1-Mavzu: yosh davrlari psixologiyasi fanining tadqiqot sohasi va muammolari

3. O’QITUVCHI PSIXOLOGIYASINING BA`ZI XUSUSIYATLARI.
O’qituvchida qobiliyatlar bilan birga mehnatsevarlik xususiyati ham bo’lishi shart. Ishchanlik, ya`ni ko’p va samarali mehnat qila bilish, har bir darsga, har bir suhbatga, sinfdan va maktabdan tashqari o’tkaziladigan har bir tadbirga puxta tayYOrlanish o’qituvchilik faoliyatining mutlaqo zarur shartidir.O’qituvchi o’z mehnatini ijodiy mehnatga aylantirganida, pedagoglik ishining amaliy tomonlarini, nazariyasini astoydil o’rganib ish tutganida, boshqalarning tajribasidan foydalanib, o’zi ham ijod qilib, tashabbus ko’tarib yumush qilganida o’zining chinakam ishchanlik qobiliyatini ko’rsatgan bo’ladi.
Pedagoglik qobiliyatini rivojlantirishda o’qituvchilik kasbiga qiziqish, havas katta rol o’ynaydi. Aslini olganda, odamdagi bu qimmatli sifatlar bir-biriga uzviy.bog’liqdir. Qiziqish bilan bajariladigan faoliyat, u qanchalik murakkab bo’lmasin, hatto muvaffaqiyatsizliklarga uchramasin, kishiga katta ichki qoniqish, mamnuniyatlik baxsh etadi.
O’qituvchining bilimi qanchalik keng va chuqur bo’lsa, unda o’quvchilarga shu bilimni berish ishtiYOqi shunchalik zo’r bo’ladi. Bunday o’qituvchi eng yaxshi pedagog hisoblanadi, ularning ko’pchiligi o’z fanining ustalari, metodistlari bo’lib qoladi.
O’qituvchining diqqati va kuzatuvchanlik qobiliyati.
Ta`lim-tarbiya ishi o’qituvchidan katta diqqat va kuzatuvchanlikni talab qiladi. O’kituvchi chinakam pedagoglarga xos sezgirlik, kuzatuvchanlik qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. Bu xususiyat bola ko’nglida sodir bo’laYOtgan narsalarni ham payqab olishga YOrdam beradi. Sezgir va kuzatuvchan o’qituvchi o’quvchining ko’rinishi va harakatidan uning rost YOki YOlg’on gapiraYOtganligini,ko’nglidan nimalar o’taYOtganligini, nimalar qilmoqchi ekanligini tez payqab oladi.Har qanday kuzatish yaxshilab diqqat qilish asosida sodir bo’ladi. O’qituvchi o’quv materiallarini tushuntiraYOtganda, doskaga YOzaYOtganda YOki o’quvchini chiqarib doskaga YOzdiraYOtganda ko’rsatma qurollardan foydalanaYOtganda, o’quvchilarning kanday idrok qilib, topshiriqlarni qanday bajaraYOtganini hamisha diqqat-e`tibor bilan kuzatib boradi.
O’qituvchi dars beraYOtganda hamma o’quvchilarni ko’rib turishi va ayrim o’quvchilar diqqatining boshqa narsalarga chalg’ib ketishining oldini olishi, masalan, o’quvchiga jiddiy bir qarab qo’yishi, imo-ishora, pauza, intonatsiyani o’zgartishi zarur. Bularning hammasi o’qituvchi diqqatining barqaror bo’lishini va tez ko’chirish xususiyatiga ega bo’lishini talab qiladi. O’z diqqatini taqsimlashni bilmagan o’qituvchi darsda juda qiynaladi. U diqqatini bir narsaga, chunonchi, doska oldidagi o’quvchi bilan band qiladida, boshqa o’quvchilarning nima qilaYOtganligini ko’rmaydi, sinfda intizom izdan chiqadi. O’quvchilarning Yozma ishlarini e`tibor bilan tekshirish o’qituvchidan diqqatning nihoyatda kuchli va chuqur bo’lishini taqozo qiladi.
Tajribali o’qituvchilar bir o’quvchidan so’raganda, boshqasini doskaga chiqaradi, uchinchisiga qaraydi, to’rtinchisining YOniga boradi, beshinchisiga individual topshiriq beradi va hokazo. Bularning barchasi ortiqcha ogohlantirishsiz bajariladi va qolgan o’quvchilar ham diqqat ko’lamidan chetda qoldirilmaydi. Bu, birinchidai, ta`lim-tarbiya vazifalarining muvaffaqiyatli bajarilishini ta`minlasa, ikkinchidan, o’quvchilar diqqatining o’quv faoliyatiga har doim aktiv YO’naltirib borilishi natijasida ularda ixtiYOriy barqaror diqqat tarbiyalanib boradi. Demak, ta`lim-tarbiyadagi muvaffaqiyat o’qituvchi diqqati va kuzatuvchanligining yuqori sifatga ega bo’lishiga ham bog’liqdir.