GəMİ daxiLİ yanma

Dizel mühərriklərində yanma məhsullarının təyin olunması

Bildiyimiz kimi dizel mühərrikində ^ >1 olduğundan tam yanma gedir və bu zaman yanma məhsulları kimi karbon qazı ( CO₂ ), su buxarları ( H ₂O ), sərbəst şəkildə oksigen ( O₂ ) və azot ( N ₂ ) alınır. Bu yanma məhsullarının mol miqdarları aşağıdakı düsturlarla təyin edirlər.

M  ^C ,


kmol CO_{2 (2.7)}

CO₂
12 kq
yanacaq

M  ^H ,
kmol
H ₂O
(2.8)

H ₂O
2 kq
yanacaq

M  0,21L ( 1),


kmol O_{2 (2.9)}

O₂ 0
kq yanacaq

M  0,792L ,
kmol
^{N 2} (2.10)

N₂ 0

kq yanacaq

Yanma məhsullarının ümumi mol miqdarı:

M  M  M

• 
  M  M
  

 ^C  ^H  L (  0,21), ^kmol
yanma mehsul.
(2.11)

2 CO₂
H₂O O₂
^N2 12 2 ⁰

kq yanacaq

4. 
   Kimyəvi və həqiqi də molekulyar dəyişmə əmsalları
   

Yanıcı qarışıq dedikdə yanacaq tozları ilə havanın qarışığı başa düşülür.

Yanıcı qarışığın mol miqdarı aşağıdakı düsturla təyin edilir.

1

m
M₁  L₀  ,
y
kmol
kq
yan. qar
yanacaq
(2.12)

(1.17) ifadəsində sağ tərəfdəki 1-ci hədd silindirdəki təmiz havanın miqdarı (

L₀ ), 2-ci hədd isə (1/ m_y ) silindirdəki yanacaq tozlarının miqdarıdır. Dizel mühərrikində silindirə püskürülən yanacağın miqdarı həcm etibarı ilə silindirdəki havaya nəzərən çox az olduğundan dizel mühərrikində yanıcı qarışığın mol miqdarı dedikdə elə silindirdəki havanın mol miqdarı başa düşülür. Yəni

M  L , ^kmol


yan. qar.
(2.13)

1 0 _kq
yanacaq

Mühərrik işləyən zaman onun silindirində yanma nəticəsində yanma məhsulları da əmələ gəlir və bu yanma məhsullarının hamısı silindirdən xaric oluna bilmir. Xaricetmə klapanının bağlandığı anda silindirdə qalan yanma məhsulları

qalıq qazları adlanır ( M_r
ilə işarə olunur). Mühərrik işləyən zaman silindirdə işçi

cisim kimi qalıq qazlarla təmiz havanın qarışığından istifadə olunur ki, bu qarışıq

da işçi qarışıq adlanır. Deməli işçi qarışığın mol miqdarı
M₁  M_r
ilə təyin olunur.

Yanıcı qarışığın kimyəvi molekulyar dəyişmə əmsalı dedikdə yanma məhsulların mol miqdarının yanıcı qarışığın mol miqdarına olan nisbəti başa
düşülür. Bu əmsal  ₀ -la işarə edilir aşağıdakı kimi ifadə olunur:

  ^{M 2}
0 _M
, (2.14)

1
Maye yanacaqlarla işləyən mühərriklərdə yanma məhsullarının ümumi mol miqdarı həmişə yanıcı qarışığın mol miqdarından çox olur. Buna səbəb yanma zamanı kimyəvi reaksiyalar nəticəsində yanacaq molekullarının parçalanması və yeni molekulların əmələ gəlməsidir. Yanma məhsullarının mol miqdarının artması yaxşı haldır. Belə ki, bunun nəticəsində yanma məhsullarının həcmi artır. Bu isə öz növbəsində qazların genişlənməsi zamanı faydalı işin artmasına səbəb olur.
İşçi qarışığın həqiqi molekulyar dəyişmə əmsalı isə  ilə işarə olunur və aşağıdakı kimi ifadə edilir:


  ^{M 2  Mr} , (2.15)
M₁  M_r

5. 
   ifadəsinin sürət və məxrəcini
   

aparsaq alarıq:

M₁ -ə bölüb
^Mr   və
M₁
^Mr  
^M1 0
əvəzləmələri

  ^{0   r} , (2.16)
1   _r

Dizel mühərriklərində həqiqi molekulyar dəyişmə əmsalı hədlərində dəyişir.

5. 
   Yanacağın aşağı və yuxarı yanma istilikləri
   

  1,03  1,04

1. 
   kq yanacaq tam yandırıldıqda alınan istilik miqdarı yanacağın yanma istiliyi adlanır. Bu istilik miqdarı xüsusi kalorimetrik qurğularda təyin edilir. Yanma istiliyi təyin edilərkən yanacaq yandırıldıqda alınan su buxarlarının kondensasiyası nəticəsində ayrılan istilik miqdarı da nəzərə alınarsa, onda bu istilik miqdarı yanacağın yuxarı yanma istiliyi, su buxarlarının kondensasiyası nəticəsində ayrılan istilik miqdarı nəzərə alınmaza, onda təyin olunan istilik miqdarı yanacağın aşağı
   

yanma istiliyi adlandırılır. Yuxarı yanma istiliyi
Q₀ , aşağı yanma istiliyi
Q_H -la

işarə olunur. Bəzi ədəbiyyatlarda isə, uyğun olaraq, H ₀ və H_u işarələrindən də
istifadə olunur. Mühərrikin istilik hesabı aparılarkən silindirin daxilində su buxar- larının kondensasiyası baş vermədiyindən həmişə aşağı yanma istiliyindən istifadə edirlər. Ədəbiyyatlarda müxtəlif yanacaqların aşağı yanma istiliyinin qiymətləri verilir. Əgər yanacağın orta elementar tərkibi məlumdursa onda bu yanacağın aşağı yanma istiliyi Mendeleyevin təklif etdiyi formula ilə təyin edilə bilər:

Q  33,91C  125,6H  10,890  5  2,519H  W , ^MC1
H kg
(2.17)

W - yanma məhsullarının tərkibindəki su buxarlarının miqdarıdırdır.

YOXLAMA SUALLARI

1. 
   Maye yanacaqların hansı üstünlükləri var?
   
2. 
   Maye yanacaqların qrup tərkibi dedikdə nə başa düşülür?
   
3. 
   Maye yanacaqların fiziki-kimyəvi xassələrinə hansı parametrlər aiddir?
   
4. 
   Nəzəri tələb olunan və ya “stexiometrik” hava miqdarı nədir və o necə təyin edilir?
   
5. 
   Hava artıqlıq əmsalı nədir və o necə təyin edilir?
   
6. 
   Yanıcı qarışıq nədir və onun mol miqdarı necə təyin edilir?
   
7. 
     1 və ^ <1 olduqda hansı yanma məhsulları alınır və onların mol miqdarları necə təyin edilir?
   
8. 
   Yanıcı qarışıq nədir və onun mol miqdarı necə təyin edilir?
   
9. 
   Qalıq qazlar nədir? 10.İşçi qarışıq nədir?
   

11. 
    Yanıcı qarışığın kimyəvi molekulyar dəyişmə əmsalı hansı ifadə ilə təyin edilir?
    
12. 
    İşçi qarışığın həqiqi molekulyar dəyişmə əmsalı hansı ifadə ilə təyin edilir?
    
13. 
    Dizel mühərriklərində həqiqi molekulyar dəyişmə əmsalı hansı hədlərdə dəyişir.
    
14. 
    Yanacağın yanma istiliyi nədir?
    

11. 
    Yanacağın yuxarı yanma istiliyi Q₀
    

nədir?

11. 
    Yanacağın aşağı yanma istiliyi Q_H
    

nədir?