0f11aztitul(1-7)

94 
 
rəqslər ümumi qanunauyğunluğa tabedir – onlar oxşar tipli tənliklərlə təsvir olunur. 
Ona  görə  də elektromaqnit  rəqslərini  mexaniki  rəqslərlə,  məsələn,  yaylı  və  riyazi 
rəqqasların rəqsləri ilə analogiyada araşdırmaq əlverişlidir (
cədvəl 3.1.
) 
Cədvəl 3.1.
 
 
Yaylı rəqqasda 
mexaniki rəqslər 
Riyazi rəqqasda 
mexaniki rəqslər 
LC-konturunda 
elektromaqnit rəqsləri 
1 
2 
3 
 
 
 
Enerjinin saxlanması 
qanununa görə: 
2

2
2
 
 
Sadələşmə aparıldıqdan 
sonra alınır: 
 
∙

 
 
Enerjinin saxlanması 
qanununa görə: 

2
 
  
Sadələşmə aparıldıqda 
alınır: 
 
∙

 
 
Enerjinin saxlanması 
qanununa görə: 
2
2
2
 
 
Sadələşmə aparıldıqda 
alınır: 
 
∙
 
 
Nəzərə alınsa ki, 
′: 
∙

 
Nəzərə alınsa ki, 
′: 
∙

 
Nəzərə alınsa ki, 
′: 
√
∙

 
 
Çevrə düsturuna əsasən: 
 
;
0 
 
Çevrə düsturuna əsasən: 
 
;
0 
 
Çevrə düsturuna əsasən: 
 
;
0 
 
 
 
1)
2)
3)
 
 
 
 
 
 
 
∙

 
2
 
 
 
∙

 
2
 
 
 
∙

 
2
 
 
 
 
 

l
max

l 

 

0    x    x
max   
X
1) 
2) 
3) 


0

  LAYİHƏ

---

95 
 
Cədvəl 3.1
-in davamı. 
1 
2 
3 
→
∙

→
∙

 → 
∙

→
∙

→
√
∙

→
√
∙

 
 
Yaylı rəqqasın dövri tezliyi: 
. 
, 
0, 


, 

 

, 
. 
Riyazi rəqqasın dövri tezliyi: 
. 
, 
0, 


, 

 

, 
. 
 
Rəqs konturunun dövri 
tezliyi: 
√
. 
, 
0, 

, 


 
. 
 
 
Yaylı rəqqasın rəqs periodu 
və tezliyi asılıdır: 
; 
 

. 
Riyazi rəqqasın rəqs periodu 
və tezliyi asılıdır: 
;   

. 
Elektromaqnit rəqslərinin 
rəqs periodu və tezliyi 
asılıdır: 
√
; 

√
. 
 
 
; 

; ; 
; ; 

  
 

 
 
5
4
5
4
2
3
2


2
3
4
2
4
 t 
–

–
 
 

–
 
–
 
  LAYİHƏ

---

96 
 
 
 
NƏ ÖYRƏNDİNİZ? 
İş vərəqində “Elektromaqnit rəqsləri”nin anlayış xəritəsini qurun. 
 
 
 
 
 
 
 
Elektromaqnit rəqslərinin xarakteristikalarını təyin edin
 
Məsələ. Elektromaqnit rəqsləri zamanı kondensatordakı maksimal yük 1,5 mkKl, sarğac-
dakı cərəyan şiddətinin maksimal qiyməti isə 7,5 mA idi. Buna görə təyin edin: 
a) rəqsin dairəvi tezliyini;  
b) rəqs periodunu 
3 ;  
c) əgər sarğacın induktivliyi 4 mHn olarsa, kondensatorun tutumunu;  
d) həmin rəqs konturunda yükün maksimal qiyməti 12 mkKl olarsa, cərəyan 
şiddətinin maksimal qiymətini .  
Nəticənin müzakirəsi: 
  Şərtə  əsasən  elektromaqnit  rəqslərini  xarakterizə  edən  kəmiyyətləri  –  rəqsin  dairəvi 
tezliyini (
), rəqs periodunu (T), kondensatorun tutumunu (C) və yükün verilən mak-
simal qiymətinə görə cərəyan şiddətinin maksimal qiymətini (
) hansı düsturlarla 
təyin etdiniz? 
 
Həyatla əlaqələndirin.  
Kosmos, demək olar, mükəmməl təbii vakuumdur. Bu o deməkdir ki, əgər siz açıq kos-
mosda olsanız ehtimal olunur ki, heç bir səs eşitməyəcəksiniz.  
 Niyə kosmosda səssizlik olduğu ehtimal edilir? 
Lakin  NASA-nın  kosmik  peyklərində  kosmik  fəzadan  gələn  bəzi  səsləri  qəbul  edib 
geriyə göndərməklə dəhşət filmlərindəki səs effektlərinə oxşar səslər almaq mümkün 
olmuşdur. 
 Kosmik fəzada yaranan səsləri kosmik vakuumda yayan nədir? 
ARAŞDIRMA 
2
 
TƏTBİQETMƏ 
Özünüzü qiymətləndirin: 
№ 
Suallar 
Bilirəm 
zəif 
orta 
yaxşı 
1  Rəqs konturunda hansı rəqslər sərbəst rəqslər adlanır?  
 
 
 
2 
Elektromaqnit rəqslərinin periodu hansı fiziki kəmiyyət-
lərdən asılıdır? 
 
 
 
3 
Zaman keçdikcə rəqs konturunda kondensatorun elektrik 
yükü və sarğacdan keçən elektrik cərəyanı hansı qanunla 
dəyişir? 
 
 
 
4 
LC-konturunda sarğac rezistorla əvəz olunarsa, konturda 
elektromaqnit rəqsləri yaranarmı? Niyə?  
 
 
 
5 
İdeal  rəqs  konturunda  alınan  elektromaqnit  rəqsləri 
sönəndir, yoxsa sönməyən? Niyə? 
 
 
 
  LAYİHƏ

---