Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

120 
 
ənənəyə bağlılıq isə artıq dərəcədə çətin bir iş idi. O, Böyük Üslubda öz əsərlərini 
nümayiş etdirirdi, lakin XIX əsrin sonunda, onun belə üzə çıxması, həm mənəvi, 
həm  də  sənət  dəyəri  baxımından  atəşə  tutulurdu,  dövrün  sənət  intellektləri 
tərəfindən söyülürdü. Onların hücumları, obrazını Rodenin qəbul etdiyi cəmiyyətin 
dağılması  zamanında  uğur  qazanırdı.  O,  ənənəçi  -  mühafizəkar  idi.  Rodenin 
Mikelancelo kimi rəssamlara məhəbbəti yaxınlığa və dövr ərzində haqq qazanmış 
inama əsaslanırdı. Bununla o, köməyin effektiv mənbəyini təklif edirdi, axı bu heç 
də köhnə dəbdə olmaq deyildi.  
Mikelancelo, bədəni öz sənətinin mərkəzində qoyurdu, onun tablolarında bu 
heç  də  heykəllərində  olduğundan  az  deyildi  və  o,  pafos  və  patetik  jest  ustası  idi. 
Mikelancelo  əsərlərində  bədən  emosiyalarına  və  emosiyaların  fiziki 
manipulyasiyası  mənalarına  üstünlük  verirdi.  Əsərin  tamamlanmasına  çatmaq 
üçün, o, insan əndamını demək olar ki, öz sərhədinə qədər fırladırdı və ardıcılları 
da onun üslubundakı bu izafililiklərdən istifadə edirdilər.  
Roden  Mikelanceloya  digər  bir  cəhətə  görə  də  valeh  olmuşdu.  Bu  ustanın 
sənətində  o,  kişi  və  qadının  qəribə,  həm  də  əzab  verici  bir  qarışığını  tapmışdı. 
Roden  cazibənin  eyni  növünü  sınaqdan  keçirdi  və  «Cəhənnəm  qapıları»nda  və 
«Şəhvətin  başı»nda  insan  məxluqunda  bu  komponentlərin  imicini  təqdim  etməyə 
cəhd etdi.  
Bəzi hallarda buna işarə edirlər ki, o, homoseksual meylə malik idi və onun 
kişi  bədəni  əzələlərinə  marağı  temperamentinin  gərginliyini  əks  etdirir.  Axı 
Rodenin  sitayiş  etdiyi  dahi  Mikelancelonun  da  bu  xüsusiyyətin  daşıyıcısı  olduğu 
güman  edilir.  Onun  ailəsi  yox  idi,  uzun  ömründə  təkcə  bir  şairəyə  -Vittoriya 
Kolonnaya  vurulmuşdu,  bu  münasibət  isə  platonik  məhəbbətdən  heç  də  uzağa 
getmımişdi. 
Brüsseldəki  1877-ci  ildəki  sərgiyə  Roden  gipsdə  yaratdığı  «Məğlub  olmuş 
adam»  heykəlini  göndərdi,  bu,  yeddi  il  əvvəlki  müharibədə  Fransanın  Prussiya 
tərəfindən məğlub edilməsinə işarə idi. Bir Belçika qəzetinin tənqidçisi yazırdı ki, 
«Bu əsər orada diqqətdən kənarda qalmadı, özü də təkcə qəribəliliyinə görə deyil, 
həm də qiymətli və nadir keyfiyyət olan həyatilik cəhətinə görə diqqəti cəlb etdi… 
Belə görünür ki, heykltəraş bizə insanı, özünü intihar etmək istədiyi anda təqdim 
etmək istəyir».  
Hər  halda  Rodenin  sonralar  «Bürünc  epoxası»  adını  daşıyan  bu  əsəri 
diqqətsiz  qalmadı.  O,  müharibənin  çətinliyini  simvolizə  etməyə  cəhd  etdi.  Lakin 
əgər  Roden  üsluba  azacıq  qayğı  göstərsəydi,  o,  öz  modelinin  həyatının  canlı 
perpodüksiyasında  hər  şeyi  düzəldə  bilərdi.  Bu  nöqteyi-nəzərdən  onun  əsəri  çox 
maraqlı olardı və o, özünə qarşı tənqidlərdən asanlıqla yuxarı qalxa bilərdi.  
«Bürünc  epoxası»  həyat  illyüziyasını  nəzərdə  tutan  kişi  bədəni  idi,  özü  də 
tamamlanmamış  şəkildə  idi.  Axı  tamamlamanın  özü  heç  də  onun  müstəsna 
məqsədinə daxil deyildi.  
1877-ci  ildə  yaratdığı  məşhur  «Addımlayan  adam»  heykəlində  isə  bədən 
hansısa  bir  vəziyyətdə  donmuş  adam  kimi  deyil,  həqiqətən  hərəkətdə  olan  kimi 
göstərilmişdi.  Məqsəd  ifadə  xarakterini  yüksəltmək  idi.  Bunda  təhrif  olunma 

---

121 
 
effektinə ehtiyac meydana çıxır. Sonra Parisin Kiçik  Sarayında  nümayiş  etdirilən 
«Bədən» və xeyli sonra isə «Bir qulaqlı adam» heykəlləri tuncdan töküldü.  
Onun ilhamının güman edilən mənbəyi antik sənət və ya çox hallarda qədim 
heykəllərin qalıqları, bir də Mikelancelo idi. Burada estetik, mənəvi və metafizik 
izahatlar mövcud idi. Mikelanceloya maraq sənət əsərinin tamamlanması ilə deyil, 
problemin  özü  ilə  izah  olunurdu.  Rodenllə  Mikelancelo  arasındakı  bir  fərq  də 
müşahidə  oluna  bilərdi.  Rodenin  «Cəhənnəm  qapıları»  uğrunda  mübarizəsi  (bu, 
onun başlıca niyyətlərinin başlıca bəyanatı idi) - bunda vurğulanırdı ki, layihəni o, 
bütün imkanlarını səsləndirəməyənə qədər tərk etməyə dözə bilməzdi. Burada bir 
element  sonuncu  bəyanata  hələ  də  müqavimət  göstərirdi.  O,  işi  başa  çatdırmağın 
ona  görə  əleyhinə  idi  ki,  sonda  o,  özünü  heç  də  arzı  etdiyi  kimi  tam  ifadə  edə 
bilmirdi.  Digər  tərəfdən,  Pol  Sezann  həmçinin  öz  yağlı  boyalarla  çəkilmiş 
tablolarında  ideyanı  «bitməmiş  şəkildə»  bitirirdi  və  bunu  akvarellə  çəkdiyi 
rəsmlərdə də təkrar edirdi.  
Heykəltəraşlıq  üçün  XX  əsrin  zövqü  eskizlərə  bağlı  idi,  onlar  rəssamların 
ideyalarını  anlamaq  imkanı  yaradırdı,  əslində  onların  başlanğıcı  idi.  Bu  ardıcıl 
olaraq Rodenlə də baş verirdi.  
Roden Mikelanceloda məhz bütün dövrlərin ən gözəl rəssamlarından biri ilə 
üz-üzə gəldi, onun ideyaları son formaya nail olmaqda ardıcıl  olaraq uğursuzluğa 
uğrayırdı.  Həm  də  nəticələr  silinmirdi,  çünki  onlar  fraqmentlərdən  başqa  bir  şey 
deyildi.  Əksinə,  onların  vəziyyətini  düşündükdə  bu  fraqmentlər  də  adamı 
sevindirirdi.  Roden  belə  bir  fikrə  gəlirdi  ki,  müdrik  adam  rəssamın  başlıca 
tamamlanmış  işlərini  sevən  və  onlara  valeh  olan  vaxt,  bu  əsərlərin  təxəyyülü 
hərəkətə gətirən fraqmentlərini də qiymətləndirə bilər. Heykəltəraş özu hiss etdiyi 
kimi deyirdi ki, «gözəl əsərin qalan qırığı elə bir şeydir ki, o gözəl əsərin özündən 
daha gözəldir». Fraqment təsəvvür etməyə və şadlanmağa imkar verir. Seyr edən 
adam  güman  edir  ki,  yaradıcı  aktın  özündə  iştirak  edir,  rəssamın  niyyətlərinin 
tamamlanması qaydasında öz təxəyyülünə arxalanır. Müəyyən fraqmentlər bizi əsir 
etməkdə nəhəng gücə malik olur.  
Roden öz fraqmentlərində də digər başlıca bir obyektivliyə nail oldu, bunlar 
«Addımlayan  adam»da  və  «Bədən»də  də  görünür.  Rilke  çox  düzgün  olaraq 
müşahidə  etmişdi  ki,  «Bu  elə  bir  nöqtə  idi  ki,  Roden  öz  sənətinin  fundamental 
elementini  kəşf  etmişdi.  Onun  sənəti  hansısa  böyük  ideyaya  əsaslanmırdı,  nəsə 
kiçik  şeylərin  icadı  qaydasındakı  həllinə,  nailiyyət  əldə  etməyin  nəsə  bir 
bacarığına,  texniki  məsələsinə  arxalanırdı.  Burada  onda  heç  bir  təkəbbür  yoxdur. 
O,  özünü,  müşahidə,  hökm  və  mühakimə  edə  bildiyi  gözəlliyin  mühüm  və  çətin 
aspektinə  həsr  edir.  Digər,  daha  böyük  gözəllik  onun  üçün  hər  şey  hazır  olanda 
gəlməlidir,  necə  ki,  heyvanlar  gecə  öz  hökmranlığına  başlayanda  və  meşə  tanış 
olmayan vəhşilərdən azad olanda su içməyə gəlirlər».  
Roden  cavan olanda  modelyer  kimi də fəaliyyət göstərmişdi.  O, öz ustaları 
üçün heç də mərmər üzərində işləməyə keçməklə razılaşmırdı, gil model də daş və 
ya  mərmər  kimi  eyni  dərəcədə  heykəltəraşı  valeh  edirdi,  axı  axırıncıları  pulla 
almağa  qadir  olmaq  lazım  idi.  O  vaxtlar  bütün  reproduksiyalar  tabelikdə  olan 
sənətkarlar tərəfindən yaradılırdı.  

---