D ə d ə qorqudara ş d ı rmalar ı • Folklor, Mifologiya və Etnoqrafiya • Onomastika, Dialektologiya və Etimologiya

265
Məcazlar. Məcazlar vasitəsilə fikir daha rəngarəng, incə məna 
çalarlıqları ilə ifadə edildiyindən Hüseyn Cavid də dramlarında ifa-
dəni qüvvətləndirmək, ona yeni məna çalarlığı qatmaq, fikrini təsirli 
vermək üçün bu cür sözlərdən istifadəyə geniş yer vermişdir. Məs.:
Insan bir gün dikən, bir gün çiçəkdir,
Insan gah bir şeytan, gah bir mələkdir.
Fənalıq, eyilik bil nə deməkdir!
Yarın adın dastan olur dillərdə... (“Maral”, səh. 69)
Vulqar sözlər. Hüseyn Cavid dramlarında surətlərin daxili alə-
mini açmaq, onların fikirlərini daha aydın, təsirli ifadə etmək, nitq-
də emosionallıq yaratmaq məqsədilə vulqar sözlərdən özünəməxsus 
bir sənətkarlıqla istifadə etmişdir. Məs.: Ah, namərd! Məni namurad 
qoydun. Ona ... Sevgili Emaya... Həsrət qaldım. (“İblisin intiqamı”, 
səh. 163)
Vokativ  sözlər.  Dramaturq vokativ sözlər vasitəsilə obrazların 
hisslərini, onların qarşı tərəfə olan münasibətini oxucuya çatdırmağa 
nail olmuşdur.
Gəl, utanma, hifz etsin sizi Tanrım;
Gəl, öpəyim səni, gəl, quzum, yavrum!
   
 
 
(“Ana”, səh. 33)
Evfemizmlər. Hüseyn Cavid obrazların dünyagörüşünü, onlara 
olan  münasibəti  göstərmək  məqsədilə  evfemizmlərdən  istifadə  et-
mişdir. Bunu aşağıdakı nümunədən də görmək olar: Iki sənə əvvəl 
böylə  məşum,  qara  günü  kim  xatırlardı?  Məsud  bir  gövərçin  kibi 
saf və azadə yaşıyordum; məktəbi bitirmək üzrə ikən zavallı babam 
tərki-həyat etdi. (“Maral”, səh. 62) 
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya

---

266
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
Yaqut Əliyeva,
ADPU-nun Ümumi dilçilik ixtisası üzrə magistri
MUĞAN VƏ ARANLI TOPONİMLƏRİ
Toponimlərin  bir  növü  olan  oykonimlər  hər  hansı  bir  əraziyə 
məxsus yaşayış məntəqəsinin (şəhər, kənd, qəsəbə) adını bildirir. Bu 
toponimlərin bəzilərinin tarixi yeni, bəzilərinin tarixi qədim, bəzilə-
rinin tarixi isə ən qədimdir. Belə paleotoponimlər respublikamızın 
bir çox bölgələrində vardır.
Biləsuvar rayonu ərazisində də ən qədim toponimlərdən Muğan 
və Aran toponimləri ilə formalaşan Muğan və Aranlı oykonimləri 
vardır.
Ən  qədim  toponimlərimizdən  biri  Aran  toponimidir.  Aran 
“düzənlik, hamar yer, qışlaq” anlamında işlənən sözdür. Ümumiy-
yətlə, yayı isti, qışı mülayim iqlimə malik olan düzənlik və ovalıq 
yerlər aran adlanır.
Biləsuvar  rayonunun  ərazisi  düzənlik  hissədən  ibarət  olduğu 
üçün oykonim də düzənlik anlayışını ifadə edən aran sözündən for-
malaşmışdır.  Aranlı  “Aran”  toponimindən  və  yer,  məkan  mənası 
verən –lı şəkilçisindən yaranmışdır.
Tarixi toponimlərimizdən biri də Muğandır. Muğan Azərbayca-
nın ən qədim yer adlarından biridir. Bu adla bağlı hazırda çoxlu miq-
darda oykonimlərimiz vardır. Muğan qədim “muğ” tayfasının adını 
əks etdirir, yəni etnotoponimdir. –an isə qədim şəkilçi olub qram-
matik cəmlik bildirir. Biləsuvardakı Muğan oykonimi də bu tarixi 
toponimin adını əks etdirir. Məlumdur ki, Muğan toponim kimi, ilk 
olaraq məhz Muğan düzünün adı olmuşdur.Sonradan bu ad oyko-
nim, hidronim, antroponim və s. kimi də işlənmişdir.

---

267
Gülnara Əliyeva, 
ADPU-nun İngilis dili və onun tədrisi 
metodikası kafedrası
İNGİLİS CÜMLƏLƏRİNİN STRUKTURAL 
CƏHƏTLƏRİ HAQQINDA 
İngilis dilində cümlələr iki prinsip əsasında tətbiq olunur:
1. Məqsəd və intonasiyaya görə,
2. Struktural cəhətlərə görə.
İngilis  dilində  cümlələr  struktual  cəhətlərə  görə  təktərkibli  və 
cüttərkibli cümlələrə bölünür.
Cüttərkibli cümlələrdə hər iki baş üzv - mübtəda və xəbər iştirak 
edir. Əgər baş üzvlərdən biri buraxılarsa, konteksdən onu asanlıqla 
başa düşmək olar, məs:
“Fleur  had  established  immediate  contact  with  an  architect.” 
(Galsworthy) 
Cüttərkibli cümlələr bütöv və yarımçıq ola bilər. Əgər cümlədə 
həm mübtəda, həm də xəbər varsa, belə cümlə bütöv cümlə adlanır.
“French people only come to England to make money.”
Əgər baş üzvlərdən biri və ya hər ikisi buraxılarsa bu yarımçıq 
cümlə  adlanır. Ancaq  bu  üzvləri  asanlıqla  bərpa  etmək  olar.  Belə 
cümlələrə həm də elliptikal cümlə də deyilir və daha çox şifahi danı-
şıqda, xüsusən də dialoqlarda geniş istifadə olunur, məs:
“Best not to see her again. Best to forget all about her.”(Abra-
hams)
“What were you doing?” – Drinking (Shaw).
“Where were you yesterday?” – At the cinema.
Baş üzvlərdən ya mübtəda, ya da xəbər buraxılırsa və bunu kon-
teksdən bərpa etmək olmursa, belə cümlələr təktərkibli cümlələr ad-
Onomastika, Dialektologiya, Etimologiya

---

268
DƏDƏ QORQUD ARAŞDIRMALARI
lanır.
Otto Jespersona görə təktərkibli cümlə “amorphous” cümlə ad-
lanır. Təktərkibli cümlələr xüsusən bədii təsvir və ifadə vasitələrin-
də,emosional nitqlərdə geniş şəkildə istifadə olunur. Əgər təktərkib-
li cümlələrin əsas hissəsi isimlərlə,substantivləşmiş sifətlərlə ifadə 
olunursa, belə cümlələrə adlıq cümlə deyilir.İngilis dilində və ingilis  
ədəbiyyatlarında adlıq cümlələri nominal cümlə də adlandırırlar. Ad-
lıq cümlələrdə isim sifətlələrlə də işlənə bilər, məs:
“Dusk - of a summer night” (Dreiser).
“Freedom! Bells ringing out, flowers, kisses, wine ”(Heym).
Təktərkibli cümlələrin əsas hissəsi tez-tez məsdərlə ifadə olunur, 
məs:
“No!To have his friendship his admiration but not at that price.”
İngilis  dilində  həm  təktərkibli,  həm  də  cüttərkibli  cümlələr 
müxtəsər və geniş olur. Cümlə yalnız ilk və əsas üzvlərdən ibarətdir-
sə, belə cümlələr müxtəsər cümlələr adlanır,məs:
“She is a student.”
“Birds fly.”
“Winter.”
Əgər cümlə həm baş üzvlərlə, həm də ikinci dərəcəli üzvlərdən 
biri  və  ya  bir  neçəsi  ilə  ifadə  olunursa,  həmin  cümlələr  isə  geniş 
cümlələr adlanır, məs:
“The two native women stole furtive glances at Sarie”.

---