151
• V fəsil •
Qədim və müasir sivilizasiyalar
•
5
nəqliyyat yollarının çəkilməsinə mane olur ki, bu da ərazinin mənimsənilməsində
çətinlik törədir.
Dünya okeanının sahilyanı dayazlıqları –
sualtı müəssisələrin layihəsi reallaş-
maqdadır. Çünki okean dayazlıqları mineral sərvətlərlə zəngindir. İndoneziya, Ma-
layziya və Tailand sahilyanı dayazlıqlarında qalay, Namibiya sahillərində – almaz,
Baltikyanı sahillərdə – kəhrəba, Avstraliya sahillərində qızıl ehtiyatları aşkar edilmiş-
dir. Dünyanın inkişaf etmiş ölkələri elm və texnikanın son nailiyyətlərindən istifadə
edərək
zәif mәnimsәnilmiş, sərt təbiətli, yəni ekstremal əraziləri mənimsəyir və
yeni
mәskunlaşan ərazilərə çevirir.
1. Cədvəli dəftərinizə çəkib tamamlayın:
Zəif mənimsənilmiş
ərazilər
Mövcud
imkanlar
Mənimsəməni məhdudlaş-
dıran amillər
Mənimsəmə üçün
görülən
tədbirlər
Yüksək dağlıqlar
...
...
...
Səhra və yarımsəhralar
...
...
...
Çoxillik donuşluqlar
...
...
...
Ekvatorial meşələr
...
...
...
2. Kontur-xəritə üzərindəki rəqəmləri
dəftərinizdəki cədvələ uyğun qruplaşdırın:
Güclü
mənimsənilən
Zəif
mənimsənilən
• Nəqliyyat yollarını qısaltmaq
üçün tunellər ən səmərəli vasi-
tədir. İsveçrədəki Qotard tune-
linin uzunluğu 57 km-dir. O,
dünyanın ən uzun tunelidir.
• Çoxillik donuşluğun
olduğu
ərazilərdə tiki-
lilər dirəklər üzərində
qurulur.
• Hazırda xüsusi qurğuların
köməyi ilə yaradılan süni
oazislər yaşayış üçün əlve-
rişli ərazilərə çevrilmişdir.
Biliklərin tətbiq edilməsi və yoxlanılması
Əvvəlki siniflərdə qazandığınız coğrafi biliklər və internet resuslarından istifa-
də edərək Azərbaycanda əhalinin sıx və zəif məskunlaşdığı əraziləri müəy-
yənləşdirin və xəritə-sxemini çəkin.
Dәrsdәn sonra
•12
•11
• 4
•3
• 10
• 8
• 6
• 7 • 9
• 2
• 5
• 1
LAYİHƏ
152
1. Rәqәmlәrә uyğun gәlәn qәdim sivilizasiya mәrkәzlәrinin adını dәftәrinizdә yazın.
...
...
...
2. Cәdvәli dәftәrinizә çәkin. Azәrbaycanın tarixi-inkişafının qısa sәciyyәsini yazın.
Mərhələlər
Qısa səciyyəsi
1.
...
3. Xәritә-sxemdә göstәrilmiş ölkәlәrin adlarını dәftәrinizdә yazın, aid olduğu regionlar üzrә
qruplaşdırın.
1
. ...
2. ...
3. ...
4. ...
5. ...
6. ...
7. ...
8. ...
9. ...
10. ...
4. “Böyük iyirmiliyә” daxil olan ölkәlәri dәftәrinizdә çәkdiyiniz cәdvәlә uyğun qruplaşdırıb yazın:
Asiya Avropa
Şimali
Amerika
Cənubi Amerika Afrika
Avstraliya və Okeaniya
5. İfadәlәrin hansı regiona aid olduğunu tapın vә cәdvәli dәftәrinizdә tamamlayın:
1. Şərabçılıq regionun aparıcı sahələrindən biridir.
2. Ölkələrin əksəriyyəti yaxın zamana qədər sosialist blokuna daxil olmuşdur.
3. İsrail və Livan bu regiona daxildir.
4. Zəngin neft və qaz yataqlarına malikdir.
5. Mineral ehtiyatlarla zəif təmin olunmuşdur.
Cənubi Avropa
Şimali Afrika
Cənub-Şərqi Avropa
Cənub-Qərbi Asiya
Ü m u m i l ә ş d i r i c i t a p ş ı r ı q l a r
LAYİHƏ
153
• VI fəsil •
Dünya əhalisinin müxtəlifliyi
•
6
Ə
HALİNİN SAYININ ARTIMI VƏ ONUN TƏNZİMLƏNMƏSİ
Dünya əhalisinin təbii artımında yüksək göstəricilər üstünlük təşkil etmişdir. Əhali
artımının ənənəvi tipi adlandırılan II tip çox yüksək doğum və aşağı ölüm nəticəsində
yüksək təbii artımla (hər 1000 nəfərə 13 nəfər və daha artıq) səciyyələnir.
Doğumun yüksək olması adət-ənənə, dini amillər, təhsil, ailə planlaşdırılmasının
olmaması ilə əlaqədardır. Belə ölkələrdə kənd təsərrüfatı işlərində işçi qüvvəsi tələb
olunduğu üçün erkən yaşlarından uşaqlar əməyə cəlb edilir. Əvvəllər ölüm hallarının
yüksək olması əhalinin sanitar-gigiyenik həyat şəraitinin pis və səhiyyənin zəif inkişafı
43
1. Əhalinin təbii artımının I tipinə aid olan 10 ölkənin adını yazın.
2. Əhalinin təbii artımının II tipinə
aid olan ölkələr, əsasən, hansı regionlarda yerləşir?
3. “Doğum”, “ölüm”, “təbii artım” ifadələrindən istifadə edərək I və II tipə aid olan ölkələrdə
demoqrafik vəziyyəti təsvir edin.
Müzakirә edin:
– Ölkənin inkişaf
səviyyəsi və əhalinin
təbii artım tipi arasında
hansı əlaqə var?
Xәritә üzrә iş
Әhalinin tәbii artımının tiplәri
Əhalinin təbii
artımının I tipi
Əhalinin təbii
artımının II tipi
Әhalinin tәbii artımı
doğulanların sayı ilə
ölənlərin sayının hər
min
nəfərə görə
kəmiyyətcə fərqidir:
doğum – ölüm = tәbii artım
DÜNYA ƏHALİSİNİN
MÜXTƏLİFLİYİ
6
LAYİHƏ
