜDM = 1-ci ildə nominal ÜDM X
- 2-ci ildə real ÜDM – 1-ci ildə real ÜDM İqtisadi artım tempi = ------------------------------------------------------ X 100 %
- 1-ci ildə adambaşına 1-ci ildə real ÜDM 1000 000 real ÜDM = -------------------------------------- = ----------- = 10 (manat)
- real ÜDM = ----------------- = 9,3 (manat) 110 000
137 əlavə dəyərin həcmi ilə ölçülür. Gəlin, əvvəlcə ÜDM-ə verilən tərifdən irəli gələn 2 terminin (milli hesablar sistemi və rezidentlər, qeyri-rezidentlər) mahiyyətinə varaq. Bu sistemin metodoloæi əsasları tədiyə balansının və sahələrarası balansın metodoloæi əsasları ilə sıx baülıdır. Milli hesablar sistemi (MHS) istehsal, ilkin və təkrar bölgü və son istifadə proseslərini bir-birilə qarşılıqlı əlaqəsi olan ayrı-ayrı hesablarda (sah ələr və institutsional bölmələr üzrə) qruplaşdırır. ÜDM ölkənin rezidenti sayılan iqtisadi vahidlərin məhsul və xidmətlərin isteh salçıları arasında bölüşdürüldüyü ilkin gəlirlərin, yəni muzdlu işçilərin əmək h aqqının, istehsala və idxala görə xalis vergilərin, ümumi mənfəətin və ümumi qarışıq gəlirlərin məbləği kimi - yəni gəlirlər üsulu ilə də müəyyənləşdirilə bilər. Rezidentl ər - qanunvericiliklə aşağıdakılar sayılır: a) ölkədə daimi yaşayış yeri olan, o cümlədən həmin ölkə hüdudlarından k ənarda müvəqqəti qalan fiziki şəxslər; b) ölkənin qanunvericiliyinə müvafiq surətdə yaradılmış hüquqi şəxslər və onların ölkə hüdudlarından kənarda yerləşən filialları və nümayəndəlikləri; c) ölkədə yerləşən və həmin ölkə qanunvericiliyinə müvafiq surətdə yaradılmış, lakin hüquqi şəxs olmayan müəssisə və təşkilatlar; d) ölkə hüdudlarından kənarda yerləşən həmin ölkənin diplomatik və digər rəsmi nümay əndəlikləridir. Xarici dövl ətlərin qanunvericiliyinə müvafiq surətdə yaradılmış ölkə hüdudlar ından kənarda yerləşən hüquqi şəxslər və hüquqi şəxs olmayan müəssisə və t əşkilatlar, ölkə ərazisində yerləşən xarici diplomatik və digər rəsmi nümay əndəliklər, habelə beynəlxalq təşkilatlar, onların nümayəndəlikləri və filialları qeyri-rezident sayılır. Ümumi daxili məhsuldan istifadə edilməsi (xərclər üsulu) məhsul və xidmətlərin son istehlakını, əsas kapitalın ümumi yığımını, maddi dövriyyə Qeyri-rezidentl я r - юлкя h ц dudlar ы ndan k я narda daimi ya ş ay ыş yeri olan вя йа йерляşя n, o c ц ml я d я n юлкя d я m ц v я я ti qalan fiziki вя йа h цг уг и şя x сляр d ир . M илли h есаблар сис t еми - базар иг t иса d иййа t ы şяра t и nd я макр o иг t иса d и p р o сесляри юзц nd я якс е td иря n, бир - бириля г арşылыглы сы x ялаг яси oлаn вя 150-dяn çox юлкяdя tяtбиг еdиляn икиtяряfли эюсtяриъиляр сисtемиdир. 138 vəsaitləri ehtiyatlarının dəyişməsini, qiymətlilərin (sərvətlərin) xalis əldə edilməsini və məhsul və xidmətlərin ixrac və idxal saldosunu özündə birləşdirir. Hər şeydən əvvəl, biz ÜDM göstəricisindən istifadə etməmişdən əvvəl, qiymət dəyişikliklərinin təsiri ilə ÜDM-də mümkün korrektələri aparmalıyıq. Tutaq ki, ÜDM birinci ildə 1000000 manat, ikinci ildə isə 1100000 manatdir. Bu o deməkdirmi ki, 1-ci ilə nisbətdə 2-ci ildə iqtisadi artım 10 faiz olub. Əgər bu dövr ərzində qiymətlər 2 dəfə artıbsa, bu halda ÜDM-ində 2 dəfəyədək artması mümkün deyil. Ona görə də qiymət dəyişikliyi nəticəsində korrektə olunmuş ÜDM real ÜDM, korrektə olunmamış ÜDM isə nominal ÜDM adlanır. Həmin ilə real ÜDM-i hesablamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə olunur. 100 % 1-ci ildə real ÜDM = 1-ci ildə nominal ÜDM X --------------------------------- 1-ci ildə qiymət indeksi İqtisadi artım tempini hesablamaq üçün isə aşağıdakı düstur təqdim olunur. 2-ci ildə real ÜDM – 1-ci ildə real ÜDM İqtisadi artım tempi = ------------------------------------------------------ X 100 % 1-ci ildə real ÜDM Məsələn, əgər 1-ci ildə real ÜDM 1 000 000, 2-ci ildə 1 028 000 manata bərabərdirsə, onda iqtisadi artım tempi 2,8 % (1028 000 – 1 000 000/ 1 000 000) = 0.028. Bu rəqəmi 100-ə vurub nəticəni faizlə alaq: 2,8 % (0,028 x 100%) . İqtisadi artım tempinin dəyişməsi və real ÜDM-in ölçülməsi zamanı adətən adambaşına real ÜDM göstəricisi də hesablanır. Bunun üçün hər hansı bir dövr üçün ÜDM-i həmin dövrdə əhalinin orta siyahı sayına bölmək lazımdır. Bu göstərici ÜDM- ın əhalinin həyat səviyyəsinin yaxşılaşdırılmasında nə dərəcədə rol oynamasını qiymətləndirməyə imkan verir. Biz misal əsasında fərz edək ki, 1-ci ildə ölkə əhalisinin sayı 100 min, 2-ci ildə 110 min nəfərdir. Belə olan halda 1-ci və 2-ci illərdə adambaşına real ÜDM necə olacaq? 1-ci ildə adambaşına 1-ci ildə real ÜDM 1000 000 real ÜDM = -------------------------------------- = ----------- = 10 (manat) 1-ci ildə əhalinin ümumi sayı 100 000 2-ci ildə adambaşına 1 028 000 real ÜDM = ----------------- = 9,3 (manat) 110 000 Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|