161
yaxşıydı. Mən tutulan kimi sürgün edilmədim, uzun müddət
dəlixanada yatdım. Bu mənim vəziyyətimi yüngülləşdirdi. Şair
demişkən:
Kimisi qayıtmadı "qara qarğaya" girib,
Kimisi xoşbəxt oldu ağlını itirib..
Axı mən də şair idim – deyə birdən-birə əlavə etdi. Əlbəttə,
çox istedadsız, onuncu, yüzüncü dərəcəli, əhəmiyyətsiz,
mövqesiz bir şair idim. Bəxtim bir burda gətirmişdir.
Gözlərimdən "neçin" sualını oxuyub dedi:
–Çünki birinci demirəm, üçüncü, beşinci dərəcəli şair
olsaydım, yazdıqlarımdan bir balaca işıq ucu gəlsəydi mən indi
sağ qalmazdım. Amma bilmirəm sağ qalmağım doğrudan da
xoşbəxtlikdirmi?
Birdən çılğın bir ehtirasla sıçrayıb çığırmağa başladı:
–Nəyə, kimə lazımdır? Kimi aldadırsınız, kimə nə isbat
eləmək istəyirsiniz, sözünüz nədir? Bütün o sərgi, bütün o cah–
cəlal kiminçündür? Ruhulla olmayandan sonra bütün bu
təmtərağın nə mənası var? Ruhullanı, Cavidi, Müşfiqi
demirəm, ən adi, ən balaca, ən istedadsız, bax mənim kimi bir
şairin, bir həkimin, bir alimin, bir mühəndisin, bir azərinin,
rusun, ukraynalının, gürcünün qanı nahaq axıdılmışsa, bütün bu
yuxarı qalxan qırmızı qrafiklər, bütün bu döşü dolu
qəhrəmanların şəkli, bütün bu alma boyda alçalar və qarpız
boyda almalar, bu qucağa sığmayan sünbül dərzləri, bu
maşınlar, çilçıraq binalar, rəngbərəng su püskürən fəvvarələr
kimin ürəyində fərəh doğura bilər?
–Heç bir cah-cəlal, heç bir nemət, heç bir sərvət qurbansız
yaranmır, – dedim.
–Bilirəm, – deyə o dərhal cavab verdi. Elə bil bu dəlilin
cavabı onun başında çoxdan bişib hazır olmuşdu. – Sən dinc
işləyirsən. Üstünə düşmən gəlir. Oğlunu davaya göndərirsən.
Oğlun ölür. Düşmən məğlub olur. Sən dinc əməyini davam
etdirirsən. Oğlunun haqq yolunda məhv olduğunu, "torpağı
tökdüyü qanıyla vətən elədiyini" bilirsən. Bəlkə oğlun ölür,
downloaded from KitabYurdu.org
162
düşmən də qalib gəlir. Yenə də sən oğlundan arxayınsan. O
haqq yolunda həlak olmuşdur. Bəs özününkülər, heç bir ehtiyac
olmadan, mənasız və dəli, vəhşi bir şıltaqlığa görə dinc işləyən
oğlunu daş altına basdırıb üstündə saray tikəndə də sən sakit
qala bilərsənmi?
Mən etiraz eləmək istədim. O, əsəbi hərəkətlə məni saxladı.
–Bilirəm. Bütün dəlillərinizi bilirəm, – dedi, – "A" qrupu.
Ağır sənaye, vətənin müdafiəsi, ölkənin qüdrəti, düşmən
əhatəsi, daxili fitnəkarlıqlar, azğın ministr və nəhayət,
şəxsiyyətə pərəstiş dövründə sosialist qanunculuğunun bəzi
təhrifləri. Sən bilirsənmi ki, bütün zavodların qüdrəti insan
damarlarından axan qanı yarada bilməz, bilirsənmi ki, heç bir
elektrostansiya insan ürəyini döyündürə bilməz, bilirsənmi ki,
hələ doğulmamış, anasının qarnında tələf olmuş körpə, hətta
şikəst, xəstə, yarımçıq doğulsa belə bəşərin ən böyük
möcüzəsi, insanların bütün nailiyyətlərindən böyük bir
nailiyyət, bütün qələbələrdən ulu bir qələbə, 52 min peykdən
daha yüksək bir varlıqdır.
–Buna abstrakt humanizm deyərlər, – dedim. – Sizcə bütün
zavodlar dayanıb bir körpənin dünyaya gəlməsiylə məşğul
olmalıdırlar?
–Yox. Mən daha kəskin deyirəm. Bütün zavodları saxlayın!
İnsanlar, ay insanlar, axı neçin bu cavan oğlanın kefi yoxdur?
Adamlar, yoldaşlarım, eldaşlarım, axı bu hər şeydən vacibdir.
Bax bu gəncin, sənin, mənim, bizim, insanların kefi, əhvalı,
fikirləri, hissləri, ürəyinin döyüntüsü bizə verilmiş bu balaca
tənha planetdə ən vacib, ən ümdə şeydir, hər şeydən, hər işdən
vacib, gərəkli, lazımlı bir işdir.
Bir zavodu partlatmaq olmaz. Amma yüz min adamın
ruhunu və cismini məlum binaların qara padvallarında boğmaq,
bədənlərini mənliklərini tapdalamaq olar? Neçin? Məgər bizim
quruluş dünyanın ən adil, ən gözəl, ən təmiz və müqəddəs
quruluşu deyilmi?
–Bunlar keçib getmişdir. Bunları unutmaq lazımdır, –
downloaded from KitabYurdu.org
163
dedim. – Bu yaralar nə qədər tez sağalsa o qədər yaxşıdır.
–Yox, – o elə bərkdən qışqırdı ki, mən diksindim – olmaz!
Bunlar unudulmamalıdır. Biz bunları heç vaxt unuda bilmərik.
Unutqanlıq – cinayətkarlıq olardı. İztirabın vicdanı bütün
yaraları bağlanmışların yaralarını qanatmalı, yaralar qövr
etməlidir.
–Neçin?
–Neçinmi? Allah yoxdur. O dünya da yoxdur. Bəs diri–diri
qol–qabırğası sındırılmış mələk xasiyyətli müəllim, əsl
kommunist Pənahovun intiqamı haçan, harda, kimdən
alınacaqdır?
Onun gözləri alışıb–yanırdı.
Mən onu sakit eləməyə çalışırdım.
–Sakit olun, – deyirdim. – Onların intiqamı alınmışdır.
–Ha, ha, ha – o, əsəbi və xırıltılı bir qəhqəhə çəkdi. – 5–10
cani güllələnmiş, bütün bu işlər "şəxsiyyətə pərəstiş dövrünün
ifratları" ifadəsinin dalına yığılmış, 5–10 adamın adına 5–10
qotur küçə və ya su budkası qoyulmuşdur. Sizcə bumu
intiqamdır?
–Bəs siz intiqamı necə təsəvvür edirsiniz?
Mən beş–on adamı deyil, bütün xəbər dəllallarını şəhərlərin
mərkəz küçələrində asar, üzlərini tüpürgah edərdim.
–Yeni qanlar, yeni dəhşətlər, yeni ifratlar. Axı bu əclafların,
bu xəbər və qələm dəllallarının, bu çuğulların da günahsız
ailələri, təqsirsiz uşaqları var? Bu intiqamlar nəhayət
dayanmalıdırmı?
O ağlamağa başladı. Bərkdən, hönkürə–hönkürə ağlayırdı.
–Elədir, elədir, – dedi. – Dəhşət ondadır. Bu təzadlar, bu
qərarsızlıq məni boğur. Yüzlərlə, minlərlə nahaq getmişlərin
xəyalları məni yatmağa qoymur. Lakin mən onların intiqamını
kimdən alacağımı bilmirəm. Bəlkə məcburiyyət qarşısında
satqınlıq edənlərdənmi, gündə bir rəng alan, gecələr qara
binaların dal qapısından vətəni, xalqı, milləti misqal–misqal
satıb, gündüzlər hündür kürsülərdən camaat qarşısında ağzı
downloaded from KitabYurdu.org
Dostları ilə paylaş: |