Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin
Yüklə 4,51 Kb. Pdf görüntüsü
|
197 larının formasında təqdim olunur. Yeni informasiya texnologiyalarının tətbiqi bu sahədə elektron KİV-lərin imkanlarını fantastik şəkildə artırır. Bir çox televiziya verilişləri xarici proqramlardan törəmə təsiri bağışlayır: forma saxlanılır, məzmun dəyişdirilir. Buna görə də paralel olaraq Avropanın həftəlik jur- nallarından birinin mətn əsasında pilot tədqiqatının keçirilməsi məqsədəmüvafiqdir. Yeniliklərin Avropadan postsovet məkanına bir qədər vaxt keçdikdən sonra gəlib çatdığını nəzərə alsaq, keçən əsrin sonlarına və ya da XXI əsrin əvvəllərinə aid qəzet nəşrlərindən də istifadə oluna bilər. Ümid edirik ki, bu mülahizəmiz Avropa ölkələri üçün hələ keçən əsrin 90-cı illərində aktual olmağına baxmayaraq, bu gün Azərbaycan jurnalistikası üçün beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi baxımından müəyyən elmi və praktik əhəmiyyət kəsb edir. Tədqiqat nəticəsində toplanılan informasiya əsasən aşağıdakı istiqamətlər üzrə cəmlənir: ailə institutu və onun digər institutlarla qarşılıqlı fəaliyyəti; tibbi müdaxilə yolu depopulyasiya probleminin həlli məsələləri; siyasətçilərin həyatından, şou-biznes və s. müxtəlif növlü sensasiyalar. Birinci qrupa ailə institutunun yaranması və inkişafı, demoqrafiya problemləri, psixoloji cəhətdən ailəyə uyğunlaşma məsələlərinin müzakirə olunduğu məqələlər daxil edilir (“Aclıq tərəqqini əvvəlcədən xəbər verir”, “Mikroskop altında nikah”, “Sən kim olduğunu mənə de, mən sənə kiminlə evlənəcəyini deyim” və s. şərti başlıqlı). İkinci qrup tibbi müdaxilə yolu ilə depopulyasiya probleminin həllinə aid layihələrə ziddiyyətli (daha çox neqativ) münasibəti əks etdirən məqalələri özündə 198 birləşdirir (“Qalmaqallı uşaqlar”, “Probirkadan olan uşaqlar: anlamalı və mühakimə etməli” və s. şərti başlıqlı). Üçüncü qrup kübar ailələrin həyatına aid hadisələrə verilən şərhlərdən ibarət olur. Ailənin vəziyyəti böhranlı kimi qiymətləndirilərsə, onun cəmiyyət üçün kəsb etdiyi əhəmiyyət şübhə doğurmamalıdır. Ailə haqqında informasiya respondentlərin diqqətinə cəmiyyətin özünün vəziyyətinin və burada dominantlıq edən dəyər və etik normaların da asılı olduğu əhəmiyyətli bir sosial struktur kimi təqdim olunur. Müəlliflər depopulyasiya probleminin tibbi müdaxilə yolu ilə həllinə ciddi yanaşmağın vacibliyini vurğulayır və bunun hər an nəzarətdən çıxa bilməsi barədə xəbərdarlıq edirlər. Beləliklə, hələ keçən əsrin 90-cı illərində Qərb mət- buatında geniş müzakirə olunan və son vaxtlar bəzi göstəricilər üzrə Azərbaycanda da özünü rüşeym halında büruzə verən problem artıq bizim KİV-də də yavaş-yavaş özünü göstərməyə başlamışdır. Etiraf etmək lazımdır ki, “ulduzların” həyatına aid cazibəli faktlar xarici mətbuatdan fərqli olaraq, bizim kütləvi informasiya vasitələrində daha çox tezliklərlə geniş auditoriyaya təqdim olunur. KİV adı altında birləşmiş böyük həcmdə mətn massivi dedikdə təşviqat, o cümlədən, demoqrafik təbliğat və ideologiya nəzərdə tutulur. Məsələn, mediada dominantlıq edən biruşaqlı ailə obrazı müəyyən ideologiyanın – azuşaqlı ailə ideologiyasının formalaşdırılmasının nəticəsidir. Bu ideologiya ailədə bir uşağın olmasını valideynlərin uşağın tərbiyəsinə yüksək tələbkarlığı, ya da uşağın “fövqəlqiymətli”liyi ilə izah etməyə çalışır. Həqiqətdə isə bunun arxasında “yoxsulluğun doğub-törəməsinə” xərc çəkməmək stereotipi durur. Tədqiqatlar göstərir ki, yüksək həyat səviyyəsi uşaqların doğulmasının heç də vacib və əsas şərti deyildir. Eyni zamanda, yüksək həyat şəraitinin ailədə uşağa olan 199 ehtiyacın ödənilməsinə mane olduğunu da israr etmək düzgün deyildir. Yeni industrial sivilizasiya dəyərləri sistemində həyatın bütün tərəflərinin yaxşılaşdırılması ailədənkənar fəaliyyətdə iştirak etməkdən daha çox asılı olur. Məişət problemlərinin də ailədənkənar fəaliyyətlə həlli getdikcə daha çox müşahidə olunmaqdadır. Lakin, demoqrafik böhranların hökm sürdüyü, əhalinin sayca azaldığı ölkələrdə KİV problemin sosial aspektlərini işıqlandırmaqdansa, onun siyasi nəticələrini ön plana çəkir və problemi “milli təhlükəsizlik” kontekstində təqdim etməyə çalışır. Məsələn, bir qədər əvvəl əhali kəmiyyəti məsələsindən danışarkən Qərb KİV-ində özünü göstərən “Avropanın müsəlmanlaşması” qorxusunu, hazırkı Rusiya mediasında isə özünə yer alan “Çin təhlükəsi”ni (çinlilərin Uzaq Şərq ərazilərində kütləvi şəkildə məskunlaşmalarını) buna misal göstərmək olar. Rusiya kütləvi informasiya vasitələrində həmçinin əhalinin ilbəil azalması, böyük sayda əmək miqrantlarının meydana gəlməsi, qadınlara nisbətən kişilərin orta ömür uzunluğunun azlığı, geosiyasi ərazilərin “əhalisiz qalması” məsələləri daha əndişəli tərzdə işıqlandırılmaqdadır. Azərbaycan KİV-ində demoqrafik proseslərlə bağlı hələlik həyəcan təbilinin səsləri eşidilməsə də, ölkədən əmək miqrasiyası axınının artması mövzusu tez-tez müraciət olunan mövzulardan biridir. Bu axının əsasən 20- 50 yaş arası əməkqabiliyyətli kişilərdən ibarət olduğu nəzərə alınarsa, gələcəkdə ölkəni hansı demoqrafik problemlərin gözlədiyini təsəvvür etmək çətin deyil. Bu axın həm əhali artımını, həm də xalqın genofondununn qorunub saxlanılmasını ciddi təhlükə altında qoyur (“İnsanlar hara gedir?") 95 . Statistik məlumatlara görə respublikada boşanmaların təxminən 15 %-i ərləri qazanc 95 “Зеркало” qəzeti, 22 dekabr 2004. 200 dalınca başqa ölkələrə gedən, evlərinə pul göndərməyən və yaxud da ümumiyyətlə geriyə, öz ailəsinə dönməyən qadınların payına düşür. Bu kitabın müəllifinin on il Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının Azərbaycandakı Nümayəndəliyi İnformasiya Mərkəzinin direktoru qismində (2001-2010-cu illər) Azərbaycanın müxtəlif bölgələrində apardığı müşahidələrə görə, belə ailələrdən olan uşaqların iqtisadi çətinliklər ucbatından məktəblərdən kənarda qalmaları nəinki demoqrafik vəziyyətə, eyni zamanda, özünü xalqın mədəniyyətinin ümumi səviyyəsinə neqativ təsir göstərən faktor kimi büruzə verir. Bu bir reallıqdır ki, kütləvi informasiya vasitələri ailədə böyük sayda uşaqların olmasının böyük pul kisəsidən asılılığı haqqında kütləvi düşüncə formalaşdırmışlar. Doğum faktorunun elmi araşdırmalarının nəticələri isə əhaliyə o qədər də tam məlum deyil. Rifah halı ilə doğum arasında olan əks korrelyasiya asılılığı həyat səviyyəsi yüksəldikcə doğumun aşağı düşməsi imkanını təsdiq edən təkzibedilməz faktdır. Bu məsələlər bəzi demoqrafların və iqtisadçıların elmi-tədqiqat işlərində ətraflı və peşəkarlıqla araşdırılsa da, 96 KİV-lərin fəaliyyəti ilə bağlı bu sözləri demək bir qədər çətindir. Milli strategiya problemləri ilə məşğul olan dövlət qulluqçuları, sosial siyasət üzrə ekspertlər və əlbəttə, kütləvi informasiya vasitələri demoqrafiya sahəsində baş verən proseslərin mahiyyəti haqqında mütləq bilgisizlik və qeyri- peşəkarlıq nümayiş etdirirlərsə, bunun nətcəsini sadəcə cəhalət adlandırmaq düz olmazdı. Bu problemin elementar mövcudluq səviyyəsinə endirilməsinə cəhd kimi qiymətləndirilməlidir. Bu isə gələcəkdə cəmiyyətin daha qorxulu qlobal bir problemlə qarşılaşmasına zəmin yaradır. 96 Ş.M.Muradov. İnsan potensialı: əsas meyllər, reallıqlar, problemlər. – Bakı: Elm, 2004. Səh.10-77, 206-304 Yüklə 4,51 Kb. Dostları ilə paylaş:
|