arasındakı fərqin aşkar olunmasını xarakterizə edir
və onun böyüklüyü
aşağıdakı düsturla təyin olunur.
Q ( r - i )
T
A
—
Q(r-1) + 1
burada rA-atributiki, Q - tədqiq olunan risk faktorundan dəyən
zərəri, yaxud əlamətin tezliyini, r - nisbi riskin böyüklüyünü göstərir.
Zərərli ekoloji faktorlar, adətən çoxlu sayda populyasiyaya təsir etdiyi üçün
bu göstəricinin çox ümdə əhəmiyyəti vardır. Riskin başlıca növləri və onun
hesablanmasında istifadə edilən əsas göstəricilər cədvəl 10.10- da şərh
olunub.
Cədvəl 10.10
Risk növləri və onun hesablanmasında istifadə olunan əsas
göst
ə
ricil
ə
r (0-0-
Onişen
co v
ə
b., 2000)
Riskin
növləri
Təsirin hesablanma prinsipi
Tətbiqi sahəsi
1
2
3
Möhtəkir
risk
Müsbət və mənfi təsirlər ehtimalını
xarakterizə edən risk
İdarəetmə qərarları qəbul etmək
situasiyanın ümumi qiymətləndirilməsi
Qeyri-
möhtəkir risk
Yalnız mənfi təsirləri xarakterizə edən
gözlənilən risk
Tibbi-ekoloji situasiyaların
qiymətləndirilməsi və idarə olunması
Fərdi risk
Müəyyən vaxt ərzində, yaxud da bütün
ömür boyu risk faktorlarının neqativ
təsirlərinin ayrı-ayrı insanlarda baş
vermə ehtimalı
Ekoloji situasiyadan asılı olan xəstəliklərin
inkişaf ehtimalının analizi. Riskin idarə
edilməsi üzrə müalicə profilaktika
tədbirlərinin hazırlanması
Populyasiya
riski
Əhalinin ayrı-ayrı kontingentləri
arasında neqativ nəticələrin ümumi sayı
Ekoloji risk faktorlarından əhalinin
sağlamlığı üçün dəyən zərərin analizi
Risk
tənasübü
(mütənasibli
yı)
Nəzarət və təcrübə qmplannda risk
faktorlarına qarşı yaranan neqativ
reaksiyaların miqdarı və yayılmasının
nisbəti
Epidemiologiyada ekspoxisiya və
xəstəliklər arasındakı əlaqənin kəmiyyətcə
(miqdarca) qiymətləndirilməsi. Statistik
modelləşmə
Nisbi risk (odds
ratio)
Pasientlərlə müəyyən patologiyalar
arasındakı nisbət və müəyyən şəraitdə
onun mövcud olmaması
Epidemioloji tədqiqatlar. Əhalinin
müəyyən kontingentləri üçün riskin idarə
edilməsi
Populyasiya
üçün
atributiv risk
Əhalinin əlverişsiz təsirlərə məruz qalan
hər hansı bir qurğu ilə analoji təsirə
məruz qalmayan qrup arasındakı fərq
Risk faktoru, yaxud faktorlarının məcmuu
təsirindən yaranan neqativ reaksiyaların
fəsadlarının kəmiyyətcə
qiymətləndirilməsi. Risk faktorlarının
idarə olunması
Fərdi
atributiv risk
Risk faktorlarının təsirinə məruz
qalanlar və qalmayanların sağlamlıq
Konkret hadisələr üçün təcrübə və nəzarət
rayonlarında sağlamlıq göstəricilərinin
müqayisəli
606
göstəriciləri arasındakı fərq
qiymətləndirilməsi
İqtisadi risk
Pul ekvivalentində riskin
qiymətləndirilməsi. Gəlirli və gəlirsiz
riskin məbləği
Əlverişsiz ekoloji, sosial və digər
faktorlarla əlaqədar olaraq əhalinin
sağlamlığının pozulmasından dəyən
iqtisadi zərərin analizi. Risklə idarəetmə
üzrə tədbirlərin iqtisadi səmərəliliyinin
qiymətləndirilməsi
Məsrəfli risk
Risk faktorlarının təsiri ilə əlaqədar
olan əlavə xərclərin ehtimal olunan
böyüklüyü
Risk faktorlarının təsiri ilə əlaqədar olan
əlavə xərclərin qiymətləndirilməsi.
Əhalinin sağlamlığının idarə üzrə aparılan
tədbirlərin məqsədyönlülük və
səmərəliliyinin müəyyən edilməsi. Səhiyyə
təşkilatlarının quruluşunun optimallaşdırı
İması
Gəlir əldə
olunmayan
(gəlirsiz) risk
Risk faktorlarının təsirindən gəlirsiz
ziyanların ehtimal olunan böyüklüyü
Zərərin obyektiv məbləğinin əlavə analizi.
Maddi sferada dəyən zərərin
qiymətləndirilməsi
Kanserogen
risk
Yaşayış mühitindəki kimyəvi
maddələrin təsirindən kanserogen
xəstəliklərin inkişaf ehtimalı
Ekoloji risk ərazilərində ətraf mühitin
çirklənməsi nəticəsində kimyəvi faktorların
təsirinin təhlükəsizliyinin analizi
Qeyri-
kanserogen
risk
Yaşayış mühitindəki kimyəvi
maddələrin təsirindən sağlamlığın
somatik və psixoloji pozğunluq ehtimalı
Ekoloji risk ərazilərində ətraf mühitin
çirklənməsi nəticəsində kimyəvi faktorların
təsirinin təhlükəsizliyinin analizi
Doza riski
Orqanizmdə zərərli maddələrin
toplanma və toksiki təsirin inkişafı
ehtimalı və normativ doza yükünün
artması
Toksiki maddələrin orqanizmə daxil
olmasının prioritet yollarının təyini. Ətraf
mühitin kompleks çirklənməsi zamanı
orqanizmə daxil olan zərərli birləşmələrin
təhlükə dərəcəsinin müqayisəli
qiymətləndirilməsi
11.6.2.
Əhalinin
sağlamlığı
üçün
riskin
qiymətləndirilməsi.
İnkişaf etmiş ölkələrdə əhalinin sağlamlığının qorunub saxlanmasına və
təbiəti mühafizəyə ayrılan maliyyə resurslarının optimallaşmasma çox
önəmli yer verilir. Risk ispan portuqaliya mənşəli söz olub «sualtı qaya»
mənasını verir, tibbi- ekoloji situasiyalarda yaranan əlverişmiz,
qeyri-münasib hadisələri xarakterizə edir. Lakin «risk» anlayışının əsas və
tərifi mahiyyəti Harvard Beynəlxalq İnkişaf Universitetinin nəşr etdiyi
«İqtisadiyyat və ətraf mühit» adlı sorğu kitabında şərh olunub: «Risk -
arzuolunmaz neqativ, ehtimal olunan zərərli hadisələrin baş verməsini və
onun miqyasını xarakterizə edən effektlərin məcmunundan ibarətdir».
C.Lastın «Epidemiologiya lüğəti»ndə (1995) qeyd edilib ki, «risk
607