1 azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi folklor institutu
Yüklə 2,35 Mb. Pdf görüntüsü
|
276
Bunlardan kədərli
“Məclis divanisi”nin həm də “Şah Xətai divanisi”, “Meydan divanisi”nin isə eyni zamanda “Osmanlı divanisi” adlanmaları da bizim ehtimalımızı nisbətən qüvvətləndirir. Ustad
aşıqların deməsinə görə “Osmanlı divanisi” saz havasını XIX əsrin görkəmli el sənətkarı Göyçəli Aşıq Alı Türkiyə səfəri zamanı orada öyrənmiş və geri qayıtdıqdan sonra azəri aşıqları arasında yaymışdır ki, bu da bizim fikrimizə uyğun gəlir. Qurbaninin ilk divani şeir nümunəsi kimi tanıdığımız “Ola” rədifli divanisi də yasla, matəmlə əlaqədar olduğu üçün sazın “Baş divani” pərdəsinin tələblərinə uyğun yazılmışdır. Bəzən əslində çox nikbin əhval- ruhiyyəli, lakin saza, onun kök və pərdələrinə bələd olan sənətkarlar öz yaradıcılıqlarını rəngarəng etmək üçün kədərli şeirlər də yazmışlar. Çünki, onlardan məclislərdə həm “Ayaq divani” havası ilə oxunan, həm də “Baş divani” havası ilə oxunan şeirlər tələb olunurmuş. İfaçı aşıq da sazının ahəngini və oxuduğu şeiri dəyişərək eyni məclisdə həm kədər, həm də sevinc doğuran havalar çalır, mahnılar oxuyurmuş. Başqa sözlə deyilsə,
277
“Baş divani” özünə uyğun, “Ayaq divani” də özünə uyğun şeir tələb edir, yaxud əksinə, yəni hər pərdənin öz şeiri, hər şeirin öz pərdəsi vardır. Şux, oynaq divanini “Baş divani”, dərdli, kədərli divanini isə “Ayaq divani” havasında oxumaq olmaz. XVI-XVII əsrlərdə Koroğlu qoşmaları aşıq poeziyasına döyüşkənlik, mübarizlik ruhu gətirmiş, onu dağ çeşmələrinin suyu kimi
durultmuş, ümumiyyətlə, aşıq poeziyasında qəhrəmanlıq motivlərini gücləndirmişdir. Xalq
qəhrəmanlarının, eləcə də məhəbbət aşiqlərinin könül arzularını daha təsirli bir şəkildə ifadə etmək, səslərini daha ucalara qaldırmaq və uzaqlara çatdırmaq üçün Koroğlu və Kərəm qoşmalarının bəndləri arasında münasib bayatılardan da çox istifadə edilmişdir. Belə bayatılar öz növbələrində qoşmaların ana xətti ilə birləşərək, qoşma cığalarına çevrilmişlər. Bizcə, Koroğlunun aşağıdakı cığalı qoşması fikrimizi təsdiq üçün əsas ola bilər:
Yığılsa məxluqat, qurulsa məhşər, İsrafil surunu çala qoymaram. Çəkərəm qılıncı, girrəm meydana, Uçurdaram, burda qala qoymaram.
278
*** Mən aşıq təhlədənəm, Tək evli Təhlədənəm. Arasbar tərlanıyam,
Sonalar təhlədənəm.
*** Xəbər olsun Bayazidin elinə, Düşməmisiz mən dəlinin felinə. Hoy deyib minərəm Qırat belinə, Bu qisası Rüstəm Zala qoymaram.
Mən aşiq ləngəridi, Gəmidi, ləngəridi. Çox bilib, az danışmaq, İyidin ləngəridi.
Bir iyid ki, atasından var ola, Tülək tərlan qürbət eldə sar ola, Bayaziddə neçə gözəl var ola, Aya aparmasan, ilə qoymaram.
Əzizim, ordu bada, Salmasdan Ordubada, Sərkərdə qoçaq olsa, Heç verməz ordu bada.
Badələr içmişəm, hələ sərxoşam, Qorx o gündən ki, qaynayam, coşam,
279
Tüləklər sındıran bir tərlan quşam, Ovlaram yuvalar, bala qoymaram.
Mən aşiq ovun ovlar, Gözlərin ovun ovlar, Alvızdan qalxan tərlan, Murğuzda ovun ovlar.
Qırram qayaları, yıxaram dağı, Xanlar zəhər içər, sultanlar ağı, Çənlibeldir qoç Koroğlu oylağı, Şah da gəlsə, Çənlibelə qoymaram.
Mən aşığam şonqara, Şikar gərək şonqara, Cik-cik deyən sərçələr, Neylər şahin-şonqara?
Qoşma və gəraylıların, təcnis və müxəmməslərin cığaları sazın tələbləri əsasında, daha doğrusu, şeirin yeni şəkilləri, aşıqların axtarıb tapdıqları yeni-yeni ifa tərzi, ifa üsulları ilə əlaqədar olaraq meydana gəlmişdir. Telli saz da Misri qılıncla bərabər Koroğluya kömək etmiş, onunla döyüş meydanlarına getmiş, öz coşğun sədasilə qəhrəmanları vəcdə gətirmiş, onların
280
dodaqlarından söz almış, onu öz tellərilə həmahəng edib, yeni musiqi melodiyaları yaratmaq imkanı əldə etmişdir. Koroğlu şeirləri ilə əlaqəli yaranmış cəngi havaları saza xüsusi bir ahəng gətirmişdir. Hətta, həmin əsrdə Koroğlunun zildə oxunan şeirləri, cəngi havaları sazın qoluna Ayaq pərdə deyilən bir pərdə də bağlamışdır. “Bəlkə də zaman gəlib keçdikcə Koroğlunun bu və ya digər hərbi məharəti unudulacaqdır. Lakin şair Koroğlunun bu qızıl sözləri xalqımızın sinəsində nəsildən- nəsilə keçib yaşayacaq, özünə daha parlaq bir gələcək qazanacaqdır”. 98
yox, həm də tarixi həqiqətə, gerçəkliyə əsaslandığı üçün gözəldir. Xalq şairimiz S.Vurğunu həyatı boyu aşıq poeziyasına qırılmaz tellərlə bağlayan da bu inam idi. Onda bu böyük və yenilməz inamı aşıq poeziyasının ölməz abidələri olan “Kitabi- Dədə Qorqud”, “Koroğlu”, “Əsli-Kərəm” və başqa dastanlarımız yaratmışdı. Qəhrəman- ların özləri, onların şan-şöhrətləri, unudulmaz igidlikləri də bu abidələrdə yaşamırmı?
98 S. Vurğun, Azərbaycan ədəbiyyatı haqqında, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzeti, 1943-cü il, 21 oktyabr.
Yüklə 2,35 Mb. Dostları ilə paylaş:
|