Agarəhim Əsərlər Ana dilinin tədrisi metodikası
Yüklə 4,61 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Ağarəhim Əsərlər
59 düşülən cümlələrlə qarşılaşırlar. Dərsliklərdə elə mətnlər də vardır ki, şagirdlər bildikləri sözləri orada yeni əlaqələr sistemində görür- lər, onlar çox vaxt belə sözlərin mənalarını başa düşmür, məzmunu kor-koranə, mexaniki hafizəyə əsasən əzbərləyirlər. Beləliklə, şa- girdlər məzmunu şüurlu mənimsəmir, əsas ideyanı, müəllifın fikrini başa düşmür, öyrəndiklərini real həyatla əlaqələndirməyi bacarmır- lar. Müşahidələr göstərir ki, müəllimlərin bir qrupu mətndə olan əksər sözlərin, bəzi cümlələrin mənalarını yerli-yersiz izah etməyə çalışırlar. Bu, bir tərəfdən dərsdə vaxtın itməsinə səbəb olur, digər tərəfdən mətndəki bədiilik, axıcılıq, oynaqlıq azalır, obrazların keçirdikləri hiss və həyəcanın, əhval-ruhiyyənin və s. təsir gücü aşağı düşür. Ona görə də müəllim təlim prosesində bu işə ehtiyatla yanaşmalı, mətndəki anlaşılmayan bütün sözlərin və cümlələrin de- yil, əsas məzmunun, ideyanın açılmasına bilavasitə xidmət edənlə- rin mənasının üzərində dayanmalıdır. Bu baxımdan K.D.Uşinski deyir: ―...kiçik oxucuya her şeyi izah edən... kiçik və bəzən də boş bir hekayəyə sözlə müxtəlif izahat verən şəxs pedaqoji nöqteyi-nə- zərdən düzgün hərəkət etmir‖. Aparılan müşahidələr göstərir ki, oxu materialının xarakterin- dən, kontekst daxilində qazandığı mənadan və funksiyadan asılı olaraq, sözlərin mənasının açılması üzrə işləri dərsin üç mərhələ- sində aparmaq olar: birincisi, mətnin oxunmasından əvvəl; ikincisi, oxu prosesində; üçüncüsü, oxu prosesindən sonra. Ona görə də çə- tin sözləri müəyyənləşdirmək, onları dərsin hansı mərhələsində və necə izah etmək əvvəlcədən dəqiqləşdirilməlidir. Buradan belə bir sual meydana çıxır. Bəs çətin sözlərdən hansılarının mənası dərsin hansı mərhələsində və necə izah olunmalıdır? Xüsusi tədqiqat gös- tərir ki, həm bədii, həm də elmi-kütləvi mətnlərdə şagirdlərin gör- mədikləri əşya və hadisə adları, kontekst xaricində izahı mümkün olan sözlər dərsin birinci mərhələsində izah olunmalıdır. Bədii mətnlərdə olan çətin sözlərin mənası isə dərsin üçüncü mərhələsin- də açılmalıdır. Elmi-kütləvi materiallarda işlənən çətin sözlər dər- sin ikinci mərhələsində, yəni oxu prosesində izah edilməlidir. |