Dərs vəsaiti baki 011 azərbaycan döVLƏt pedaqoji universitetiNİN 90 İLLİK
VI. Sənaye cəmiyyətindən informasiya cəmiyyətinə keçid
Yüklə 5,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
| VI. Sənaye cəmiyyətindən informasiya cəmiyyətinə keçid
Şagirdlər informasiya inqilabı və informasiya cəmiyyətinin meydana gəlməsini təhlil edirlər. Onlar informasiya cəmiyyətində mülkiyyət, bölgü, mübadilə, istehlak, əmək və yaradıcılıq münasibətlərini araşdırırlar. Şagirdlər Qərb və Şərq ölkələrində, o cümlədən Türk dünyasında, həmçinin Azərbaycanda müasir sosial-iqtisadi proseslərin xüsusiyyətlərini aşkara çıxarır, ictimai inkişafda qloballaşmanı təhlil edir və nəticə çıxarırlar. Onlar informasiya cəmiyyətində iqtisadiyyatın beynəlmiləlləşməsi – vahid informasiya məkanın yaranması, müasir dövrdə inteqrasiya proseslərini təhlil edirlər. Şagirdlər keçmiş sovet respublikalarında bazar iqtisadiyyatına söykənən hüquqi, demokratik quruluşun yaradılması uğrunda mübarizə və insan hüquqlarının qorunmasının ön plana keçməsi proseslərini araşdırır və onlardan lazım olan nəticələri çıxarırlar. Şagirdlər informasiya cəmiyyətində elitar və kütləvi mədəniyyətin yerini müəyyənləşdirirlər. 103 V-XI siniflərdə tədris olunan tarix dərsliklərinin təhsil-tərbiyə və inkişafetdirici vəzifələrinin qısa xarakteristikası, onların arasındakı ardıcıllıq və varislik Orta məktəbin tarix dərsliklərini səciyyələndirərkən dərslik üçün seçilən nəzəri materialın təhsil, tərbiyə və inkişafetdirici xüsusiyyətlərinin səviyyəsi, tarixi faktların, anlayışların xarakteri və s. məsələlər diqqət mərkəzində olmalıdır. Dərslikdəki materialın tərtib edilməsi və şərh xarakteri, eləcə də hər bir kursun strukturu və məzmunu təhlilə cəlb edilməlidir. Təhlilə cəlb edilən dərsliklər 2010-2011-ci tədris ilində qüvvədə olan dərsliklərdir. Orta məktəbin V sinfində tətbiq edilən ―Azərbaycan tarixinə dair hekayələr‖ – «Ata yurdu» dərsliyi tarix təliminin əsas kursları sırasına daxil deyil. Bu kurs tarix tədrisinə hazırlıq məqsədi daşıyır. Mahmudlu Y, Xəlilov R, Ağayev S. Ata yurdu (5-si sinif üçün dərslik). Bakı, Təhsil, 2010, 320 səhifədən və 63 paraqrafdan ibarət olan bu dərsliyə öz xarakterinə görə müxtəlif növdən olan material daxildir. 300-400 min il bundan əvvəl mövcud olmuş Azıx mağarasından qadının çənə sümüyü tariximizin öz mənbəyini maddi mənbələrdən və tarixi etnoqrafiyadan aldığını göstərir. Bu kurs tariximizin bütün dövrlərini özündə ehtiva edir. Dərslik həm təhsil, həm də tərbiyəvi baxımdan çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu dərslik, həm quruluşuna, həm məzmununa, həm də metodik tərtibatına görə ən yaxşı dərslikdir. Vətənə, xalqa, dövlətə, torpağa məhəbbət dərsliyin əsas ideya xəttini təşkil edir. Kursun məzmunundakı mətnlər, şəkillər, illüstrasiyalar, tarixi faktlar, anlayışlar şagirdlərin inkişafına motiv yaradır. Dərslikdə qədim Azərbaycan dövlətləri, adət və ənənələrimiz, bayramlarımız, şəhərlərimiz, sənətkarlarımız, mədəniyyətimiz və incəsənətimiz haqqında materiallar yer alıb. Xalqımızın apardığı ədalətli müharibələr, xalq qəhrəmanlarımız və tarixi şəxsiyyətlərimiz haqqında nəzəri materiallar şagirdlər tərəfindən həvəslə öyrənilir. Müəlliflər dərslikdə Azərbaycanın qədim, orta əsrlər, yeni və müasir dövrlərinin öyrənilməsinə təxmini olaraq hər dövrün tarixinin əhatə dairəsinə uyğun şəkildə vaxt ayırıblar. Əlbəttə, bunu proqram da belə tələb edir. 104 Əliyev V., Yusifov Y., Babayev İ., Cəfərov H., Məmmədova A. Azərbaycan tarixi (VI sinif üçün dərslik). Bakı, Aspoliqraf, 2010, 128 səhifədən, 4 bölmədən, 24 paraqarfdan ibarət dərslik sadə aydın dildə yazılmışdır. Dərsdikdəki materiallar Azərbaycanın yarıyaqədərki dövründən eramızın III əsrinədək dövrü əhatə edir. Azərbaycan tarixinin bu dövrü ümumdünya tarixinin tərkib hissəsi kimi verilib. Dərslikdə ən qədim zamanlarda keçmişin ictimai həyatını bütün çoxcəhətliliyi ilə tarixin gedişini isə əvvəlki faktların nəticələrindən və sonrakı faktların səbəblərindən ibarət olan faktların ardıcıl zənciri kimi açıb göstərən biliklər sistemi var. VI sinif üçün Azərbaycan tarixi dərsliyinə iki növ faktlar daxil edilib: tək- tək hadisələr – tarixi prosesin pillələri və bir-birinə oxşar olub, dəfələrlə təkrar olunan, dövr üçün tipik olan faktlar. Axırıncı faktlar, şərti olaraq ictimai həyatın hadisələri adlanan faktlar tarixdə xalq kütlələrinin rolunu açıb göstərmək üçün xüsusilə vacibdir, bunlar bir qayda olaraq, ümumiləşdirilmiş xarakteristikalar və tipik misallar vasitəsi ilə işıqlandırılır. Dərslikdə xronoloji tarixlər, tarixi coğrafi materiallar, tarixi obrazlar, tarixi anlayışlar yetərli yer tutur. Dərslik tarixi-məntiqi ardıcıllıq prinsipi əsasında tərtib edilib. VI sinif üçün Azərbaycan tarixinin strukturu və məzmunu aşağıdakı qaydadadır: Təlim materialları içərisində Azərbaycan ərazisində ibtidai icma quruluşu, ilk tayfa birlikləri və dövlətlər, Azərbaycan Midiya və Əhəməni imperiyalarının tərkibində, qədim Azərbaycan dövlətləri bölmələri xüsusi yer tutur. Dərslikdə şəkillər, illüstrasiyalar, sual və tapşırıqlar, xronoloji cədvəllər, proqram materialları verilib. Mahmudlu Y., Yusifov Y., Əliyev R., Qocayev Ə. Azərbaycan tarixi (7-ci sinif üçün dərslik). Bakı, Aspoliqraf, 2010, 192 səhifəlik dərslik eramızın III əsrindən XI əsrin ortalarınadək dövrü əhatə edir. Dərsliyin ümumi strukturu 3 bölmədən, 7 fəsildən, 32 paraqarfdan ibarətdir. Azərbaycanın erkən orta əsrlər tarixi öz əksini tapıb. Erkən orta əsrlər tarixi dərslikdə aşağıdakı qaydada verilib: 105 «Azərbaycan Sasani imperiyası tərkibində (III əsr – VII əsrin ortaları)» adlı birinci bölmə 6 paraqrafdan ibarətdir. İkinci bölmə «Azərbaycan xilafətin tərkibində (VII əsrin ortaları – IX əsrin ortaları)» 9 paraqarfdan ibarətdir. ―Xilafətin süqutu və Azərbaycan dövlətçiliyinin dirçəlişi. İqtisadi və mədəni tərəqqi (IX əsrin ikinci yarısı – XI əsrin ortaları)‖ adlanan üçüncü bölmə 17 paraqrafdan ibarətdir. Dərslikdəki təlim materialları tarixi-məntiqi ardıcıllıqla şərh edilir. Kursun məzmununa iki növ faktlar daxil edilib – tək-tək hadisələr tarixi prosesin pillələri və bir-birinə oxşar olub, dəfələrlə təkrar olunan, orta əsrlər üçün tipik olan faktlar. Kursun məzmununda xronoloji cədvəllər, tarixi-coğrafi materiallar, tarixi obrazlar yetərincə əks edilib. Kursun quruluşunun ən mühüm xüsusiyyətlərindən biri də tarixi anlayışlardan istifadə edilməsidir. Bunlar feodalizmə aid anlayışlardır. Kursun quruluşunda tematiklik materialın şərhinin xronoloji ardıcıllığı bir- birinə uyğun gəlir. Hər bir dərs tematikdir, məntiqi cəhətdən bütövdür və bir qayda olaraq müəyyən nəticələrə və ümumiləşdirmələrə aparıb çıxarır. Tarixin məktəb kurslarında geniş şərhi konspekt şərhinə uyğun gəlir. Dərsliyin məzmununda şəkillər, illüstrasiyalar, sual və tapşırıqlar proqram materialları verilib. Mahmudlu Y., Məmmədov S., Piriyev V., Qocayev Ə. Azərbaycan tarixi (8-ci sinif üçün dərslik)Bakı, Aspoliqraf, 2010, 272 səhifəlik dərslik XI əsrin ortalarından – XVII əsrin birinci yarısınadək dövrü əhatə edir. Dərslik 4 bölmədən, 11 fəsildən, 34 paraqrafdan ibarətdir. Birinci bölmədə «Azərbaycan XI əsrin ortaları – XIII əsrin əvvəllərində» dövrü əhatə edir. Bu bölmədə Səlcuqlar, Şirvanşahlar və Azərbaycan intibah mədəniyyəti məsələləri işıqlandırılır. İkinci bölmədə «Azərbaycan XIII əsr – XV əsrin əvvəllərində»ki tarixi hadisə və proseslər – Azərbaycan monqolların hakimiyyəti dövründə, Azərbaycanın iqtisadi həyatı məsələləri verilib. 106 Üçüncü bölmədə «Azərbaycan XV əsrdə» - Qaraqoyunlu, Ağqoyunlu, Azərbaycanda ictimai-iqtisadi həyat və mədəniyyət məsələləri şərh edilib. Dördüncü bölmə «Azərbaycan Səfəvi dövləti XVI əsrin birinci yarısında, Azərbaycan Səfəvi dövləti XVI əsrin ikinci yarısı – XVII əsrin birinci yarısındakı məsələlərə həsr olunub. Dərslik nəqletmə, şərh, məlumat üslubunda yazılıb. Mətndəki faktlar hadisələr, anlayışlar Azərbaycanın feodalizm dövrünü yetərincə səciyyələndirir. Kursun məzmununda şəkillər, illüstrasiyalar, xronoloji cədvəllər, xəritələr, tarixi sənədlərdən parçalar verilib. Dərsliyin sonunda 8-ci siniflər üçün Azərbaycan tarixi kursu üzrə proqram materialları da öz əksini tapıb». Məmmədov S., Vəliyev T., Qocayev Ə. Azərbaycan tarixi (9-cu sinif üçün dərslik), Bakı, Asporliqraf, 2010, 256 səhifəlik dərslik XVII əsrin ikinci yarısı – XIX əsrin birinci otuzilliyini əhatə edir. Dərslik 2 bölmə, 7 fəsil, 30 paraqrafdan ibarətdir. Birinci bölmədə «Azərbaycan XVII əsrin ikinci yarısı – Səfəvilər dövlətinin süqutu dövründə» məsələlərinə həsr edilib. Bu bölmədə Azərbaycanın XVII əsrin ikinci yarısında, siyasi vəziyyət, iqtisadi həyat, şəhərlər, sənətkarlıq və ticarət məsələlərinə aydınlıq gətirilib. I Pyotrun Xəzəryanı bölməgələ hərbi yürüşü, Azərbaycan torpaqlarının İran, Rusiya və Osmanlı imperiyalarına qatılmaları. Azərbaycanın Nadir şah imperiyasının tərkibinə qatılması, maarif, elm, incəsənət. Dərsliyin ikinci bölməsi «Azərbaycan xanlıqlar və onun Rusiya ilə İran arasında bölüşdürülməsi dövründə» məsələlərinə həsr edilib. Bu bölmədə Azərbaycanın cənub və şimal xanlıqları, Azərbaycan torpaqlarının işğalı, Azərbaycan torpaqlarının İran və Rusiya arasında bölüşdürülməsi, maarif, ədəbiyyat və incəsənətin inkişafı məsələləri verilib. Kursun məzmununda şəkillər, illüstrasiyalar, xronoloji cədvəllər, xəritələr, sxemlər, sual və tapşırıqlar mövzuların məntiqi quruluşlarına uyğun şəkildə verilib. Dərsliyin sonunda 9-cu siniflər üçün proqram materialları da verilib. Dərsliyin məzmununda nəzəri materiallar, tarixi faktlar, anlayışlar məntiqi və xronoloji ardıcıllıqla verilib. 107 Vəliyev T., Əliyev R., Tağıyeva Ş., Qocayev Ə., Əlişova H., Məmmədova K. Azərbaycan tarixi (10-cu sinif üçün dərslik), Bakı, Aspoliqraf, 2010, 448 səhifəlik dərslik. XIX əsrin 30-50-ci illərindən XI əsrin əvvəllərinədək olan dövrü əhatə edir. Dərslik 3 bölmə, 16 fəsil, 52 paraqrafdan ibarətdir. Birinci bölmə «Azərbaycan XIX əsrin 30-50-ci illərində» məsələlərinə həsr edilib. Bu bölmədə Rusiya imperiyasının Şimali Azərbaycanda müstəmləkəçilik siyasəti, komendant idarə üsulu, ermənilərin şimali Azərbaycana kütləvi şəkildə köçürülməsi, rus və alman məskənlərinin yaradılması, əhalinin sosial tərkibi, eləcə də Şimali Azərbaycanda Rusiya imperiyasının iqtisadi siyasəti verilib. Dərslikdə proqrama uyğun olaraq Rusiya imperiyasının Şimali Azərbaycanda müstəmləkəçilik siyasəti-komendant idarə üsulu, ermənilərin kütləvi şəkildə Şimali Azərbaycana köçürülməsi, rus və alman məskənlərinin salınması məsələləri işıqlandırılıb. Kursun məzmununda Şimali Azərbaycanda müstəmləkəçilik əleyhinə üsyanlara, XIX əsrin 40-cı illərindəki islahatlara, Cənubi Azərbaycan XIX əsrin 30-50-ci illərində və Azərbaycan mədəniyyəti məsələlərinə yetərincə yer verilib. Dərsliyin ikinci bölməsi «Şimali Azərbaycan XIX əsrin 60-90-cı illərində» məsələlərinə həsr edilib. Həmin bölməyə uyğun olaraq XIX əsrin 60-cı illərində Azərbaycanda sosial-iqtisadi vəziyyət, burjua islahatları, eləcə də 70-90-cı illərdə kənd təsərrüfatı və sənaye, 60-90-cı illərdə kəndli və fəhlə hərəkatı məsələləri şərh edilib. Kursun məzmununda Cənubi Azərbaycan XIX əsrin 60- 90-cı illərində sosial-iqtisadi həyat, əhalinin çıxışları işıqlandırılıb. Kursun üçüncü bölməsi «Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində» məsələlərinə həsr edilib. Bölməyə uyğun olaraq Şimali Azərbaycanda sosial-iqtisadi inkişaf, milli-demokratik hərəkat, Cənubi Azərbaycan XX əsrin əvvəllərində, Azərbaycan Birinci Dünya müharibəsi illərində, Şimali Azərbaycan Rusiyada Fevral inqilabı və inqilabdan sonrakı dövrdə və mədəniyyət məsələləri verilib. Dərslikdə şəkillərə, illüstrasiyalara, xronoloji cədvəllərə, sual və tapşırıqlara yetərincə yer verilib. Dərslikdəki tarixi faktlar, hadisələr, proseslər, tarixi 108 qanunauyğunluqlar sadə və aydın şəkildə verilib. Digər dərsliklərdən fərqli olaraq bu dərslikdə proqram materiallarının təxmini bölgüsü verilməyib. Məmmədov İ.., Qafarov T., Məmmədov X., Tağıyeva Ş., Vəliyev M., Məmmədov Ş., Hüseynov A., Qocayev Ə. Azərbaycan tarixi (11-ci sinif üçün dərslik). Aspoliqraf, 2010, 256 səhifəlik XX əsrin əvvəllərindən bu günlərimizədək dövrü əhatə edir. Dərslik 6 bölmədən, 15 fəsildən, 55 paraqarfdan ibarətdir. Birinci bölmədə ―Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranması fəaliyyəti və süqutu‖ məsələləri şərh edilib. Dərsliyin ikinci bölməsi ―Cənubi Azərbaycanda milli-azadlıq hərəkatı məsələlərinə – Təbriz üsyanı, milli hökumətin fəaliyyəti və süqutu‖ verilib. Üçüncü bölmədə ―Azərbaycanda sovet rejiminin bərqərar olması, yeni rejimə qarşı mübarizə, hərbi kommunizm siyasəti, DQMV-in yaradılması və Naxçıvan MSSR-in yaradılması, sənayeləşdirmə, kollektivləşdirmə və mədəni quruculuğu‖ şərh edilib. Dördüncü bölmə ―Şimali Azərbaycan İkinci Dünya Müharibəsi illərində, Cənubi Azərbaycan İkinci Dünya Müharibəsi illərində‖ məsələlərinə həsr edilib. Beşinci bölmədə ―Şimali və Cənubi Azərbaycanın İkinci Dünya Müharibəsindən sonrakı tarixi‖ konkret faktlarla verilib. ―Azərbaycan Respublikası‖ adlanan altıncı bölmədə müstəqilliyin bərpa olunması, hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu və Azərbaycan III minilliyin başlanğıcında məsələləri əks etdirilib. H.Əliyevin Azərbaycanın dövlətçilik ənənələrinə sadiq qalaraq dövlətimizin möhkəmləndirilməsi sahəsindəki fəaliyyəti, milli-mənəvi dəyərlərimizin qorunub saxlanılmasında və inkişafındakı rolu elmi cəhətdən yetərincə ümumiləşdirilib. Dərslikdə şəkillərə, illüstrasiyalara, sual və tapşırıqlara yetərincə yer verilib. Dərsliyin dili sadə və aydındır, oxunaqlıdır. Dərsliyin sonunda proqram materiallarının təxmini planlaşdırılması da öz əksini tapıb. Əliyev V., Babayev İ., Mirzəyev M., Məmmədova A. Qədim dünya tarixi. 6-cı sinif üçün dərslik. Bakı, Xəzər, 2010, 272 səhifəlik dərslik 3 bölmə, 4 fəsil, 31 paraqrafdan ibarətdir. 109 Birinci bölmədə ―İbtidai icma quruluşunun tarixi‖ – ovçuluğun, əkinçiliyin, mədəniyyətin inkişafı verilir. İkinci bölmədə qədim dövr, daha doğrusu ―Qədim şərq dövlətlərinin – Misirin, Babilistanın, Finikiyanın, Urartunun, İskitlərin, Midiya, İran, Qədim türklər, qədim hunlar, Qədim Çin, Qədim Parfiya, Qədim Hindistan‖ dövlətlərinin tarixi şərh edilir. Üçüncü bölmə – Qədim Yunanıstan və Qədim Romaya həsr edilib. Dərslik nağıletmə üslubunda yazılıb. Bu da altıncıların yaş və bilik səviyyəsinə uyğundur. Kursun məzmununda çoxsaylı şəkillər, illüstrasiyalar, xronoloji cədvəllər, hər bölməni təkrar etmək üçün sual və tapşırıqlar verilib. Dərsliyi orta səviyyədən aşağı qiymətləndiririk. Qədim dünya tarixini tarix elminə giriş kimi qəbul etsək həmin dərsliyin hazırlanmasına daha geniş tələblərlə yanaşmalıyıq. Bu baxımdan əvvəllər mövcud olmuş F.P.Korovkinin nümunəvi şəkildə hazırladığı dərslikdən çox uzaqdır. Orta əsrlər tarixi (7-ci sinif üçün dərslik). Bakı. Aspoliqraf, 2010, 168 səhifəlik dərslik. 3 bölmədən, 10 fəsildən 34 paraqrafdan ibarətdir. Dərslikdəki materiallar V-XI – erkən orta əsrləri əhatə edir. Kursun birinci bölməsi feodal münasibətlərinin yaranması məsələlərinə həsr edilib. Bu ölkələr sırasına – Çin, İran, Qafqaz, türk dövlətləri, Hindistan, Qərbi Avropa, Bizans və Slavyan xalqları, feodal dağınıqlığı bölməsində – Çin, Hindistan, türk dövlətləri xüsusi yer tutur. Dərslikdə ərəb xilafəti və İslam dininin yayılması, Qərbi Avropada feodal dağınıqlığı məsələləri şərh olunub. Kursun məzmunundakı materiallar nağıletmə üslubunda yazılıb ki, bu da yeddincilərin yaş, bilik və bacarıqlarına uyğundur. Dərslikdə şəkillər, illüstrasiyalar, xronoloji cədvəllər, sual və tapşırıqlar onun metodik aparatının yetərli olmasını göstərir. Dərsliyin sonunda proqram materiallarının bölgüsü də verilib. Mahmudlu Y., Qocayev Ə., Xəlilov R., Ağayev S., Qənbərov S., Məmmədova Ş., Əlişova H., Xubyarov B. Orta əsrlər tarixi (8-ci sinif üçün 110 dərslik). Bakı, Aspoliqraf, 2010, 168 səhifəlik dərslik 3 bölmə, 9 fəsil, 34 paraqrafdan ibarətdir. Kurs XI-XVII əsrin birinci yarısını klassik feodalizm dövrünü əhatə edir. Birinci fəsildə ―Böyük Səlcuq, Atabəylər imperatorluqları və Dehli sultanlığının‖, 2-ci fəsildə ―Böyük Monqol imperatorluğu, Hülakü, Qaraqoyunlu və Ağqoyunlu impetorluqlarının‖ tarixi verilib. 3-cü fəsildə ―Qızıl Orda dövlətinin‖, 4-cü fəsildə ―Qafqaz və Şərqi Avropa xalqlarının tarixi‖ verilib. 5-ci fəsildə ―Osmanlı və Teymur imperatorluqlarının‖, 6-cı fəsildə ―Səlib yürüşləri‖, ―Fransa, İngiltərə, Çexiya, İspaniya, İtaliya dövlətlərinin‖ tarixi, 7-ci fəsildə ―Avropa və Amerika xalqlarının‖ tarixi, 8-ci fəsildə ―Osmanlı, Böyük Monqol imperatorluğu və Çin tarixi‖ əks etdirilib. 9-cu fəsil ―Dünya xalqlarının mədəniyyəti‖nə həsr edilib. Dərslikdə şəkillər, illüstrasiyalar, sual və tapşırıqlar, xronoloji cədvəllər, terminlərin şərhi, eləcə də 8-ci sinif üzrə orta əsrlər tarixinin proqram materialları verilib. Yeri gəlmişkən bu dərsliyi əvvəlki dərsliklərdən fərqləndirən səciyəvi cəhəti aşağıdakılardır: - dərslik – XI-XVII əsrin birinci yarısında dünyada baş vermiş ən mühüm tarixi fakt və hadisələri özündə əks etdirir; - dərslikdə ilk dəfə olaraq türk-islam dünyasının real tarixi geniş və hərtərəfli şəkildə öz əksini tapıb; - dərslikdə orta əsrlərin son iki dövründə dünyanın siyasi, iqtisadi, sosial və mədəni mənzərəsi bütöv bir tam halında verilmişdir; - şagirdlər islam intibahı mədəniyyətinin tərkib hissəsi olan türk mədəniyyətinin bir çox görkəmli nümayəndələri ilə tanış olurlar. Vəliyev T., Süleymanov R., Mehdiyeva N., Mustafazadə T., Əliyev Q., Fətəliyev M., Qocayev Ə., Vəliyev M., Hüseynov A. Yeni tarix (9-cu sinif üçün dərslik). Bakı: Aspoliqraf, 2010, 128 səhifəlik dərslik XVII əsrin ikinci yarısı – XVIII əsri əhatə edir. Dərslik üç bölmə, 11 fəsil, 33 paraqarfdan ibarətdir. Yeni tarix adlandırılan dövr 1640-cı ildən 1918-ci ilədək olan bir mərhələni əhatə edir. Bu mərhələ İngiltərə burjua inqilabı ilə başlayır, Birinci Dünya müharibəsinin yekunları ilə başa çatır. Yeni tarix anlayışı – cəmiyyətin inkişafında əvvəlki dövrdən 111 tamamilə fərqli olan yeni dəyişikliklərlə bağlıdır. Bu dövrdə Avropa sivilizasiyası – maddi, mənəvi, ictimai həyatın müəyyən inkişaf mərhələsi inkişafı işıqlandırılıb. Bu kurs doqquzunculara elmi baxışlar, fəal yaradıcı fəaliyyət əsasında insanın ətraf aləmdən maksimum səmərəli istifadə etməyi aşılayır. Bu faktor cəmiyyətin dinamik inkişafının mənbəyidir. Hər bir ağıllı insan özünün fəal yaradıcı fəaliyyəti ilə cəmiyyətə fayda verməklə vətəndaşlıq borcunu vermiş olar. Kursun birinci bölməsini «Qərbi Avropa ölkələri, Rusiya və ABŞ XVII əsrin ikinci yarısı – XVIII əsrdə», ikinci bölməsi «Türk dünyası və Qafqaz xalqları XVII əsrin ikinci yarısı – XVIII əsrdə», «Şərq xalqları XVII əsrin ikinci yprısı – XVIII əsrdə» məsələlərinə həsr edilib. Dərslikdə Şərq xalqlarının mədəniyyətinə ayrıca bir fəsil həsr edilib. Kursun məzmunundakı faktlar, tarixi hadisələr, proseslər və anlayışlar şagirdlərin yaş, bilik və bacarıqlarına uyğun şəkildə verilib. Dərsliyin məzmununda şəkillər, illüstrasiyalar, sual və tapşırıqlar, xronoloji cədvəllər, sorğu materialları və proqram materiallarının bölgüsü verilib. Vəliyev T., Süleymanov R., Mehdiyeva N., Əliyev Q., Fətəliyev M., Qurbanov R., Qocayev Ə., Vəliyev M., Hüseynov A. Yeni tarix (10-cu sinif üçün dərslik). Bakı: Aspoliqraf, 2010, 144 səhifəlik XIX əsrin 20-ci illərindən – XX əsrin əvvəllərinədək olan dövrü əhatə edir. Dərslik 3 bölmə, 10 fəsil, 34 paraqrafdan ibarətdir. Dərsilyin birinci bölməsində ―XIX əsrin 20-ci illərində Avropa ölkələri, Rusiya və ABŞ, türk dünyası və Qafqaz xalqları, Asiya dünyası və həmin ölkələrin mədəniyyəti‖ məsələləri şərh edilir. İkinci bölməsində ―XX əsrin əvvəllərində Avropa ölkələri, Rusiya və ABŞ, Türk dünyası və Qafqaz xalqları, Asiya ölkələri və onların mədəniyyəti‖ verilib. Üçüncü bölmə ―Birinci Dünya Müharibəsinin başlanması, gedişi və yekunları, türk dünyası, Qafqaz xalqları və Asiya ölkələri birinci Dünya Müharibəsi illərində‖ məsələləri işıqlandırılıb. Dərslikdə şəkillər, illüstrasiyalar, xəritələr, sual və tapşırıqlar, sorğu materialları verilib. Kursun məzmunundakı tarixi faktlar, hadisə və proseslər 112 tarixi məntiqi ardıcıllıqla, şagirdlərin yaş, bilik və bacarıqlarına uyğun şəkildə verilib. Məmmədov İ., Qəndilov S., Qaffarov T., Süleymanova S., Qocayev Ə., Vəliyev M.. Ən yeni tarix (11-ci sinif üçün dərslik). Bakı: Aspoliqraf, 2010, 144 səhifəlik dərslik XX əsrin 20-ci illərindən bu günlərimizədək olan dövrü əhatə edir. 3 bölmədən, 12 fəsildən, 34 paraqrafdan ibarət dərslik sadə, aydın, 11- cilərin başa düşəcəyi tərzdə yazılıb. Kursun birinci bölməsi – ―İki cahan müharibəsi arasında‖, İkinci bölmə – ―İkinci Dünya Müharibəsinin başlanması, gedişi və yekunlarına‖, üçüncü bölmə – ―Dünya Müharibəsindən sonrakı dövrləri əhatə edir‖. Kursun məzmunundakı faktlar, hadisələr, anlayışlar şagirdlərin bilik, bacarıq və vərdişlərinə uyğun verilib. Dərslikdə şəkillər, illüstrasiyalar, xəritələr, sual və tapşırıqlar dərsliyin metodik aparatını daha da zənginləşdirir. V-XI siniflərdəki tarix dərsliklərinin analitik təhlili göstərdi ki, ənənəvi təlimin tələblərinə uyğun olaraq dərsliklər təlim, tərbiyəvi, inkişafetdirici vəzifələri yerinə yetirməyə qadirdirlər. Dərsliklər arasında ardıcıllıq və varislik qorunub saxlanılıb. Yekun olaraq deyə bilərik ki, proqram və dərslikləri bu günlərimizin tələblərinə qismən də olsa məqbul saymaq olar. Dərsliklərdəki müəlliflərin böyük əksəriyyəti ilk dəfədir ki, bu vəzifəni yerinə yetirirlər. Müəyyən qüsur və çatışmazlığı təbii qəbul etmək lazımdır. Lakin, yaxın gələcək üçün orta məktəbin proqramları, dərslikləri, təlim metodikaları həyatımızın tələblərinə uyğun olaraq dəyişəcək. Bizcə onu demək kifayətdir ki, mövcud dərsliklərin heç biri fəal/interaktiv təlim üçün yaramır. Araşdırmalar onu da göstərir ki, dünyanın heç bir ölkəsində xalq mövcud təhsil sistemindən razı qalmır. Ona görə ki, ictimai inkişafın tələbi mövcud olan təhsil sistemindən irəli gedir. Bölməyə yekun vurarkən deyə bilərik ki, tarix dərsliklərinin tərtibi ilə əlaqədar analitik təhlili və didaktik qiymətləndirilməsi meyarlarını 113 ümumiləşdirmişik. Tarix dərsliklərinin tərtibinə verilən didaktik tələbləri cədvəl şəklində belə ümumiləşdirmişik: Yüklə 5,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|