D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı • Folklor, Mifologiya və Etnoqrafiya • Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

232
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
lik-təsirsizlik fel növləri haqqında dedikləri fikirlər bu və ya başqa 
şəkildə təkrar olunmuşdur. 1936-1946-cı illər arasında çap olunan 
praktik  qrammatika  kitablarında  feldəki  təsirlilik-təsirsizlik  ayrıca 
mövzu  kimi  verilmir,  felin  növlərinin  içərisində  əridilir.  Nəhayət, 
1950-ci ildən sonra felin təsirlilik-təsirsizlik kateqoriyası müstəqil 
bir kateqoriya kimi dərsliklərə daxil edilmişdir.
Azərbaycan  dilçiliyində  felin  təsirlilik-təsirsizlik  kateqoriyası 
haqqında bir sıra qiymətli fikirlər söylənmiş, tədris işində çətinlik 
törədən bu mövzunun hərtərəfli izaha da dəqiq tədqiqə yenə də eh-
tiyacı vardır.
Ədəbiyyat
1. Əfəndiyev İ. Fel. Azərbaycan dilinin qrammatikası, Bakı, 1951.
2. Hüseynzadə M. Müasir Azərbaycan dili. Bakı, 1973.
3. Xəlilov B. Müasir Azərbaycan dilinin morfologiyası, II hissə, Bakı, 2007.
4. Mirzəyev H. Müasir Azərbaycan dilində təsirli və təsirsiz fellər. Elmi əsər-
lər. Dil və ədəbiyyat seriyası, ADU-nun nəşri, Bakı, 1979.
5. Mirzəyev H. Azərbaycan dilində fel, Bakı, 1986.
Summary
 The  category  of  transitive  and  intransitive  verbs. This  article  is  about  the 
category of transitive and intransitive verbs. The article deals with the importence 
of this category. Here it is spoken the suffixes making intransitive from transitive 
verbs and transitive from of intransitive verbs. The thoughts about transitive and 
intransitive category has found its reflection in linguistic. 
Key words: verb, transitive, intransitive, objective, subjective 
Резюме
Данная  статье  о  грамматических  категориях  глагола,  где  идет  речь 
о  значимости  этих  категорий.    Также  здесь  даны  окончания,  с  помощью 
которых  возможно  перейти  с  переходного  глагола  на  непереходной  вид,  в 
том числе обзор окончаний, связанных с   переходностью -непереходностью 
глагола  в лингвистике. 
Ключевые  слова:  глагол,  переходность  глагола,    непереходность 
глагола, объект, субъект.

---

233
Küşvər Rəsulova,
ADPU-nun magictrantı
POLİSEMANTİK SÖZLƏRİN 
SEMANTİK STRUKTURU
Məlumdur ki, sözlərin əksəriyyəti müxtəlif konseptləri ifadə edir 
və müvafiq mənalara malikdir. Müxtəlif mənaları olan sözlər polise-
mantik sözlər adlanır, və birdən çox mənası olan bu sözlər “polise-
miya” termini ilə ifadə olunur.
İngilis  dilində  olan  sözlərin  əksəriyyəti  polisemantikdir.  Qeyd 
edilməlidir ki, dilin ifadə imkanlarının zənginliyi daha çox həmin 
dildə polisemiyanın nə dərəcədə inkişaf etməsindən asılıdır.Bəzən 
linqvistik məsələlərdən aydın məlumatı olmayan insanlar iddia edir-
lər ki, əgər eyni söz bir neçə hallara tətbiq olunarsa, onda bu halları 
ifadə etmək üçün dildə sözlər çatışmır. Əslində isə bu fakt əksinədir: 
əgər hər söz bir deyildə iki anlayışı ifadə etməyə qadirdisə onda bu 
sözlər bütöv lüğətin ifadə potensialını iki dəfəyədək çox artırır. Buna 
görə də, yaxşı inkişaf etmiş polisemiya həmin dilin üstünlüyüdür.
Digər tərəfdən də qeyd edilməlidir ki, insan danışıq orqanlarının 
yaratdığı səs kombinasiyalarının sayı məhduddur. Buna baxmaya-
raq, dilin inkişafının müəyyən mərhələsində yeni sözlərin morfoloji 
vasitələrlə yaradılması məhdudlaşır və polisemiya dilin lüğət tərki-
bini zənginləşdirmək cəhətdən önəmli rol oynayır. Buradanda mə-
lum olur ki, dilin lüğət tərkibinin zənginləşməsi təkcə yeni sözlərin 
əlavə olunması ilə deyil, həmçinin polisemiyanın daimi inkişafı ilə 
də bağlıdır.
Hər  hansı  bir  polisemantik  sözün  mənalar  sistemi  tədricən  əs-
rlərlə,  yeni  mənaların  köhnə  mənalara  əlavə  olunması  və  ya  köh-
nə  mənaları  sıxışdırıb  aradan  çıxarması  ilə  inkişaf  edir.  Beləliklə 
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya

---

234
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
mürəkkəb bir proses olan polisemiyanın inkişafı həm yeni mənaların 
yaranması həm də köhnə mənaların aradan çıxması ilə düzəlir.
Polisemantik  sözün  semantik  strukturunu  təhlil  edərkən,  onun 
iki səviyyəsini fərqləndirmək lazımdır. Birinci səviyyədə sözün se-
mantik strukturu mənalar sistemi kimi izah edilir. Sözün semantik 
strukturunun ikinci səviyyədə təhlilinə əsasən hər bir məna struktur 
analizin  mövzusudur  hansı  ki,  bu  mənalar  semantik  komponentin 
üzvləridir.
Sözün semantik strukturu hər iki səviyyədə tədqiq olunmalıdır:  
1) Müxtəlif mənalar səviyyəsində; 
2) Hər bir ayrı mənanın semantik komponenti səviyyəsində. 

---

235
Nuranə Hüseynova,
 ADPU-nun Azərbaycan dilçiliyi kafedrasının magistrantı
DİLÇİLİKDƏ FUNKSİONAL
ÜSLUBLARIN YARANMASI TARİXİ
   
Dil insan fəaliyyətinin müxtəlif sahələri ilə bağlı müxtəlif funksi-
yalar yerinə yetirir. Bu funksiyalar ünsiyyət, məlumat və təsir səciy-
yəlidir. Onları reallaşdırmaq üçün dilin tarixən yalnız müəyyən tət-
biq sahəsində işlənən xüsusi ifadə vasitələrinin funksional üslubları 
formalaşır. Dil ünsiyyət vasitəsi kimi fəaliyyətinin bütün sahələrin-
də, o cümlədən məişətdə, elmdə, təhsildə, ictimai həyatda, siyasət-
də,  iqtisadiyyatda,  sənayedə  və  s.  sahələrdə  istifadə  olunur.  Dildə 
fikrin ifadə edilməsi dil vasitələrini seçib işlətmək əsasında qurulur. 
Funksional üslubların yaranmasında və formalaşmasında aşağıdakı 
amillər xüsusi təsir göstərir: 1) milli ənənə, 2) milli mədəniyyət, 3) 
dövlət quruluşu, 4) dini təbliğat, 5) dil kontaktı, 6) dil siyasəti və s. 
Ədəbi  dilin funksional üslublarının yaranması və  fəaliyyət dairəsi 
eyni olmur. Belə ki, Azərbaycan bədii üslubunun tarixi qədim, elmi 
üslubun tarixi isə son dövrlə bağlıdır. Bir sözlə, funksional üslublar 
ədəbi dilin insan fəaliyyətinin ayrı-ayrı sahələrinə uyğun işlədilmə-
sidir.  Üslublar  nitqdə  təzahür  edir.  Ədəbi  dilin  üslubları  müəyyən 
vəzifə yerinə yetirdiyi üçün funksional üslub adlanır. Üslub bu və 
ya  digər  ictimai  ümumxalq  dil  mühitində  ictimai  dərk  olunmuş, 
funksional şərtlənmiş, nitq ünsiyyəti vasitələrinin işlənmə, seçimi və 
əlaqələnməsinin, daxilən birləşməsinin elə toplusudur ki, başqa bu 
cür ifadə üslublarına münasibətdə həmin xalqın ictimai nitq təcrü-
bəsi zamanı ayrı məqsədə xidmət edir, özgə vəzifələri yerinə yeti-
rir. Funksional üslublar ünsiyyətin hər hansı bir sahəsində müəyyən 
məqsədə xidmət edən və müəyyən funksiya daşıyan dil vasitələrinin 
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya

---