Böyük şəxsiyyətlər bütün dünyaya məxsusdur

118 
 
dünyasının  uzunluğu  üçün  kifayət  idi,  bunun  içərisinə  hər  bir  hadisə  mələyin 
müşayət etdiyi kimi daxil olurdu; çünki hər bir şeyin arxasında o, müəyyən şöhrət 
qanadlarını tanıyırdı».  
Rodenin  fərdi  dühası  bu  illər  ərzində  Brüsseldə  çiçəklənməyə  başladı,  bu 
vaxt  o,  iri  ölçülü  sifarişləri  yerinə  yetirməklə  təkcə  istedadının  çoxtərəfliliyini 
göstərmirdi,  həm  də  bir  sıra  kiçik  dekorativ  sənət  əsərləri  yaradırdı.  Bunlara 
«İksellin  idilliyası»,  «Kupid»,  «Bulaq»  heykəlləri  və  iki  -  «Dosia»  və  «Suzon» 
büstləri daxil idi.  
Roden 1841-ci ildəki Rozaya məktublarında qeyd edir ki, o, yoxsulluğuna və 
borclarına  baxmayaraq,  öz  fərdi  layihələrini  davam  etdirməyə,  hətta  Parisdə 
assistent  işləyəndə  də  vaxt  tapırdı,  öz  mərmərlərindən  bəzi  heykəlləri  nəqş 
etməyini başa çatdırırdı.  
Lakin  onun  sənət  əsərlərini  heç  kəs  satın  almırdı.  Üç  il  sonra  belə  Paris 
Salonunda onların vəziyyəti yaxşılaşmamışdı.  
Buna baxmayaraq o, müəyyən vaxtını səfərə sərf etmək üçün pul qazandı və 
1875-ci ildə İtaliyaya yollandı. Azacıq təxəyyül gənc rəssamdan özünün bu ilk əsl 
bayramından  sevinclə  istifadə  etməyi  tələb  edirdi  və  ona  imkan  verirdi  ki, 
müəyyən  ölkələrə  səfər  edə  bilsin.  Onun  səfəri  Reyms  yolu  ilə  gedirdi  və  Mon 
Sanidə Alp dağlarından keçirdi. O, Turində, Genuyada və Pizada dayandı. Apennin 
dağları boyu gəzdi, Florensiyada və Romada bir müddət qaldı. Onun buradakı şən 
əhval-ruhiyyəsini  Rozaya  yazdığı  məktublardan  görmək  olar.  O  yazırdı:  «İndi 
yaxşı yeyirəm və sənin sağlığına kifayət qədər çox içirəm». Başqa bir məktubunda 
isə yazırdı: «Genuyada axşamları eskizlər çəkməklə məşğul oluram». Sonra isə o, 
Neapola və Venetsiyaya səfər etdi.  
Rodenin  İtaliya,  xüsusən  də  Florensiya  barədə  təəssüratı  mahiyyətcə  onun 
həmin epoxanın adamı olduğunu göstərirdi. Onun italyan heykəltəraşlığına verdiyi 
qiymət vacib bir anda öz ölsüçünü aldı, bundan bir qədər sonra Ceykob Burxardtın 
məşhur «Tsistseron»u və onun daha çox bəyəndiyi «Renessans sivilizasiyası» nəşr 
olundu. Roden Avropa mədəniyyətinə olan özünün xüsusi meyli üçün həm də yeni 
bir addım atdı.  
Roden  İtaliyada  olanda,  bu  təbii  bir  haldır  ki,  o,  gənc  bir  adam  idi.  O, 
heykəltəraşlığın bütün  növlərinə  tamaşa  edirdi və  bu  özünü onun  əsərlərində  açıb 
göstərirdi. Lakin ona ən çox təsir göstərən, əlbəttə ki, Mikelancelo idi. Rozaya bir 
məktubunda o, qeyd edir ki, «Florensiyaya gəlib çıxan anda mən Mikel Ancelonu 
öyrənməyə  başladım  və  inanıram  ki.  bu  böyük  magikan  özünün  bəzi  sirrlərini 
mənə açmaq istəyir. Şagirdlərindən heç biri və ya müəllimləri onun etdiklərini edə 
bilməzdilər və mən bunu anlaya bilmirəm. Onun əsl şagirdlərinin əsərlərini təhlil 
etdim.  Sirr  onunku  idi  və  yalnız  onunku  idi.  Axşam  otağımda  eskizlər  çəkdim, 
onun  əsərlərini  deyil,  onun  texnikasını  başa  düşmək  qaydasında  təxəyyul 
etdiklərim  və  dəqiqləşdirdiyim  fiqurların  eskizlərini  yaratdım.  Yaxşı  tərzdə 
düşünürəm ki, müvəffəqiyyət qazanmışam və inanıram ki, onlar elə bir keyfiyyətə 
malikdirlər, bəziləri hətta adsız da olsa. Bu adı isə təkcə o, özü verə bilərdi». 
Rodenin  Mikelancelonu  öyrənməsi  müşahidə  üslubunu  inkişaf  etdirmək 
üçün vacib idi və həmin dövrdə onun sənətində dəyişiklik əmələ gəldi. Həqiqətən 

---

119 
 
də, çox sonralar o, qeyd edirdi ki, «Mikel Ancelo məni akademik metodlardan azad 
etdi.  Mənim  (Enqr  məktəbində)  öyrəndiklərimin  diametral  əksinə  olaraq  mənə 
(müşahidə yolu ilə) qaydaları öyrətdi, o, mənə sərbəstlik verdi… Ən qüdrətli əli ilə 
o,  məndən  yapışdı  və  bir  məktəbdən  digərinə  körpü  ilə  keçməkdə  mənə  kömək 
etdi».  
Onun Mikelanceloya münasibətdəki reaksiyalarında verilən qiymətə bənzər 
digər  çox  tərifli  sözlərini  Bartlett  onun  öz  sözlərindən  sitat  gətirir:  «Mediçi 
sərdabələrinə baxarkən, onlar mənə nə vaxtsa gördüyüm hər şeydən dah dərin təsir 
bağışladı. Təəssürat məsələsini mən sadə başa düşürəm. Çünki Mikel Ancelo necə 
böyükdürsə,  modelləşdirilmədə  isə  antik  heykəllərlə  müqayisədə  zəifdir.  Onun 
əsərlərini  ona  görə  sevirəm  ki,  onlar  yaşayır  və  mən  istədiyimi  onlarda  tapa 
bilərəm.  Bu  fiqurlara  uzun  müddət  və  yaxşı  baxdıqdan  sonra  mən  oteldəki  öz 
otağıma  qayıdır  və  eskizlər  düzəltməyə  başlayırdım  ki,  kompozisiya  yaratmaq 
bacarığının  dərinliyini  və  ondan  aldığım  təəssüratı  öz  üzərimdə  sınayım. 
Anlayırdım ki, Mikel Ancelonu kopiyalamasam, mən öz dənizçimə bənzər heç nə 
edə bilmərəm. Sonsuz qaydada, həm də daim eyni nəticə ilə eskizlər düzəldirdim. 
Romaya,  Neapola,  Sienaya  və  Venetsiyaya  səfərlərim  ərzində  mən  Mikel 
Ancelonun  kompozisiyalarındakı  əsaslandığı  prinsipləri  kəşf  etmək  ümidi  ilə  bu 
kompozisiyalardakı fiqurları çəkməkdə davam edirdim. Həm də eyni vaxtda mənə 
bir ideya hakim kəsilirdi ki, bu prinsiplər onun üçün orijinal deyildir, onun sələfləri 
tərəfindən  edilən  kəşflərin  nəticəsidir.  Mən  həmmçinin  onun  həmin  prinsiplərə 
şüurlu qaydada yanaşmasına, onun kamil rəssam olmasına və çox şeylərin adamı 
olmasına  şübhə  edirdim.  Mənə  belə  gəlirdi  ki,  o,  bir  başa  təbiətdən  aldığı 
təəssüratla çox az qaydada işləmişdir: hər vaxt və daim yenidən yaratdığı bir fiqura 
və ya tipə malikdir, o, bütün fiqurları Donatellodan götürmüşdür. Bununla yanaşı, 
qolun biləyinə və ayağa müəyyən hərəkət verməkdən, axırıncı tam olaraq ümumi 
hal şəklindədir, istifadə etmişdir. Mən düşünürəm ki, Mikel Ancelo sadəcə bunları 
tamamlamışdır, hərəkətə və ümumi sxemdə kompozisiyanın natural prinsiplərində 
olan bədənlərin təsviri isə ondan əvvəl olanlar tərəfindən kəşf edilmişdir».  
Roden  ilə  Mikelancelo  arasındakı  əlaqələr  xüsusi  tədqiqat  mövzusu 
olmuşdur,  çünki  onların  əlaqələri  barədəki  müşahidələr  mübahisəlidir. 
Mikelancelonun  Rodenə  verdiyi  dərsdən  görünür  ki,  fransız  öz  etiraf 
etdiklərindəkilərə dah çox əməl edirdi, özü üçün yeni sensasiya və texniki imkanlar 
aləmini  açmışdı.  Həm  də  onların  əlaqələri  Rodenin  öz  sənəti  üçün  başlıca 
problemlərdən  birinə  çevrilmişdi.  Öz  sələflərinin  nümunələrindən  nəsə  dəstək 
çıxarmaq  bacarığına  qadir  olmaqla  yanaşı,  eyni  vaxtda  onun  qarşısında  həm  də 
plagiatlıq tələsindən yayınmaq vəzifəsi dururdu. Rodenin dövründə rəssam hansısa 
orijinallığın  yoxluğu  şübhəsinin  qorxusundan  uzaqlaşa  bilmirdi  və  həm  də  öz 
sələflərinə  əsaslanmaqda  da  heç  bir  utanc  yeri  yox  idi.  Eyni  simvola  malik  olma 
rəssam  üçün  əsl  qayda  idi.  Bu  yolla  o,  keçmişinə,  geriyə  baxa  bilirdi,  axı  böyük 
ustalara həm bir rəqib kimi, həm də bir ilham mənbəyi kimi yanaşılırdı. Bunda heç 
bir müstəsna hal yox idi ki, Roden də məhz Mikelanceloya tərəf döndü.  
Roden  ənənənin  sonunda  gəldi  –  bu,  qəhrəmanlıq  üslubu  idi,  -  bu  vaxt 
xüsusi  monumental  heykəltəraşlığa  münasibətlərdə  fərdi  baxış  meydana  çıxdı, 

---